5 jaar geleden was het de financieel gezondste gemeente van Groningen, maar de miljoenen zijn verdwenen. Stadskanaal staat op de rand van de financiële afgrond door tekorten bij jeugd- en ouderenzorg. De gemeente weigert nog verder te bezuinigen.
"Geef ons genoeg geld." Die noodkreet doet wethouder Johan Hamster richting het Rijk. 10 jaar is hij wethouder financiën van de Oost-Groningse gemeente Stadskanaal en ook al 10 jaar moet hij bezuinigen. En daar heeft hij zichtbaar moeite mee. Hij ging juist de politiek in om veel voor de bevolking te kunnen doen, maar de laatste jaren hanteert hij noodgedwongen het hakmes.
Gezondste gemeente
Ondanks de bezuinigingen die al sinds 2010 aan de orde zijn, was Stadskanaal in 2015 financieel nog heel gezond, vertelt Hamster. "We hadden 31 miljoen euro achter de hand. Nu moeten we ieder jaar miljoenen bezuinigen en over ruim een jaar is onze reservepot leeg."
De financiële problemen in Stadskanaal ontstonden 5 jaar geleden, toen de landelijke overheid de jeugdzorg, ouderenzorg en de zorg voor mensen met een beperking aan de gemeenten overdroeg. Tegelijkertijd kregen die fors minder geld om deze taken uit te voeren. Van de begroting van Stadskanaal van 100 miljoen euro gaat inmiddels zo'n 65 miljoen naar uitkeringen, jeugdzorg en ouderenzorg. Voor nieuwe plannen is volgens de gemeente geen ruimte meer.
Gemeenteraad pikt het niet langer
Stadskanaal bezuinigde de afgelopen jaren 20 miljoen euro. En voor komend jaar moet er weer 7 miljoen worden weggesneden om de begroting sluitend te krijgen. Voor de gemeenteraad is de maat vol. "Als we nog meer moeten bezuinigen gaan ook het theater, de zwembaden en de meeste bibliotheken eraan. Dat willen we niet", zegt Hamster.
De raad vindt de bezuinigingen onverantwoord. "Je kunt alles wel kapot bezuinigen. Het is klaar en dit moet een duidelijk signaal zijn richting de provincie en het Rijk. We leggen de bal bij de provincie. Die moet toezicht houden op gemeenten." De kans bestaat dat de gemeente onder financieel toezicht komt te staan.
Wethouder opgestapt
In mei stapte Lian Veenstra op als wethouder in Stadskanaal. Zij zag de bui al hangen en wilde niet verantwoordelijk zijn voor wat er stond te gebeuren. "Als je troep maakt, moet je het zelf opruimen. Deze problemen zijn niet door de gemeente veroorzaakt, ze zijn het gevolg van landelijke maatregelen. Gemeenten krijgen te weinig geld. En dan mag ik de boel hier gaan slopen? Daar pas ik voor."
Ze zag het aankomen, zegt ze, de kortingen op de WMO, op armoedebestrijding, op sport. "Het is een optelsom. Op een gegeven moment heb ik gezegd: ik ga niet eens nadenken over oplossingen. Die zijn er gewoon niet."
Erger dan elders in Nederland
Volgens Hamster zijn de financiële problemen in Stadskanaal groter dan in andere gemeenten. Doordat er in verhouding meer mensen wonen die voor hun inkomen en ondersteuning afhankelijk zijn van de gemeente.
"Er is wel eens onderzocht dat in Oost-Groningen in een op de vier huizen iemand woont die voor het inkomen afhankelijk is van de overheid. Dat is meer dan elders. En in onze sociale werkvoorziening werken in verhouding 3,5 keer zoveel mensen als elders."
Meer gemeenten te weinig geld voor sociale taken
Ook andere gemeenten zitten in de problemen doordat er te weinig geld is voor de sociale taken. Op initiatief van de gemeenteraad Zoetermeer is het actiecomité Raden in Verzet opgericht. Bij dat comité hebben bijna alle gemeenten zich inmiddels aangesloten.
Marijke van der Meer is fractievoorzitter van de lokale partij Zo! Zoetermeer: "We hebben een motie opgesteld voor de ledenvergadering van de VNG. Wij vinden dat de VNG bij het Rijk aan de bel moet trekken. Zo kan het namelijk niet langer. Als we structureel niet meer geld krijgen, gaan we taken die het Rijk naar ons toeschuift, niet meer uitvoeren. Die motie is met 99,37 procent van de stemmen aangenomen."
Volgens Van der Meer lopen de tekorten op jeugdzorg en WMO bij de gemeenten in de miljarden. Bibliotheken en zwembaden worden op diverse plekken gesloten. "Kinderen moeten leren lezen en zwemmen. We moeten zorgen dat iedereen waar nodig wordt geholpen. Er komt straks weer een grote economische crisis, dan belanden veel mensen in de schuldhulpsanering. We hebben meer geld nodig om ervoor te zorgen dat Nederland overeind blijft."
Sociale werkplaats oorzaak voor tekort
Een belangrijke oorzaak van de tekorten in Stadskanaal ligt bij de sociale werkplaats Wedeka. Hier werken 1700 mensen met een beperking, uit vijf gemeenten. Sommigen werken er al tientallen jaren. Bij 'gewone' bedrijven komen ze niet aan het werk.
Het kabinet Rutte II bezuinigde drastisch op de sociale werkvoorziening. Daardoor komt Stadskanaal nu per werknemer jaarlijks 5000 euro tekort. Opgeteld moet 7 miljoen euro worden bijgelegd door de vijf deelnemende gemeenten. "Dat voelt bijna onrechtvaardig", zegt wethouder Johan Hamster. "Wij krijgen opdrachten en taken van het Rijk die wij graag uitvoeren. We denken dat het goed en nuttig is dat we dit doen, maar we krijgen er te weinig geld voor."
Grote taalachterstanden
Hamster wijst op het belang van de sociale werkvoorziening. "Voor heel veel mensen is dit de perfecte plek, een uitkomst. Als deze plek er niet zou zijn, komen deze mensen in eenzaamheid en sociaal onwenselijke situaties terecht."
Daarom wil Stadskanaal niet op de sociale werkplaats bezuinigen, zegt Hamster. Het alternatief is bezuinigen op cultuur, groen, wegenonderhoud, zwembaden, buurthuizen en bibliotheken. "Terwijl de taalachterstanden hier al 16 tot 20 procent zijn. Dat kan de bedoeling niet zijn van de Rijksoverheid, maar het is wel het gevolg."
Extra geld onvoldoende
Verantwoordelijk voor de financiën van gemeenten is minister Ollongren van Binnenlandse Zaken. Zij heeft gemeenten al extra geld gegeven. Maar dat is volgens Hamster bij lange na niet voldoende. "Het is heel verdrietig om te zien dat de minister in juli nog ontkende dat er grote problemen zijn bij gemeenten. Met het geld dat is toegezegd, kunnen we ongeveer een derde van ons tekort in de jeugdzorg betalen."
De echte oplossing schuift Ollongren door naar het volgende kabinet, denkt Hamster. "Dat betekent voor ons dat we niet voor 2022 of 2023 iets kunnen verwachten. En dan zijn onze reserves op." Hamster heeft de minister al meerdere malen uitgenodigd om de gevolgen van haar beleid te komen bekijken. Maar ze is nog niet geweest.
Minister bekend met probleem
In een reactie zegt minister Ollongren dat ze bekend is met de signalen vanuit de gemeenteraad van Stadskanaal over de financiële positie. "Hun zorgen en de zorgen van andere gemeenten hebben al langer mijn aandacht. Daarom zijn de afgelopen periode extra middelen toegekend aan gemeenten om mensen te begeleiden die hun baan verliezen en voor de schuldenaanpak."
Ook is de reeks aan tijdelijke extra middelen voor jeugdzorg van 300 miljoen verlengd naar 2022, voegt ze toe. "En er is extra geld voor Veilig Thuis, vrouwenopvang en dak- en thuislozen. Daarnaast is voor de compensatie voor de gevolgen van corona inmiddels ruim 1,5 miljard beschikbaar gesteld. Ook lopen er nu onderzoeken naar de Jeugdwet, het Wmo-abonnementstarief, het voorzieningenniveau van gemeenten en naar de recente decentralisaties."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.