De familie van vermoorde Joost Wolters strijdt voor veranderingen bij justitie, want 'Joost had niet hoeven overlijden'

De moordenaar van Joost Wolters had nooit vrij mogen rondlopen. Het was een opeenstapeling van fouten, die ervoor zorgden dat Philip O. in 2017 Joost in de metro doodstak. Morgen buigt de Tweede Kamer zich over het rapport.

Aanvankelijk dacht de familie van Joost Wolters dat hij vermoord was door een psychiatrisch patiënt. In de maanden na de moord kwam de familie erachter dat Philip O. allesbehalve dat is. O. heeft, behalve psychiatrische problemen, een geschiedenis van veroordelingen van geweld. "Naar ons idee had deze man absoluut niet vrij moeten en mogen rondlopen", zegt Joosts zus Saskia Wolters.

Alle instanties faalden

Een maand geleden publiceerde de Inspectie Justitie en Veiligheid een onderzoeksrapport naar de begeleiding van Philip O. De conclusies zijn keihard. Reclassering, de gevangenis in Vught waar hij zat, de psychiatrische afdeling van het AMC en het Openbaar Ministerie: allemaal maakten ze fouten.

Die fouten zorgden ervoor dat O. in juli 2017, in zijn proeftijd na een gevangenisstraf van 2 jaar, een volkomen willekeurig slachtoffer vermoordde. "Hij is zelf gaan zitten in de metro. Hij is opgestaan, hij is rond gaan lopen en heeft gedacht, 'Die wordt het' en is gaan steken", vertelt Joost's vriendin Annemiek. "Er was geen oogcontact geweest, helemaal niets."

'Joost had het leven kunnen vieren'

Saskia en Annemiek zien in het rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid een bevestiging van hun gevoel dat er iets niet klopte. "Ergens is het heel fijn dat alles beschreven staat", vertelt Annemiek. "Maar tegelijkertijd slaat het wel de grond onder je voeten vandaan, dat je beseft: Joost had niet hoeven overlijden. Joost had gewoon nog thuis kunnen komen. Thuis moeten zijn. Een vader kunnen zijn. En gewoon met ons het leven kunnen vieren dat we altijd deden."

De familie had gehoopt dat op het moment dat het duidelijk was, instanties verantwoordelijkheid zouden nemen. "Dat hebben wij gemist", vertelt Saskia. "Ook als ik kijk naar het aandeel van het OM bijvoorbeeld. Die hebben toch wel forse steken laten vallen. En in de 2,5 jaar tijd dat dit nu gaande is, hebben we afgelopen maandag voor het eerst met ze om tafel gezeten. Maar tot die tijd hebben we niets van ze vernomen. Dat voelt slecht."

Al vanaf zijn jeugd in beeld, niemand pakt door

O. was al vanaf zijn jeugd in beeld bij justitie. In 2006 werd hij na een poging doodslag veroordeeld tot een PIJ-maatregel: jeugd-TBS. Hij vluchtte naar Ghana en wist zo zijn straf en behandeling te ontlopen. Ook in Londen, waar hij later woont, werd hij veroordeeld voor een geweldsdelict. Hij werd in 2015 Engeland uitgezet en bij terugkomst aangehouden door de Marechaussee. Die bespeurden vreemd gedrag, maar zien niets over een PIJ-maatregel. In de maanden die daarop volgen kwam hij verschillende malen in aanraking met politie en justitie.

O. pleegde een gewapende overval en kwam vast te zitten. Hij werd naar het Pieter Baan Centrum gestuurd voor observatie, maar wilde niet meewerken. "Ze konden niet met zekerheid zeggen dat hij psychiatrisch was ten tijden van dat misdrijf. Daarom heeft hij alleen een kale straf van 2 jaar gekregen", vertelt Annemiek, die stelt dat alsnog de PIJ- maatregel konden opleggen. "Dan denk ik ja, dat had veel voorkomen. Dan was hij niet 27 juli 2017 vrij geweest."

Gewelddadig

Hoewel ze in de gevangenis in Vught zagen dat O. psychiatrische problemen had, was zijn strafrestant te kort om nog een traject te starten op een Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA). In het voorjaar van 2017 kwam hij vrij op voorwaarden, zijn proeftijd was een jaar. Hij mocht geen strafbare feiten plegen. Al snel manifesteerden zijn psychiatrische problemen zich opnieuw. Nadat hij zijn moeder bedreigde, volgde een spoedplaatsing in het psychiatrisch ziekenhuis van het AMC.

Daar zagen de medewerkers dat ze niet te maken hebben met een normale patiënt. Hij mishandelde er een verpleegkundige. "Iedereen heeft onderkend dat dit een heel gewelddadig iemand was. Ook het AMC heeft dat erkend en heeft gezegd, deze man hoort niet bij ons op de afdeling", vertelt Saskia. "Waarom kiest een AMC ervoor om hem op verlof te sturen als je wel inschat dat hij gewelddadig kan zijn op straat?" Ook op 27 juli kreeg O. weer verlof, ondanks de mishandeling. Om 18:00 stak hij Joost dood.

Debat in de Tweede Kamer

Donderdag debatteert de Tweede Kamer over de onderzoeksresultaten van de inspectie. Na de moorden op Els Borst en Anne Faber, is er dus opnieuw een debat over een moord die mogelijk voorkomen had kunnen worden. Excuses heeft de familie Wolters van Sander Dekker, minister van Rechtsbescherming, al gehad. "Ik denk dat Dekker vooral iets moet doen", zegt Saskia Wolters. "Er kan een hoop worden afgesproken maar er moet ook naar gehandeld worden."

De familie hoopt bijvoorbeeld op betere afspraken over hoe omgegaan moet worden met iemand die opnieuw de fout ingaat die net voorwaardelijk vrij is. "Of dat nou een psychiatrische ondergrond heeft of niet. Daar moet anders mee omgegaan worden", vertelt Saskia. "Joost is hierdoor doodgegaan en dat kunnen we niet veranderen. Maar je hoopt zo dat er niet nog iemand om het leven wordt gebracht terwijl dat niet nodig is."

'Wie controleert het OM?'

In het rapport kon de Inspectie Justitie en Veiligheid de rol van het Openbaar Ministerie niet onderzoeken; het OM valt buiten de reikwijdte van de onderzoekers. Ook mochten er geen aanbevelingen worden gedaan. Hoewel de familie van verbazing in verbazing viel en te horen kreeg dat dingen 'zo niet werkten'.

"Wie controleert dan hoe zij gehandeld hebben? Wie geeft dan bij hen aan, dit had anders gemoeten en dit gaan jullie nu op een andere manier vormgeven?", vraagt Saskia zich af. "Ik hoop dat de situatie zoals die plaats heeft gevonden met het OM bespreekbaar wordt gemaakt en daar een controlerende tak gerealiseerd wordt."