Hoe ver mag je gaan bij een demonstratie? Een koran verbranden of verscheuren is niet strafbaar

Edwin Wagensveld van anti-islamorganisatie Pegida verscheurde zondag een koran voor het Tweede Kamergebouw. Het heilige boek voor moslims in brand steken mocht niet van de politie. Hoe ver mag je gaan tijdens een demonstratie? We vroegen het aan experts.

Of het in brand steken van een koran wel of niet mag, het feit dat Wagensveld afgelopen weekend een exemplaar verscheurde in Den Haag is in Turkije in ieder geval niet onopgemerkt gebleven. De Nederlandse ambassadeur in Ankara moest gisteren op het matje komen na de protestactie van de Pegida-voorman.

'Censuur is verboden'

Wat mag er wel en niet tijdens demonstraties? Kort gezegd komt het erop neer dat hoe aanstootgevend of beangstigend protestuitingen ook mogen zijn, ze niet op voorhand door de autoriteiten verboden mogen worden vanwege de inhoud van de boodschap.

"Je kan geen enkele uiting van tevoren verbieden, ook schokkende, aanstootgevende of in de ogen van velen walgelijke uitingen niet", legt Gerbrig Klos, specialist demonstratierecht bij Amnesty International, uit. "Dat is censuur en dat is verboden in een rechtsstaat."

Rol van burgemeester

Dat betekent niet dat de overheid helemaal geen zicht heeft op wat er gebeurt tijdens een demonstratie. "Burgemeesters gaan in Nederland over het reguleren van demonstraties", zegt universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen Berend Roorda. Maar ingrijpen op basis van de inhoud, dat mogen burgemeesters niet.

"In de Wet openbare manifestaties, de demonstratiewet, staat expliciet dat de burgemeester zich niet mag bemoeien met de inhoud. Hoe onwenselijk de inhoud ook is", benadrukt hij. "Zelfs als er strafbare uitingen worden gedaan, mag de burgemeester zich er niet mee bemoeien."

Hakenkruizen verbieden?

Ook in extreme gevallen moet de burgemeester op z'n handen zitten. Al gebeurde dat in het verleden niet altijd, weet Roorda. "Het is Pegida in het verleden weleens verboden door de burgemeesters van Amsterdam en Den Haag om hakenkruizen te tonen tijdens een demonstratie."

Maar dat verbod hield vervolgens geen stand in de rechtszaal. "De rechter heeft beide burgemeesters op de vingers getikt, dat ze zich daar niet mee mogen bemoeien", vertelt hoofddocent Roorda, die is gepromoveerd op demonstratierecht.

Verstoring openbare orde

Betekent dat dat alles mag tijdens demonstraties? Nee, dat ook weer niet. Als een demonstrant daadwerkelijk strafbare feiten pleegt en bijvoorbeeld aanzet tot geweld, dan mag justitie wel ingrijpen door iemand op te laten pakken of iemand achteraf een sanctie op te leggen, zegt Roorda.

De burgemeester mag bovendien wel ingrijpen tijdens een demonstratie als er sprake is van overmacht en de openbare orde echt in gevaar komt, legt Klos van Amnesty International uit. Bijvoorbeeld als een demonstratie niet vooraf is aangekondigd, of als omstanders heel vijandig worden. "Als er wanordelijkheden dreigen, ook al komt dat van de zijde van het publiek en niet van de zijde van de demonstranten, dan kan zo'n protest alsnog verboden worden."

Beschermingsplicht

Het komt regelmatig voor dat demonstranten te maken krijgen met gewelddadige omstanders die willen dat het protest stopt. Publiek of tegendemonstranten kunnen soms dreigen om met geweld de betoging te stoppen. Maar de beschermingsplicht van de overheid gaat erg ver, zegt Roorda: "Dat betekent zelfs dat er mogelijk wel honderden agenten ingezet moeten worden vanwege dat vijandige publiek."

Hij benadrukt verder dat de burgemeester alleen in een uiterst geval een demonstratie moeten stopzetten vanwege een veiligheidsdreiging. "Anders beloon je eigenlijk dat bedreigende en gewelddadige gedrag, want dat is wat het boze publiek niet wil: dat de demonstratie doorgaat."