Hoe wordt er gecontroleerd of de Turkse verkiezingen eerlijk zijn verlopen? En 4 andere vragen beantwoord

Geen enkele kandidaat haalde een meerderheid bij de eerste ronde van de Turkse Verkiezingen. Om deze reden is op 28 mei een tweede ronde tussen Recep Tayyip Erdoğan en Kemal Kiliçdaroğlu. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover willen weten.

Omdat de oppositie minder zendtijd krijgt op de Turkse staats-tv kreeg die minder de kans om campagne te voeren. Dit was de conclusie van de vorige Turkse verkiezingen, volgens senior researcher Christopher Houtkamp van Instituut Clingendael. "Het lijkt erop dat dezelfde conclusie dit keer opnieuw getrokken zal worden."

1. Waarom kunnen Nederlanders hier stemmen voor een leider in een ander land?

Als je een paspoort van een ander land hebt, kun je in principe gewoon gaan stemmen, zegt Houtkamp. "Het hangt er alleen vanaf hoe een land dit heeft georganiseerd. Sommige landen vereisen dat je naar het desbetreffende land zelf reist om je stem uit te brengen, terwijl andere landen stemlocaties in het buitenland opzetten voor hun burgers."

"Sinds 2014 heeft Turkije het veel makkelijker gemaakt voor de Turkse diaspora, de Turkse gemeenschap in Europa, om hun stem uit te brengen. De Turkse overheid heeft verschillende barrières weggenomen en is zelfs zalen gaan huren om stemlokalen in te richten, zodat zoveel mogelijk mensen de kans krijgen om te stemmen."

2. Hoe wordt gecontroleerd of de verkiezingen eerlijk zijn verlopen?

"Om te beoordelen of het verkiezingsproces eerlijk verloopt, voeren verkiezingswaarnemers van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) steekproeven uit bij stembureaus", zegt Houtkamp. "Ze controleren of alle mensen in alle delen van Turkije dezelfde kansen hebben om te stemmen, waarbij ze letten op de toegankelijkheid en de omstandigheden van de stembureaus."

"Daarnaast onderzoeken ze of alle partijen in de campagne een gelijke kans hebben gekregen", vervolgt Houtkamp. "Na de vorige verkiezingen concludeerden ze dat er geen sprake was van stemfraude, maar wel van oneerlijke verkiezingen. Dit kwam door het feit dat de oppositie minder zendtijd kreeg op de Turkse staats-tv en daardoor minder kans had om campagne te voeren. Het lijkt erop dat dezelfde conclusie dit keer opnieuw getrokken zal worden."

Houtkamp benadrukt de zorgwekkende situatie met betrekking tot de staatsmedia: "De AKP, de partij van president Erdoğan, heeft volledige controle over de staatsmedia. Naar onze maatstaven is dit oneerlijk. Stel je voor dat bij Tweede Kamer verkiezingen in Nederland de grootste partij, de VVD, tien keer zoveel zendtijd zou krijgen als de andere partijen. Dat zou betekenen dat niet iedereen dezelfde kansen heeft."

Tijdens de verkiezingen in het aardbevingsgebied was het volgens Houtkamp moeilijk om te stemmen vanwege de verwoesting. "Het was een uitdaging om een stembureau in te richten, gezien de complete verwoesting van het gebied", legt hij uit.

"Desondanks heeft een aanzienlijk deel van de kiezers in dat gebied gestemd op president Erdoğan, wat opvallend is gezien de oorzaak van de crisis daar. President Erdoğan heeft namelijk de bouwregels van de huizen in dat gebied niet strikt gehandhaafd, waardoor ze op een slechte fundering zijn gebouwd en gemakkelijker kunnen instorten."

3. Gelijktijdig waren er parlementsverkiezingen. Hoe zijn die verlopen en wat betekent die uitslag voor de komende periode in Turkije?

"De parlementsverkiezingen verliepen vergelijkbaar met de presidentsverkiezingen, waarbij de AKP een positieve uitslag behaalde. Hoewel dit gunstig is voor de zittende partij, heeft het parlement sinds het referendum in 2017, toen Turkije overstapte naar een presidentieel systeem, aan invloed verloren."

"De politieke macht is nu duidelijk geconcentreerd bij de president. Daarom richten we ons momenteel vooral op de uitslag van de presidentsverkiezingen en wat dit betekent voor de politieke toekomst van Turkije", zegt Houtkamp.

4. Wat gebeurt er als Erdoğan weigert de macht over te dragen?

"Het is moeilijk te voorspellen wat er zou gebeuren als Erdoğan weigert de macht over te dragen", zegt senior researcher Houtkamp. "Aangezien hij en zijn familie te maken hebben met corruptieschandalen, heeft hij persoonlijk belang bij het aanhouden van de macht. Anders kan hij mogelijk voor de rechter worden gebracht."

"Als hij zou verliezen, hoewel dat op dit moment zeer onwaarschijnlijk lijkt, zou het verlies waarschijnlijk met een kleine marge van enkele procenten zijn. Dit zou het gemakkelijker maken om te beweren dat er sprake is van stemfraude. In dat geval zouden we in een zeer onzekere situatie belanden."

5. Wordt de invloed van Rusland op Turkije minder als de oppositieleider Kiliçdaroğlu wordt gekozen?

"Het is moeilijk te zeggen", merkt Houtkamp op. "We zien dat oppositieleider Kiliçdaroğlu openlijk kritiek uit op Rusland. We weten ook dat de oppositie zich meer wil richten op het Westen en streeft naar toetreding tot de Europese Unie. Als zij daarin succesvol zouden zijn, zou dit kunnen leiden tot verminderde invloed van Rusland in Turkije. Aan de andere kant is Rusland een machtig buurland van Turkije en tevens een concurrent in de Kaukasus."

Ook speelt Turkije een bijzondere rol in de oorlog in Oekraïne. Het afgelopen jaar heeft Turkije namelijk steeds vaker als bemiddelaar opgetreden. "De Turkse regering heeft een belangrijke rol gespeeld bij het tot stand komen van de graandeal tussen Oekraïne en Rusland, die zo'n halfjaar geleden werd gesloten om Oekraïens en Russisch graan op de wereldmarkt te brengen."

"Turkije probeert nog steeds een rol te spelen als bemiddelaar. Hoewel Turkije lid is van de NAVO en een bondgenootschap heeft met het Westen, probeert president Erdoğan ook een communicatielijn open te houden met Rusland om te kunnen bemiddelen. Dus de band met Rusland zal altijd op de een of andere manier een prominente rol blijven spelen."