Hoe kunnen hersenchips je lichaam aansturen en zelfs 'verbeteren'? En andere vragen over biohacking beantwoord

Voor het eerst is een hersenchip in een mens geplaatst door Neuralink, een bedrijf van Elon Musk. Chips zijn niet vreemd in de gezondheidszorg, maar Musk wil er uiteindelijk 'de mens mee verbeteren'. We vroegen wat jullie wilden weten over 'biohacking'.

"De gedachte achter het woord 'biohacking' is dat je, net zoals je computers kunt hacken om zwakke plekken beter te maken, ook de menselijke biologie kunt hacken", vertelt Peter Joosten. Hij is futurist en schrijver van boeken over biohacking. Hij beantwoordt jullie vragen samen met Pim Haselager, hoogleraar kunstmatige intelligentie (AI) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

1. Hoe wordt met 'biohacking' geprobeerd de mens te verbeteren?

"Er zijn veel trends waarbij mensen hun lichaam proberen te verbeteren, door bijvoorbeeld supplementen te slikken, of koud te douchen. Maar ik definieer 'biohacking' als het echt radicaal willen verbeteren van de mens, met behulp van technologie", zegt Joosten.

Dat verbeteren kun je volgens hem op allerlei manieren invullen: sneller denken, meer onthouden, minder slaap nodig hebben, meer spiermassa ontwikkelen, enzovoort. "Het doel raakt bijna altijd aan fysieke en cognitieve prestaties."

De technieken die worden gebruikt om deze doelen te bereiken komen vaak uit de gezondheidszorg, vertelt de futurist. "Zie de hersenchip die Musk nu presenteert. In de gezondheidszorg wordt al jarenlang gebruikgemaakt van dit soort chips. Ook Musk zegt ze in eerste instantie te willen gebruiken voor mensen die bijvoorbeeld verlamd zijn. Maar ooit wil hij gezonde mensen via zo'n chip laten communiceren met hun smartphone."

2. In hoeverre kan een mens op dit moment 'aangestuurd' worden door een chip?

Hersenimplantaten zijn niet nieuw, benadrukt Haselager. "Er zijn tal van historische voorlopers. Zo'n 20 jaar geleden waren de eerste implantaten al een feit. Ze worden vaak gebruikt bij mensen met het locked-in syndroom, met Parkinson, of met ALS, dus in die zin is het hersenimplantaat van Musk niks schokkends."

"Wat wel relatief nieuw is, is de manier waarop het bedrijf van Musk de chip inbrengt", legt hij uit. "Daar is een heel nauwkeurige robot voor nodig. Die wordt al langer gebruikt voor bijvoorbeeld de chirurgie, maar niet voor implantaten."

Hersenimplantaten zijn nuttig voor verschillende dingen, vervolgt de hoogleraar. "Er zijn twee richtingen, leg ik altijd maar uit: van brein naar computer en van computer naar brein. En in beide richtingen kunnen hersenimplantaten hun nut bewijzen."

Haselager: "Iemand die verlamd is, geeft nog wel hersensignalen af en kan dus vanuit zijn brein alsnog 'computers' aansturen, zoals een rolstoel of een robotarm. Dat biedt natuurlijk hoop aan heel veel mensen. En als er nog meer vooruitgang in deze technieken wordt geboekt kunnen mensen misschien ook hun gedachten doorsturen naar een computer, en zo opnieuw leren 'praten'."

"Andersom kunnen computers de hersenactiviteit zo stimuleren dat bijvoorbeeld de verbale creativiteit van mensen of hun ruimtelijk inzicht vergroot kan worden", vertelt hij. "Dat gebeurt al jaren, en daar heb je ook weer verschillende vormen van, zoals implantaten die gebruikt worden bij bijvoorbeeld het verminderen van de symptomen van Parkinson of van depressies."

3. Wat heb ik als gezond mens aan een 'biohack'?

Over het algemeen ziet Joosten twee redenen waarom gezonde mensen kiezen voor dit soort snufjes in hun lichaam: "Er is een eerste groep die vindt dat de mens in de huidige vorm niet voldoende is. Die mensen hebben een soort levensovertuiging dat het onze plicht is om meer te kunnen, om langer te leven en onze potentie onbeperkt uit te breiden."

"De tweede groep doet dit simpelweg uit nieuwsgierigheid. Dat was bij mij ooit ook de reden." De futurist heeft namelijk zelf twee implantaten in zijn handen. "Eentje in mijn linkerhand en eentje in mijn rechterhand. Op de ene staan mijn contactgegevens. En met de andere kan ik betalen."

Maar er zijn radicalere voorbeelden, zegt hij: "Er is een man uit Barcelona, Neil Harbisson, die een schedelimplantaat heeft waarmee hij kleuren kan horen. En er zijn ook mensen die magneten in hun vingertoppen hebben. Die magneten zijn ontstaan in de piercing-scene, waar vanuit die subcultuur het idee ontstond 'we kunnen iets toevoegen aan ons lichaam dat niet alleen mooi, maar ook nuttig is.'"

4. Hoe veilig is het, kunnen chips bijvoorbeeld gehackt worden?

"Ik denk dat alles gehackt kan worden op dit moment", zegt Joosten. "Als je een verlamming hebt, dan is dat misschien een te verwaarlozen risico, Maar wanneer je als gezond persoon overweegt een chip te nemen, is het wel iets waar je over na moet denken."

Haselager benadrukt de gevolgen voor je lichaam: "Goed is het nooit, zou ik denken. Want je schedel zit er natuurlijk niet voor niks. Als je daar gaten in gaat boren en je gaat door die beschermlaag heen, dan vergroot je de kans op allerlei infecties en problemen."

"Ook worden dingen die het brein in worden gebracht door je lichaam soms gezien als 'breinvreemd', en worden ze ingekapseld. Signalen kunnen dan niet meer goed doorkomen en na een halfjaar of jaar stopt het ding met werken. Dan heb je er niks meer aan", legt de hoogleraar uit.

Daarnaast werken nieuwe technologieën zelden meteen perfect, zegt Joosten. "De eerste pacemaker werd in 1967 bij een man geplaatst, maar die bleef maar een paar uur werken. Uiteindelijk had de man geloof ik 25 versies nodig voordat het goed werkte. Ook zo'n nieuwe hersenchip van Musk zal dus niet meteen perfect zijn. Ik laat hem in ieder geval nog even aan me voorbijgaan."

5. Waar ligt de grens met 'biohacking'?

Haselager houdt zich als hoogleraar kunstmatige intelligentie veel bezig met de ethische zorgen over het inzetten van AI en neurowetenschap. Hij noemt het voorbeeld van een rat, die je met elektroden vrij makkelijk kunt laten doen wat jij wil. "Dat kan bij mensen ook, in principe, maar leidt nog te weinig tot vragen in de samenleving over mentale manipulatie en integriteit."

Hij vindt het specifiek zorgelijk dat Neuralink nu met een hersenchip komt. "Er zijn al minstens 15 jaar commerciële bedrijven die chips introduceren, dus dat is niks nieuws. Maar we weten allemaal dat Musk niet bepaald nauwkeurig is en dat hij echt wel rare dingen zegt. Moet zo iemand nou vooroplopen in de hersenimplantaties?"

"Het moet niet zo zijn dat als jij met een chip in je hoofd je hersenproces gebruikt voor communicatie met je smartphone, dat die data over je gedachten dan automatisch eigendom worden van een commercieel bedrijf van Musk", vindt Haselager.

6. Is er geen internationale wet die commerciële bedrijven hierin kan tegenhouden?

"In de EU bestaat wel wetgeving zoals de Medical Device Regulation", weet Haselager. "Maar veel Europese wetenschappers en bedrijven hebben daar problemen mee, omdat het leidt tot een behoorlijke vertraging in het ontwikkelen van nieuwe neurotechnologie. Ze hebben het gevoel dat de wetgeving hen achter laat lopen op bijvoorbeeld de Verenigde Staten."

En dat laat volgens hem meteen het dilemma zien, 'want er is natuurlijk wel een reden om zaken zoals de privacy van je hersenen en gedachten goed te reguleren en vast te leggen in zogenoemde neurorechten'. "Het gaat dan bijvoorbeeld ook over de vraag of mensen voor altijd recht hebben op een implantaat, zodra ze er eentje hebben. Er is een tijdje terug een vrouw geweest die in haar recht probeerde te staan toen haar goedwerkende implantaat - dat ze had vanwege epileptische aanvallen - verwijderd moest worden."

Dat moest omdat het leveringsbedrijf in financiële problemen was gekomen, legt hij uit. "Het kwam erop neer dat ze nu dubbel gehandicapt was, want ze wist hoe het is om zonder de aanvallen te leven, en was zonder het implantaat weer terug bij af." Andere landen zijn hier al meer mee bezig dan Nederland, weet de hoogleraar. "In verband met de nieuwe grondwet van Chili is laatst een artikel over neurorechten voorgesteld. En ook in Australië wordt over neurorechten nagedacht."

Dit onderwerp vraagt om maatschappelijke discussie, vindt de hoogleraar. "Je kunt het aan mij vragen, maar ik moet niet in mijn eentje gaan vertellen hoe we dit moeten regelen." Joosten sluit zich daarbij aan: "Ik zou het goed vinden als er bijeenkomsten worden georganiseerd in het land om hierover te praten, en op basis waarvan de politiek vervolgens keuzes kan maken. Het Rathenau Instituut heeft dat bijvoorbeeld ook gedaan over genetische modificatie en het gebruik van genetische data."

De maatschappelijke discussie over hersentechnologieën moet dus nog worden gevoerd, al denkt de futurist dat het nog wel even zal duren voordat we via onze hersenen kunnen communiceren met een smartphone, zoals Musk hoopt te realiseren. "Ik zie hoe snel de ontwikkelingen gaan op het gebied van kunstmatige intelligentie, dus er zou zeker een scenario kunnen zijn waarbij Neuralink over 10 jaar patiënten helpt met allerlei aandoeningen. Maar via een chip onze gedachten doorgeven aan een smartphone, lijkt mij toch verdere toekomstmuziek."