Bach biedt troost, maar het niet doorgaan van de Matthäus Passion valt koorleden zwaar: 'Ik mis mijn medezangers'

De troostende muziek van Johann Sebastian Bach is nu misschien wel belangrijker dan ooit. Maar door de coronacrisis kunnen de ruim 100 uitvoeringen van de Matthäus Passion niet doorgaan. En dat is voor velen een bittere pil.

Het bericht kwam hard aan bij koorleden die zouden meedoen aan een van de vele uitvoeringen in het land. Een uitvoering van de Matthäus Passion die wordt afgezegd, daarvoor moeten we ver terug in de tijd. "De laatste keer dat dit gebeurde was na de hongerwinter van 1944-1945." Toch blijft de troostende boodschap inspireren, vindt ook zijn verre nazaat Govert Jan Bach. "Bach laat zien dat je door de moeilijke perioden in je leven heen kunt komen."

Maanden aan het oefenen

De leden van het Schiedams Bachkoor zaten al volop in de repetities toen het bericht kwam dat alle uitvoeringen van de Matthäus Passion dit jaar zouden worden afgelast. "Het besluit is bij de koorleden als zeer triest ervaren", zegt dirigent Bas van Houte. "Iedereen weet dat het hele sociale leven momenteel plat ligt, maar het samen zingen, en het samen beleven van dit meesterstuk der composities, wordt door iedereen zeer gemist."

Het koor begint meestal zo'n 8 weken voor de uitvoering aan de voorbereiding, vertelt Van Houte: "Een eerste zaterdag met stemtesten en vervolgens zo'n zes à zeven koorrepetities. Maar uiteraard begint de voorbereiding bij veel koorleden al veel eerder, want zij komen voorbereid naar de eerste repetitie. Sommigen zijn al weken tot maanden aan het oefenen."

Bach als troost

De koorleden houden nu in deze dagen contact met elkaar via social media, whatsapp en email. En blijven thuis naar Bach luisteren en de Matthäus Passion zingen. "Een dag zonder Bach is voor mij ondenkbaar", zegt Van Houte. "En de Matthäus Passion is voor mij het stuk der stukken. De compositie boven alle andere composities."

Hij vindt het juist in deze moeilijke tijd van crisis zeker aan te raden om de Matthäus Passion thuis te luisteren, al zal dat voor veel mensen heel moeilijk zijn. "Ik denk aan al die musici die nu werkeloos zijn en dit moeten missen. Maar het kan ook heel veel troost bieden. Muziek kan sowieso heel troostend zijn, maar deze muziek komt op een manier binnen die niet te bevatten is."

'Ik mis mijn medezangers'

Koorlid Sjanie de Boom zingt de altstem in het Schiedamse koor en vindt het heel verdrietig dat de uitvoering van de Matthäus Passion niet doorgaat. "Je leeft ernaartoe en je doet het met elkaar. Deze muziek is zo bijzonder, het zit in je hart. En nu moet ik alleen zingen. Ik doe dat nog wel elke dag, het geeft mij troost".

Voor basstem Wim Bijl voelt het als een grote leegte. Thuis zingen zoals bij Sjanie wil bij hem niet lukken. "Ik zing thuis niet alleen. Ik mis mijn medezangers, de magie van het samen zingen en samen iets moois neerzetten. Het is heel onwerkelijk. We zullen het dit jaar moeten doen met een koude opname en niet met het warme geluid van levende stemmen om je heen."

Typisch Nederlands

Govert Jan Bach is een verre nazaat van de componist. Hij is psychotherapeut en schrijver van de BachAtlas, waarin hij verslag doet van Bachs rondreizen en zijn zoektocht naar een beter bestaan. De rituele paastraditie met de honderden Matthäus Passions ziet hij als typisch Nederlands.

"In de Verenigde Staten wordt het oratorium elk jaar in juli uitgevoerd en in Groot-Brittannië hebben ze een meezingversie van 'The St. Matthews Passion'. Maar er is geen land in de wereld waar de Matthäus Passion zoveel en vaak wordt uitgevoerd als in Nederland. Alleen na de hongerwinter, en nu 75 jaar later in deze coronacrisis, is het stuk niet uitgevoerd."

Wiegeliedjes als troost

De kracht van het stuk ligt wat zijn nazaat betreft in het vermogen zelfs bij de zwaarste thema's troost te bieden. "De muziek schreef Bach in eerste instantie om zichzelf mee te troosten. Het waren vaak wiegeliedjes of slaapliedjes."

Ook in de Matthäus Passion zitten veel wiegeliedjes, vertelt Govert Jan Bach, zoals in het Erbarme Dich dat gaat over het verraad van Petrus. "De zwaarste thema's krijgen zo een basis van troost en veiligheid. Hier speelt Bach mee en hij beheerst het volkomen, als geen ander."

Zwaar leven

Hiervoor kon Bach veelvuldig putten uit eigen ervaring. "Hij heeft zichzelf in zijn leven dan ook veel en vaak moeten troosten. Op 10-jarige leeftijd was hij al wees en later verloor hij zijn eerste vrouw en tien van zijn twintig kinderen."

Ook professioneel ging het voor de componist niet altijd van een leien dakje. "Hij had regelmatig te maken met lastige opdrachtgevers en is zelfs een tijdje gevangen gezet door zijn werkgever, de Hertog van Weimar."

Muzikale aanraking als alternatief

Voor Govert Jan Bach is zijn voorouder in ieder geval een grote inspiratiebron, net als voor talloze andere liefhebbers. "Bach laat zien dat je door steeds weer je best te doen en je niet onder te laten schoffelen, door moeilijke perioden in je leven heen kunt komen."

En daaraan danken wij dus wat hem betreft de mooie troostende muziek. "Het mooie is dat muziek in wezen ook aanraking is: in het hart geraakt worden, 'bewogen' worden. En dat is in deze tijden van sociale isolatie een belangrijk alternatief voor de fysieke aanraking die velen nu moeten missen."