Hoe zie je dat iemand in je omgeving radicaliseert? En andere vragen over terreurdreiging in Nederland beantwoord

Na de aanslag in Moskou heeft Frankrijk het dreigingsniveau voor terreur maximaal verhoogd. In Nederland is dit nog niet aan de orde, maar sinds december geldt het op een na hoogste niveau voor dreiging. We vroegen wat jullie hierover willen weten.

Miral Scheffer, woordvoerder van Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), en Bart Schuurman van de Universiteit Leiden geven antwoord op jullie vragen. Schuurman doet onderzoek naar terrorismebestrijding en veiligheid.

1. Op basis van welke data wordt geconcludeerd hoe erg de dreiging is?

Op basis van gegevens van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en de politie, wetenschap, OM en buitenlandse partners, zegt Scheffer. "Twee keer per jaar verschijnt het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN), dit rapport wordt opgesteld door informatie van deze partijen."

Aan het DTN zit het dreigingsniveau gekoppeld, legt Scheffer uit. "Dat wordt elke keer opnieuw vastgesteld op basis van de informatie uit dit rapport. Als de ontwikkelingen er aanleiding toe geven, kan het dreigingsniveau ook tussentijds aangepast worden."

Dat kan om allerlei data en informatie gaan, zegt Schuurman. "Je kunt bijvoorbeeld denken aan onderschepte communicatie: telefoongesprekken, berichten op versleutelde kanalen, enzovoorts. Het kan ook voorkomen dat iemand zo'n beweging infiltreert en informatie doorspeelt aan een veiligheidsdienst."

2. Heeft Nederland wel voldoende mankracht om aanslagen te voorkomen?

In de afgelopen jaren zijn met verschillende arrestaties aanslagen voorkomen, zegt Scheffer van NCTV. "Desondanks is 100 procent veiligheid niet te garanderen. De toenemende dreiging van daders die alleen handelen scheppen voor diensten en politie nieuwe uitdagingen om deze te detecteren en aanslagen te voorkomen."

3. Hoe zie je dat iemand in je omgeving radicaliseert?

Radicalisering is een proces dat veel verschillende vormen aan kan nemen, zegt Scheffer. "Het is belangrijk te weten dat één signaal zeker niet betekent dat er sprake is van radicalisering. Meerdere signalen waarbij het gaat om gedragingen, bijvoorbeeld om uitspraken die een persoon doet of een netwerk waar men zich in kan bevinden, kunnen duiden op een zorgelijke situatie."

Schuurman: "Bijvoorbeeld als iemand in je omgeving ineens enorm veel gaat praten over zijn of haar nieuwe overtuiging. Vaak denken geradicaliseerde mensen dat ze 'het licht' hebben gezien. Dat kan gaan over anti-overheidssentimenten, samenzweringstheorieën, jihadisme, neo-Nazisme - ineens denken ze te snappen hoe de wereld écht in elkaar steekt en dat willen ze heel graag delen."

Als je je zorgen maakt, zou je contact kunnen opnemen met Landelijk Steunpunt Extremisme, zegt Schuurman. "Daar kun je je laten informeren en advies over mogelijke vervolgstappen inwinnen. Bij gewelddadig gedrag kun je altijd de politie inschakelen."

Als er signalen zijn van radicalisering of zelfs mogelijk terroristische activiteiten kunnen personen worden opgenomen in de lokale persoonsgerichte aanpak, zegt Scheffer. De persoonsgerichte aanpak betekent dat de politie, gemeenten, OM en hulpverlening nauw samenwerken om te voorkomen dat die persoon voor problemen blijft zorgen.

4. Waarom gaat Nederland niet strenger controleren aan de grens?

Scheffer legt uit: "Grenstoezicht aan de binnengrenzen kan tijdelijk plaatsvinden als er sprake is van een ernstige bedreiging van de openbare orde of de openbare veiligheid. Op dit moment is daar geen aanleiding toe."

Schuurman voegt daaraan toe dat een strengere grenscontrole niet altijd nuttig is. "Mensen die van buitenaf komen en écht wat willen, stop je niet zo snel met strengere grenscontrole. Om die mensen tegen te te houden, moet je precies weten wie je moet hebben en waarom, waar en wanneer diegene de grens overkomt."

"Een voorbeeld is de man die een aantal jaar geleden een aanslag in Berlijn had gepleegd op een kerstmarkt met een vrachtwagen. Hij was daarna voortvluchtig in Europa. In zo'n situatie weet je dat er iemand met dit signalement onderweg is en misschien de grens over kan komen. Maar als je niet direct zo'n soort aanleiding hebt, dan heeft aangescherpte grenscontrole niet zoveel zin."

5. Is Nederland niet te laat met het verhogen van het dreigingsniveau?

"Nee, de ontwikkelingen in Europa en informatie van de diensten maakten dat er in december 2023 aanleiding was om het dreigingsniveau te verhogen. Dit gebeurt altijd op basis van objectieve gronden", zegt Scheffer.

In december 2019 werd het dreigingsniveau in Nederland verlaagd van 4 naar 3, gaat ze verder. "Sindsdien was de kans op een aanslag 'voorstelbaar'. NCTV constateerde in december 2023 dat de dreiging met name vanuit het jihadisme groter werd en verhoogde het dreigingsniveau naar 4. Dit betekent dat de kans op een terreuraanslag in Nederland plaatsvindt, reëel is."

"In de afgelopen periode hebben burgemeesters waar nodig ook extra veiligheidsmaatregelen genomen, waarover nooit mededelingen worden gedaan."

6. Uit welke hoek zouden we een terreuractie kunnen verwachten?

De grootste dreiging komt nog steeds uit jihadistische hoek, zeggen beide experts. Schuurman zet het rechts-extremisme op de tweede plaats. "De beweging is ook in Nederland, maar de bereidheid om aanslagen te plegen en te plannen is relatief lager in vergelijking met omringende landen zoals Duitsland."

Experts maken zich in toenemende mate ook zorgen over anti-overheidsextremisme, zegt hij. "Dat zijn mensen die zich als het ware van de maatschappij willen verwijderen en die heel veel kritiek hebben op het systeem, maar daar is niet direct een terroristische dreiging aan gekoppeld. Die zit vooral aan jihadisme."

7. Is er een plan van aanpak voor burgers, wat zij wel of niet moeten doen bij welke niveau?

Aan het dreigingsniveau zijn geen specifieke maatregelen gekoppeld, zegt Scheffer.

Schuurman: "Het verhogen van het dreigingsniveau is eerder een manier van de overheid om te laten zien dat er maatregelen achter de schermen worden genomen. Met andere woorden: dat diensten nog beter in de gaten houden wie en wat de mogelijke dreigingen zijn in dit land. Het verhogen van een dreigingsniveau wordt meer gedaan om te burgers te informeren, niet om te instrueren."