Grote zorgen over raadselachtige bijensterfte: bijna een kwart van de bijenvolken overleefde de winter niet

Een slagveld onder bijen deze winter. Bijna een kwart van de bijenvolken heeft het niet overleefd, blijkt uit onderzoek van de Bee Foundation. "Iedereen zou zich zorgen moeten maken, want bijen zijn het zoemende hart van het leven op aarde."

Vorig jaar verloor imker Sonne Copijn uit Groenekan twaalf van haar dertien bijenvolken. En ook afgelopen winter ging het mis. "In de zomer had ik zes bijenvolken, nu nog maar één."

Raadselachtige dood

Zoiets is in de afgelopen 50 jaar niet eerder voorgekomen, zegt Copijn, die behalve imker ook bestuurder van de Bee Foundation is. De dood van haar bijen nam ze zichzelf erg kwalijk. "Ik vond het vreselijk. Opeens lagen er 20.000 dood in het nest."

Dat ze binnen zijn gestorven, is een teken dat haar bijen erg verzwakt waren, denkt Copijn. "Binnen sterven doet een bij liever niet omdat het nest dan vervuild raakt. Honger kan niet de doodsoorzaak geweest zijn, ze hadden nog een overvloed aan honing."

Onderzoek onder imkers

Copijn besloot er een enquête uit te sturen om data te verzamelen en zo het mysterie op te lossen. Uit haar rondgang langs 140 imkers met 1.025 bijenvolken blijkt 56 procent een relatief hoge sterfte te hebben. "Ik ben dus niet de enige. En ik ben ook niet de enige die zich afvraagt wat er in vredesnaam aan de hand is."

Vaak speelt in dit soort gevallen de bijenparasiet varroa een rol, maar niet dit jaar. De zachte winters en droge zomers zijn wel van invloed geweest, denkt Copijn. "Droge zomers hebben invloed op de vitaliteit van de winterbijen. En in december was het vrij warm, dat heeft bijen aangespoord om te gaan broeden. Een bij wordt tijdens het broeden net zo warm als wij, boven de 35 graden. Maar als het daarna opeens koud wordt, moeten ze bijstoken. Dat sloopt ze."

Giftige honing

In de data ziet Copijn iets bijzonders. "De volken die op hun eigen honing de winter in waren gegaan, kregen met de hoogste sterfte te maken. Het was een verschil van ongeveer 30 procent met bijen die suiker kregen. Dus is er misschien iets mis met de honing?"

Copijn besloot om een aantal monsters op pesticiden te laten onderzoeken. "Uit zes monsters van drie verschillende locaties met dode bijen blijkt dat in alle monsters gemiddeld dertien pesticiden aanwezig waren. In totaal zijn er 35 verschillende pesticiden in de honing gevonden. Elf bestrijdingsmiddelen zijn daarvan niet toegelaten in Nederland omdat ze zo giftig zijn."

'Moordonderzoek'

De pesticiden kunnen niet afkomstig zijn van de imkers zelf, want die gebruiken deze middelen niet, volgens Copijn, die haar zoektocht inmiddels met een 'moordonderzoek' vergelijkt. "De getroffen volken stonden ook niet in een intensief landbouwgebied. Er lijkt sprake van een 'deken' van cocktails van pesticiden, verscholen in het stuifmeel van bloemen. Maar waar precies, dat moeten we verder uitzoeken."

"We hebben nu de stoffen gevonden, maar nog niet de bronnen. We hebben veel meer monsters nodig. In de provincie Utrecht, waar ik woon, is de sterfte veel hoger dan in andere gebieden. Hoe dat zit? Er is nog zoveel onduidelijk. Het is belangrijk dat we verder gaan met onafhankelijk onderzoek. Want het is echt een groot probleem. 85 procent van alle planten worden door de bij bestoven voor zaadzetting en vruchtvorming. Iedereen zou zich zorgen moeten maken, omdat het gaat over onze voedselvoorziening. Bijen zijn het zoemende hart van het leven op aarde."

Te veel giftige bestrijdingsmiddelen

Koos Biesmeijer deelt de zorgen van de Bee Foundation. Hij is wetenschappelijk directeur van Naturalis en professor Natuurlijk Kapitaal aan de Universiteit Leiden. "Goed voor de honingbij zorgen is op dit moment heel moeilijk in Nederland, omdat we niet goed voor ons landschap zorgen", zegt hij.

"Er zitten inmiddels tientallen bestrijdingsmiddelen in de bodem en het water. Maar in plaats van dit aan te pakken, verlengt de overheid de licentie van het landbouwgif glyfosaat nog eens met 10 jaar."

'Nog moeilijker voor de wilde bij'

Ook met de wilde bijen gaat het slecht, weet Biesmeijer. "Van de 360 soorten wilde bijen is inmiddels 55 procent bijna of zelfs volledig uitgestorven."

"Voor de wilde bij is het zelfs nog moeilijker dan voor de honingbij omdat zij geen imker heeft. Veel wilde bijen leven alleen en dat maakt ze kwetsbaar. Als je geen of slecht voedsel hebt, of iets anders gaat mis, dan ben je verloren."

Biologische melk

Toch is het mogelijk om als mensen in te grijpen, zegt Biesmeijer. "Bijen hebben plekjes waar ze zich kunnen opladen en nestelen nodig. Dat soort plekjes kunnen wij gemakkelijk in de eigen tuin maken door inheemse bloemen te planten", legt hij uit.

"Maar ook door bijvoorbeeld biologische melk te kopen. Als je biologische melk koopt, levert dat 50 procent meer biodiversiteit op. Want dan koop je een landschap met kruiden, met bloemen en dus met bijen. Je draagt bij aan een weiland. Koop je gewone melk, dan draag je bij aan een grasveld."

'Veel tuintjes zijn te schoon'

Ook imker Kees Verhips van Imkerij De Werkbij hoopt dat mensen in actie komen om de bijen gezond te houden. "Veel tuintjes zijn te schoon. Mensen vinden alles wat groen is eng. Dan zijn ze weer met de bladblazer door de tuin gegaan. Als je dan goed luistert, hoor je de wormen huilen. Er is niets te eten in die tuinen."

"Geen inheemse bloemen betekent geen eten voor inheemse wilde bijen. Zo jaag je die dieren weg en gaan ze dood. Dus zorg dat je tuintje bijvriendelijker wordt. Het is heel belangrijk om het zomervolk in topconditie te houden om wintersterfte te voorkomen. We zijn daar allemaal verantwoordelijk voor."