Geknoei met proces-verbaal: een koper van drugs wordt opeens omschreven als dealer

Een proces-verbaal is vaak het fundament van een rechtszaak. Maar ze zijn lang niet altijd correct. Hoe komt dit? De politie gaat bij het opmaken van het verslag de fout in.

Ze zijn van groot belang in ons strafrechtsysteem: processen-verbaal, opgemaakt door de politie. Daarin staat opgeschreven wat een verdachte of getuige precies heeft verklaard tijdens een politieverhoor. Om tot een eerlijk vonnis te komen, moeten rechters er vanuit kunnen gaan dat die verslagen van verhoren correct zijn.

Onzichtbaar onder druk gezet

Maar het proces-verbaal is niet altijd correct, blijkt uit onderzoek van Marijke Malsch van de VU. "Er is sprake van een risicovolle situatie. Slechts een kwart van alles dat wordt gezegd tijdens de verhoren komt terug in het proces-verbaal. En je ziet dat er enorm wordt geselecteerd." Zo werd een oud-ijzerhandel vervolgd voor een milieudelict omdat het proces-verbaal foto's bevatte met scherven asbest op het terrein. Later bleek dat de inspecteurs de scherven er zelf neerlegden.

"Soms laat de politie dingen weg die heel cruciaal zijn voor een verhoor", zegt Malsch. "Denk dan aan bepaalde vragen die zijn gesteld maar ook aan de druk die wordt uitgeoefend op de verdachte, waardoor zo'n verdachte iets verklaart dat niet waar is. Dat die druk is opgevoerd, zie je in het proces-verbaal dan niet terug. "

Geknoei en fraude met processen-verbaal

En daar blijft het niet bij. Crimesite-journalist Timo van der Eng maakte een rondgang langs strafrechtadvocaten en stuitte op onthutsende voorbeelden. Zo wordt een man verdacht van een zedenmisdrijf, omdat het slachtoffer 83 keer de naam van de verdachte heeft genoemd, zo blijkt uit het proces-verbaal. Maar als de advocaat de geluidsopname van het verhoor afluistert, blijkt dat het slachtoffer de naam geen één keer noemt. 'Fraude', zegt de advocaat. De rechters laten de verdachte gaan.

In een proces-verbaal staat een koper van drugs opeens omschreven als dealer. Of een politieman die schopt en slaat naar een verdachte, schrijft dat feit niet op in het proces-verbaal. Of een getuige, die beweert dat persoon X opdracht gaf voor mishandeling. Dat diezelfde getuige later zegt dat hij zelf niet bij de opdrachtverstrekking aanwezig was, wordt weggelaten. "Verontrustend, dit kan natuurlijk niet", zegt Malsch. "Een rechter moet kunnen vertrouwen op het waarheidsgehalte van het proces-verbaal. Dit kan namelijk leiden tot foutieve veroordelingen."

'Verhoor voortaan standaard opnemen'

Volgens Malsch zijn de meeste onjuistheden in processen-verbaal veroorzaakt door onzorgvuldigheid. Maar ook bewust manipuleren en fraude komt dus voor. Wat de onderzoeker zorgelijk vindt, is de veranderende houding van de rechters. Vroeger werd een frauduleus proces-verbaal meteen afgestraft. De verdachte kreeg vrijspraak. Tegenwoordig wordt een foutief proces-verbaal aangepast. "Daar begrijpt de verdachte niets van en het werkt slordig gedrag van politie in de hand", zegt Malsch.

"Rechters moeten zich stelliger uitspreken als dit gebeurt, er is nu geen publieke afkeuring." Volgens Malsch moet er ook meer controle worden ingebouwd. Nu worden lang niet alle verhoren opgenomen op beeld en/of geluid. Alleen bij zwaardere delicten en zedenzaken, gebeurt dat vooral. Dat zou veel meer moeten gebeuren.

Topje van de ijsberg

Uit politiecijfers blijkt dat tussen 2015-2018 ruim 850 disciplinaire straffen zijn opgelegd aan politiepersoneel. Daarbij ging het om 28 gevallen om schending van verbaliseringsplicht. Deze plicht schrijft voor dat opsporingsambtenaren het proces-verbaal correct opmaken. Dat de onderzoeker de situatie omschrijft als 'verontrustend', daar herkent de politie zich niet in, zegt een woordvoerder.

Volgens sommige advocaten die Timo van de Eng sprak, zijn de zaken die komen bovendrijven slechts het topje van de ijsberg. Advocaten hebben geen tijd om de originele opnames te beluisteren (als die er al zijn) en ze krijgen er ook geen geld voor. Daardoor is de kans groot dat onjuiste processen-verbaal onopgemerkt blijven.