Hoe weten we waar overstromingen dreigen? En andere vragen over wateroverlast in Nederland beantwoord

In Duitsland heeft hevige regenval veel overlast veroorzaakt. Een deel daarvan komt nu naar Nederland. Toch zeggen experts dat de dijken het stijgende water goed aankunnen. Wij vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Ferdinand Diermanse, expert overstromingsrisico bij Deltares, geeft antwoord op jullie vragen.

1. Hebben we in kaart welke gebieden kunnen overstromen met water uit Duitsland of België?

Op risicokaart.nl staan de risico's van overstromingen in Nederland, de website is een initiatief van de Nederlandse provincies, gemeenten, waterschappen en het Rijk.

"Het is belangrijk om een beeld te hebben van de gevolgen van overstromingen als het mis gaat, dat helpt om te bepalen waar het risico het grootst is", zegt Diermanse. "Daarom hebben we voor elke waterkering die er staat, een scenario gemaakt: wat gebeurt er als het water over een dijk heen stroomt? Wat gebeurt er als er een dijk doorbreekt?"

"Wanneer er hoogwater is, zoals afgelopen winter, worden er voorspellingen gedaan over hoe hoog de waterstand wordt in de rivier. De scenarios van de overstromingen kunnen helpen om te bepalen waar het eventueel kan overstromen en waar bijvoorbeeld evacuaties moeten worden uitgevoerd."

Maar elke situatie is uniek, zegt Diermanse. "Het kan gaan om een dijk die vanuit de zee doorbreekt, maar ook om dijken en oevers langs alle verschillende rivieren die vanuit Duitsland en België naar Nederland stromen."

Volgens Diermanse hoeven we ons op dit moment geen zorgen te maken om overstromingen in Nederland als gevolg van de extreme neerslag in Zuid-Duitsland. "Een deel van dit water stroomt via de Rijn, maar een ander deel naar de Donau. Het waterpeil zal daarom de komende dagen in Nederland wel toenemen, maar we verwachten vooralsnog niet dat dit tot overstromingen zal leiden. Er zullen wel uiterwaarden langs de rivieren overstromen. Dat is op zich niet bijzonder, maar in juni komt dat niet vaak voor."

2. Zijn de dijken echt sterk genoeg om het water tegen te houden?

"Dijken in Nederland bieden goede bescherming," zegt Diermanse. "In Nederland controleren we de dijken regelmatig om te zorgen dat ze sterk genoeg blijven. Het is vergelijkbaar met een auto die je regelmatig naar de APK-keuring brengt. Als er versterking nodig is, wordt dat meteen aangepakt en de dijken worden dan extra sterk gemaakt."

Er zijn verschillende soorten dijken in Nederland, zoals primaire waterkeringen die ons beschermen tegen grote rivieren zoals de Rijn en de Maas, en kleinere waterkeringen langs kleinere waterwegen. Nederland heeft ongeveer 3.600 kilometer aan primaire waterkeringen en nog eens 14.000 kilometer aan kleinere waterkeringen.

Dan zijn er nog de kustduinen, de stormvloedkeringen en veel boezemkades langs het westen van Nederland waar het poldersysteem zich bevindt. "Al deze elementen vormen samen een grote verdedigingslinie tegen hoogwater."

Bij het onderhouden van dijken wordt rekening gehouden met verschillende manieren waarop een dijk kan doorbreken. "Bevers kunnen bijvoorbeeld gaten graven in een dijk, wat het begin kan zijn van een verzwakking, vooral bij hoogwater," legt Diermanse uit. "Een ander risico is wanneer het water hoger komt dan de dijk en eroverheen stroomt, wat kan leiden tot erosie aan de achterkant van de dijk."

Wanneer er hoogwater dreigt, wordt de inspectie en het onderhoud opgeschaald. "Keringbeheerders gaan dan voortdurend het veld in om beginnende schade aan de dijken te controleren", zegt Diermanse. "Tijdens de afgelopen winterperiode waren de dijkbeheerders flink in touw vanwege aanhoudend hoogwater, wat veel vakanties tijdens de kerstperiode in de mist heeft laten gaan."

3. Kunnen we een doorgebroken dijk snel repareren?

"Dat is een belangrijk punt van aandacht," zegt Diermanse. "Tijdens hoogwater kun je tijdelijke maatregelen treffen, zoals het plaatsen van grote hoeveelheden grondmateriaal of pontons, een soort zandzakken. Maar echt repareren doe je pas als het water weer gezakt is."

Maar soms zijn improvisaties nodig in noodsituaties. "Tijdens de watersnoodramp van 1953 heeft een schipper een gat in een dijk gedicht door zijn schip erin te varen."

Diermanse benadrukt dat er aandachtspunten zijn voor de toekomst. "Als een dijk doorbreekt, kan dat op veel plaatsen in Nederland tegelijk gebeuren, wat het moeilijk maakt om overal snel te reageren. Het is belangrijk dat we operationeel goed voorbereid zijn en het benodigde materiaal beschikbaar hebben om op verschillende plekken snel te kunnen ingrijpen.

4. Hebben we een plan van aanpak als de dijken doorbreken?

"Eigenlijk wil je niet dat het zo ver komt en al een stap daarvoor zijn", begint Diermanse. "Dijken worden bij een aankomend hoogwater al langer in de gaten gehouden, want een zwakke plek zou kunnen zorgen voor een dijkdoorbraak."

Het is dan belangrijk dat iedereen op tijd op de hoogte is. "In 1995 was er sprake van extreem hoog water, toen moesten mensen langs de grote rivieren geëvacueerd worden." Uiteindelijk hielden de dijken het water tegen, maar het liet wel zien hoe belangrijk voorbereiding is.

Zelf kun je kijken op de website www.overstroomik.nl, ontwikkeld door de Nederlandse overheid. Hier staat per postcode wat je het beste kunt doen bij een overstroming. Je vindt er ook welke radiozenders je moet volgen en welke voorbereidingen je kunt treffen, zoals warme dekens en voedsel inslaan. "Hoewel de kans op een overstroming in Nederland klein is, is het altijd beter om voorbereid te zijn," voegt Diermanse toe.

5. Waarom wordt er op 'overstromingsrisicovolle' gebieden nog steeds gebouwd?

"Theoretisch gezien is een groot deel van Nederland overstromingsgevoelig, vooral in het westen van het land waar het laag ligt. Hierdoor zou je een groot deel van Nederland als overstromingsgebied kunnen beschouwen."

"Maar", voegt Diermanse eraan toe, "juist in deze gebieden vinden onze belangrijkste economische activiteiten plaats, zoals in de Randstad. Daarom wordt er veel moeite gedaan om het risico zo klein mogelijk te houden door stevige waterkeringen te bouwen."

Het bouwen bij de Uiterwaarden blijft een punt van discussie, omdat het gebied buitendijks ligt. "De laatste twintig jaar wordt er meer aandacht besteed aan het geven van ruimte aan rivieren om het water veilig af te voeren, wat het bouwen in de Uiterwaarden lastig maakt", vervolgt Diermanse. Sommigen kiezen er bewust voor om daar te wonen vanwege de mooie locatie, zelfs als dat betekent dat je af en toe hoogwater hebt.