Geen sigaretten meer in de supermarkt: vragen beantwoord over de nieuwe regels voor verkoop

Een pakje sigaretten halen bij de supermarkt? Dat kan vanaf aanstaande maandag niet meer. Supermarkten en avondwinkels mogen per 1 juli geen sigaretten, shag en vapes meer verkopen. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam Martin Buijsen, en door woordvoerder Ruben van Dorssen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

1. Waar mag na 1 juli nog tabak verkocht worden?

Het verkoopverbod geldt voor plekken die gericht zijn op de verkoop van eet- en drinkwaren. Dit zijn bijvoorbeeld supermarkten, avondwinkels en buurtwinkeltjes. Daarnaast zijn er horecagelegenheden zonder vergunningsplicht, zoals snackbars en casino's, die tot nu toe nog wel tabak mochten verkopen, maar vanaf maandag niet meer.

Tabak mag nog wel verkocht worden door groothandels, omdat die niet gericht zijn op de verkoop aan particulieren. Ook blijft het voor tankstations voorlopig mogelijk om tabak aan te bieden, maar er zijn wel plannen om ook daar de verkoop in de komende jaren te verbieden.

2. Waarom mag ik niet zelf bepalen of ik rook of niet?

"Anti-rookmaatregelen kunnen inderdaad een inbreuk zijn op je recht op privacy", begint hoogleraar Buijsen. "Maar dat recht op privacy is niet absoluut. Het mag beperkt worden als er redenen zijn die samenhangen met bijvoorbeeld de volksgezondheid."

Als de overheid anti-rookmaatregelen wil nemen, dan mag ze dat doen. Maar er zijn wel een paar eisen, legt hij uit. "Een beperking op privacy moet een doel dienen, zoals het beschermen van de volksgezondheid in het kader van de zorgplicht die een overheid heeft. En een beperking mag niet verder gaan dan nodig is om dat doel te bereiken. Ook moet zo'n beperking via wetgeving geregeld worden."

Voor het invoeren van sommige, vergaande maatregelen hebben landen goedkeuring nodig van de Europese Commissie, vervolgt Buijsen. "Dat was niet nodig voor dit verbod waarmee supermarkten straks geen tabak meer mogen verkopen. Want het is niet zo dat rookproducten compleet verboden worden, er is alleen een beleid om het aantal verkooppunten te beperken."

"Maar goedkeuring was bijvoorbeeld wel nodig toen België recent een totaalverbod op wegwerpvapes wilde instellen", geeft hij als voorbeeld. "Daarmee wilde het land een product compleet uit de markt halen, en dat is natuurlijk een vergaande maatregel."

3. Komen er niet, nu supermarkten een verbod krijgen, juist méér tabakszaken?

In een onderzoek van ING wordt voorspeld dat supermarkten dit jaar ruim 1,5 miljard euro minder aan omzet draaien door het verbod op de verkoop van tabak. De verwachting is dat deze omzet van de supermarkten voor ongeveer eenderde (35 procent) naar speciale tabakszaken zal verschuiven.

Toch zal er niet opeens een spectaculaire toename komen in het aantal tabakszaken, denkt VWS-woordvoerder Van Dorssen. "Daar zijn geen signalen voor. We hebben vooraf een rekensom gemaakt, en tot nu toe lijkt alles ongeveer te gaan zoals we daarin hadden voorspeld. Maar we blijven natuurlijk goed opletten."

"Het totaal aantal verkooppunten van tabak in Nederland ligt nu op 10.000 en zal vanaf 1 juli afnemen tot ongeveer 4.400", vervolgt hij. "Die afname zou nog groter kunnen zijn, maar er is in deze rekensom al gecorrigeerd voor een mogelijk aantal nieuwe ondernemers dat kansen ruikt voor de opening van een nieuwe tabakspeciaalzaak."

De woordvoerder benadrukt ook dat er een registratieplicht komt voor nieuwe tabakszaken. "Als daaruit blijkt dat er zich toch onverwacht veel tabakszaken registreren, kunnen we beleid daarop aanpassen."

4. Met deze maatregel worden kleine buurtsupermarkten de dupe, is dat het waard?

"We hopen natuurlijk dat elke supermarkt zo goed mogelijk met deze maatregel kan omgaan en manieren vindt om voort te bestaan", zegt Van Dorssen. "Maar het is inderdaad een ingewikkelde afweging geweest, omdat we weten dat er een klein aantal supermarkten is dat grotendeels afhankelijk is van tabaksverkoop. Toch was er uiteindelijk in de Tweede Kamer genoeg draagvlak voor deze maatregel."

Hoogleraar Buijsen plaatst de maatregel in context: "De overheid streeft ernaar tabaksproducten minder gemakkelijk verkrijgbaar te maken. En een van de meest logische manieren om dat te doen, is een verbod in de supermarkten, ook de kleinere supermarkten. Mensen komen daar vaak en graaien gemakkelijk nog even wat tabaksproducten mee."

Van Dorssen voegt daaraan toe: "Nu zijn het de supermarkten. Maar we gaan stapsgewijs toe naar alleen verkoop van tabak in speciaalzaken. In 2030 stopt de verkoop in tankstations. In 2032 stopt de verkoop in gemakswinkels ook. Vanaf dat moment mogen sigaretten alleen nog in speciaalzaken worden verkocht."

5. Mensen kopen massaal tabak in het goedkopere buitenland, dat kan toch niet de bedoeling zijn?

In het onderzoek van ING wordt voorspeld dat tankstations en winkels in het buitenland meer omzet zullen draaien vanwege het tabaksverbod in supermarkten hier. "Dat is niet tegen te houden", zegt Buijsen.

Het verbod zal volgens hem wel effect hebben, 'maar het is naïef om te denken dat het meteen de vraag naar roken vermindert. Dat is natuurlijk niet zo.' Het verbod zal als gevolg hebben dat er meer vraag komt naar producten uit het buitenland, vervolgt de hoogleraar. "Dat gevolg is ook door de wetgever heus wel voorzien, maar wordt voor lief genomen."

Het is juridisch ook moeilijk om iets te doen aan mensen die goedkopere tabaksproducten in een ander land zoeken, vertelt de hoogleraar. "Als het gaat om vapes met smaakjes, dan kan dat wel, want die mogen in Nederland niet meer verkocht, geproduceerd en geïmporteerd worden. Wanneer je als Nederlands staatsburger die vapes zou inkopen om te verkopen dan zou de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) iets kunnen ondernemen."

"Maar voor andere rookproducten kan dat niet, want die zijn niet verboden in Nederland én we hebben in de EU gewoon het recht op vrij verkeer van goederen", benadrukt hij.

6. Is het waarschijnlijk dat de verkoop van tabak helemaal verboden wordt in Nederland?

Dat hangt af van politieke wil, denkt Buijsen. "Internationaal zie je dat er landen zijn die vergaande anti-rookmaatregelen willen invoeren. Zo stelde Nieuw-Zeeland wetgeving in waardoor tabak niet meer verkrijgbaar is voor mensen vanaf een bepaald geboortejaar, met het idee om een rookvrije generatie te ontwikkelen."

"In Nieuw-Zeeland is dit weer teruggedraaid, maar het heeft wel geïnspireerd: in het Verenigd Koninkrijk bleek politieke wil - bij de Conservatie Partij maar liefst - om een vergelijkbaar beleid in te stellen."

In Nederland zijn er ook mensen die dit willen, maar wel vooral aan de linkerkant van het politieke spectrum, ziet de hoogleraar. Hij verwacht daarom - met een aanstaand rechts kabinet - niet dat er binnen een paar jaar opeens een totaalverbod zal komen in Nederland.