Hoe we gesprekken over online shaming volgens deze expert moeten veranderen: 'Daders krijgen zo steeds een vrijbrief'

Er is opnieuw een 'bangalijst' opgedoken, deze keer op een middelbare school in Utrecht. Op de PowerPoint met namen van achttien leerlingen stonden foto's, met beoordelingen en seksueel getinte beschrijvingen van slachtoffers. "De impact is gigantisch."

Natalie Franse van Fonds Slachtofferhulp werkt dagelijks met de slachtoffers van online shaming. Ze legt uit dat online shaming - het online en openbaar bekritiseren en beschamen - een 'gigantische' impact kan hebben op de jonge meisjes en jongens die worden lastiggevallen met dit soort lijsten.

Slachtoffers voelen zich eenzaam

"Je hebt het over jongeren, pubers, voor wie de manier waarop andere mensen je zien belangrijker is dan op welk ander moment in je leven dan ook. Dus op het moment dat jij openbaar wordt veroordeeld om jouw gedrag of je uiterlijk, kan dat een hele grote impact hebben."

Veel jongeren die het niet lukt om de gebeurtenissen naast zich neer te leggen, trekken zich vaak terug en durven volgens de expert soms zelfs niet meer naar school. "Ze ondervinden daar echt heel veel gevolgen aan, zoals depressiviteit en eenzaamheid."

Geen ouderwetse pesterijen

Het verspreiden van de lijsten gaat razendsnel en is niets vergeleken met de ouderwetse pesterijen die vroeger plaatsvonden op het internet. "Als kinderen eenmaal thuis waren, dan was het ook even klaar en hadden ze even rust. Die rust is er nu niet meer. Het pesten gaat altijd 24/7 door."

"En wat je ook heel vaak ziet, is dat bij jongeren die dit meemaken er de drang is om toch even te gaan kijken." Slachtoffers willen soms weten wat er over hen wordt gezegd en geplaatst op sociale media. Ze kunnen, mede door het internet, niet meer loskomen van de situatie. "Dat brengt wel een andere nieuwe dimensie aan pesten", legt Franse uit.

Foto's op pornosites

"In het geval van de bangalijst in Utrecht ging het volgens mij om pasfoto's waarbij in tekst seksuele handelingen bij werden beschreven en contactgegevens werden gedeeld", legt Franse uit. "Dat is heel erg, maar je hebt zelfs ook bangalijsten, waar intieme foto's gedeeld worden."

"Als die eenmaal online staan, is het best lastig om ze weer offline te krijgen." De beelden kunnen volgens de expert zelfs gaan circuleren op het internet en op porno websites terechtkomen. Het blijft sommige slachtoffers dus hun hele leven achtervolgen. "Dat maakt het natuurlijk heel impactvol, omdat je het ook niet af kunt sluiten."

Schaamte en angst wegnemen

Franse vindt dat daders en verspreiders van dit soort lijsten strenger moeten worden toegesproken op hun gedrag. Vooral omdat ze niet altijd inzien dat wat zij doen verkeerd is, of welke gevolgen dat kan hebben voor meisjes en jongens die op dit soort lijsten staan. "Het is lang niet altijd kwaad bedoeld, soms is het ook letterlijk een soort van 'sharing is caring' of stoerdoenerij. Dus het is lang niet altijd een kwaad motief, maar dat maakt het niet minder erg en het is ook geen excuus."

Ook zegt ze dat het juist om deze reden belangrijk is om gesprekken over dit soort gebeurtenissen te voeren, en dat we er als maatschappij aan werken om de schaamte en angst van slachtoffers weg te nemen. Eigenlijk al voordat ze in zo'n positie terechtkomen. "Wanneer kinderen het gevoel hebben dat zij niks verkeerd hebben gedaan, ze het gevoel hebben dat ze je alles kunnen vertellen, werk je aan het verminderen van schaamte en schuldgevoel."

'Wat is volgens jou toestemming?'

Ze vult aan: "En dan niet alleen vanuit het perspectief van: 'maak nooit een naaktfoto van jezelf', maar ook over hoe je omgaat met een foto die je toegestuurd krijgt. Wat is volgens jou toestemming? En denk jij dat de persoons die dit heeft gedeeld toestemming heeft gegeven hiervoor?"

Die focus moet veel meer weg van die slachtoffers, legt Franse uit. "Niet kijken naar het slachtoffer en vragen wat misschien hun aandeel is. Want alleen al die angst voor victim blaming van slachtoffers maakt dat ze er niet over durven te praten en dat je dus eigenlijk de daders steeds een vrijbrief geeft."