Hoe viroloog Marion Koopmans en anderen te maken krijgen met dreigementen: 'Het heeft een behoorlijke impact'

Artsen, wetenschappers, politici en activisten die zich mengen in het publieke debat worden steeds vaker geconfronteerd met haat en dreigementen. Viroloog Marion Koopmans deelde een haatmail op Twitter en riep op tot een maatschappelijk debat.

Viroloog Koopmans, huisarts in opleiding Bernard Leenstra en milieuactivist Marjan Minnesma, die zich afgelopen jaar roerden in het publieke debat rond klimaat, corona en vaccinaties vertellen hoe zij omgaan met bedreigingen. Gepolariseerde thema's waarin ze in de voorhoede staan.

Na elk mediaoptreden krijgen ze hatelijke reacties, doodsbedreigingen zelfs. Maar ondanks dat vinden ze informatiedeling het belangrijkst. "Ik hou van praten over mijn vak, het uitleggen, het publiek informeren. Het zou toch raar zijn als ik dat om dit soort redenen niet meer doe."

Huisarts in opleiding Bernard Leenstra

"Ik ben meermaals in de media geweest om uitleg te geven over corona en het belang van vaccinatie. Bij sommige mensen werkt dat als een rode lap op een stier. Mijn media-optredens hebben geleid tot hele vervelende opmerkingen, tot doodsbedreigingen. Je nek moet omgedraaid worden, je moet opgehangen worden. Je moet opgehaald worden net zoals de nazi's werden opgehaald na de oorlog, woorden van die strekking. Vaak onder nieuwsitems."

"'Is er iemand die dokter Bernard wil omleggen? Ik bied 1000 euro.' Daar werd positief op gereageerd. In het begin deed ik er wat lacherig over. Maar het is uiterst krankzinnig dat je daarom lacht. Het lachen verging me redelijk snel. Mijn familie en vrienden vonden het niet grappig en ik heb collega's bij wie een poging tot brandstichting is gedaan en is geschoten op een voordeur. Een bevriende huisarts die zich ook publiekelijk had uitgelaten over het belang van vaccineren. Toen dacht ik: er hoeft maar één gek tussen te zitten."

'Mijn dokterskant wil in gesprek'

"Wat het mij leert is dat er kennelijk een groep mensen zo boos is, zo angstig, dat ze tot dit soort teksten overgaan. Het eerste wat mij te binnen schiet is: hoe kan ik deze mensen helpen? Als je zover gaat dat je vindt dat iemand vermoord moet worden omdat hij een bepaalde mening uitdraagt, dan gaat het niet goed met je."

"Natuurlijk is het strafbaar, maar daar gaat justitie over. Die neemt het niet lichtzinnig op en terecht. Maar mijn dokterskant wil ook graag met deze mensen in gesprek, met een koffie. Dan zou ik willen weten waarom ze zo boos op mij zijn. Waarom vind je dat ik opgehangen moet worden? Want als je mij ophangt, kunnen we niet praten met elkaar."

'Moeite met het woord wappie'

"Ik denk dat we als artsen op social media actief een rol moeten innemen als het gaat om desinformatie. Het eerste wat je doet is een tegengeluid bieden. Maar er is ook nog een tweede reden: je laat zien dat mensen die zich uitspreken en twijfelen, gehoord worden. Door te reageren op berichten met vragen laat je zien dat je er mag zijn met je twijfels."

"Het woord wappie, daar heb ik moeite mee. Ik noem ze andersdenkenden. Ik heb niet de illusie om iedereen in het gareel te krijgen, we zijn gelukkig geen Noord-Korea. Maar we kunnen meer aandacht aan andersdenkenden besteden zodat ze zich thuisvoelen in de samenleving. En ik zou willen nadenken over hoe mensen goeie informatie van desinformatie kunnen scheiden."

Viroloog en OMT-lid Marion Koopmans

"Mensen denken dat ik op de payroll sta van de communistische partij van China. Dat ik lid ben van een pedofiel netwerk. Ik krijg gescheld naar mijn hoofd, 'heks' is heel gebruikelijk. Mijn tijd komt nog wel, zeggen ze, als er tribunalen komen. Dat er een rechtszaak is en dat ik genoemd word als iemand die betrokken is bij misdaden tegen de mensheid. Dat kun je opzij proberen te zetten, maar dat raakt mij, dat doet iets met me."

"Ik heb ook gezien wat er met Marc van Ranst, mijn collega in België is gebeurd. Die moest onderduiken. Daar was ik van slag van. Dan komt het wel dichtbij. Dan denk je: hoe onschuldig is social media nog? Daar twijfel ik dan wel aan. Ik heb collega's gehad van wie adressen werden rondgestuurd via bepaalde circuits, met 'zullen we eens gaan koffiedrinken'."

'Behoorlijke impact'

"Het gebeurt veel via social media. Ik krijg het advies om al die berichten zoveel mogelijk te negeren. Ook wordt me geadviseerd om niet zomaar ergens naartoe te gaan. Ik moet altijd checken hoe de veiligheidssituatie is op een locatie die ik wil bezoeken, zeker als mensen weten dat ik daar zal verschijnen. Dat gaat wel heel ver vind ik. Het maakt een behoorlijke impact op mijn levenssfeer."

"Daar ben ik niet alleen in, dat hoor je dan ook. Dat het erbij hoort als je meer zichtbaar bent. Daar leer je ook wel mee omgaan, maar normaal vind ik het niet. Ik vind het bizar. Ik overweeg wel eens te stoppen met social media. Maar tegelijkertijd denk ik ook: het kan toch niet zo zijn dat ik als wetenschapper me niet meer kan uitlaten. Dat geldt ook voor de politicus of zorgverlener. Ik houd van praten over mijn vak, erover uitleggen. Het zou toch raar zijn als ik dat om dit soort redenen niet meer doe."

'We moeten een debat hierover voeren'

"Berichten met 'jouw tijd komt wel', die krijg ik meerdere keren per week - vaak anoniem. Ik krijg ook veel scheldverhalen per mail en teksten die verdergaan dan schelden. Al die berichten gaan naar de beveiliging en het Openbaar Ministerie. Ik merk dat ik hier een discussie over wil starten. Dit moeten we niet zomaar laten gebeuren."

"Veel bekende mensen krijgen met bedreigingen te maken, dat vind ik niet normaal. Het is een breder patroon. Nationaal en internationaal. Wat je aandacht geeft groeit, maar als we het allemaal stilzwijgend accepteren, is dat ook te gek voor woorden. Ik vind dat dit op de agenda moet voor een maatschappelijke en politieke discussie. Ik zie een worsteling bij ons wetenschappers, de politiek, de media en burgers. Hoe moeten we hier mee om gaan? Laten we daar het debat over voeren, want ik vind dit wel heel ver gaan."

Milieuactivist en Urgenda-directeur Marjan Minnesma

"De eerste 10 jaar van Urgenda kregen we niks negatiefs. Pas nu het klimaat op de agenda staat en een aantal partijen die niet in klimaatverandering geloven actiever zijn, zie je dat we trollenlegers op ons af krijgen. Als we iets hebben gezegd of als bepaalde politici erop ingaan op Twitter bijvoorbeeld, dan zie je een groep er achteraan komen die negatief doet."

"Er zijn mensen boos omdat ze het gevoel hebben niet gehoord te worden, zoals met de stijgende gasprijzen. Dat krijg ik mails met: dat komt door jou. Je hebt ook mensen die vinden dat we geen belastinggeld moeten besteden aan klimaatverandering. Dat is anders dan de burger die het gevoel heeft dat alles hem uit de handen glipt."

Een bestand met boze mensen

"Toen ik de rechtszaak startte destijds, heb ik serieus afgewogen wat ik over me heen zou trekken, als ik zou winnen. Wie wil ik daar wel en niet aan bloot stellen? Dus het groepje in de media klein houden, want je weet niet hoe boos mensen kunnen worden, ik houd daar wel rekening mee."

"Ik ben nog niet bedreigd met de dood. Het is ook maar net hoe je ermee omgaat; ik maak het niet groter dan het is. Het zijn volgens mij mensen die hun frustratie afreageren, dus die kunnen dingen roepen in de trant van: 'jammer dat u leeft, aan u is niks verloren gegaan'. Ik vind het vervelender voor de jonge mensen die hier achter de telefoon zitten, die krijgen een berg agressie over zich heen."

'Voedingsbodem wegnemen'

"Ik heb nog geen aangifte gedaan, maar er zijn wel mensen die regelmatig terugkomen. Die mails sla ik op in een bestand en daar reageer ik niet meer op. Dat doe ik voor het geval dat er iets gebeurt ooit, dan weten mensen om mij heen dat er een bestand is met boze mensen. Dan kunnen ze daarin zoeken of zij er iets mee te maken hebben."

"De politiek moet nu acteren en laten zien dat ze er zijn voor de grote groep in het midden en daaronder. Het idee is nu dat de politiek er is voor de rijken en dat de burgers de rekening betalen. Dat is wat mensen frustreert en boos maakt. Het gaat nu nog net goed, maar op een gegeven moment gaan we eroverheen. Je moet nu laten zien dat je er bent voor de grote groep. De voedingsbodem moet worden weggenomen."