Een woonwijk tussen dijk en rivier? 'Dan kun je net zo goed op ijs bouwen'

Gemeente Arnhem wil 430 woningen bouwen aan de oevers van de Nederrijn. In de uiterwaarden, het gebied tussen dijk en rivier, komt een uiterwaardenpark. Voorstanders vinden het project uniek, tegenstanders houden hun hart vast.

Volgens de Arnhemse wethouder Roeland van der Zee zijn de zorgen onterecht. "De huizen komen in hoogwatervrije gebieden te staan, in de buurt van de oude steenfabriek. En daar is het mogelijk om de woningen op zodanige hoogte te bouwen dat de bewoners altijd droge voeten behouden."

Probleem of oplossing?

Voor Van der Zee zijn de buitendijkse gronden van Arnhem veel meer dan vluchtstroken voor de Nederrijn. "We gaan hier het grootste uiterwaardenpark van Europa maken met prachtig groen, wilde paarden en runderen. Op maar een paar stukjes komt woningbouw. Het mooie is dat de belastingbetaler niet hoeft bij te dragen. Die woningbouw maakt het financieel mogelijk om dit gebied te kunnen realiseren."

Het Arnhemse plan voldoet aan alle huidige toetsingsnormen en volgens de wethouder vergroot het zelfs de veiligheid in het gebied. "De woningen komen maar op een klein stukje en alles daaromheen wordt uitgegraven. We creëren dus ruimte waarmee het bij hoogwater zelfs 9 centimeter láger is. Wij zijn geen onderdeel van het probleem, maar van de oplossing."

Onverstandig en ongepast

Volgens hoogleraar Klimaatverandering en Water Pier Vellinga is het plan onverstandig. "Ik begrijp de aantrekkingskracht, want het is een groot avontuur en het uitzicht is schitterend, maar bouwen in de uiterwaarden is net zo verstandig als bouwen op ijs."

Daarnaast vindt Vellinga het ongepast. "De afgelopen 20 jaar sloopten we honderden huizen om ruimte te geven aan de rivier. Om overstromingen te voorkomen, om de extremen van drogere zomers en nattere winters aan te kunnen. We gaven 2 miljard euro uit aan het project 'Ruimte voor de Rivier'. Dijken zijn verlegd in Cortenoever, een hoogwatergeul werd gegraven in Veessen-Wapenveld en Lent kreeg de Spiegelwaal. Aan al die mensen die hiervoor hun huis moesten opgeven is het niet uit te leggen dat gemeentes rivieren nu weer gaan inperken door nieuwe woningbouw."

Nieuwe toetsingsnormen nodig

Het project voldoet aan de wettelijke normen, maar volgens hoogleraar Vellinga zijn de toetsingsnormen verouderd. "In 1995 stroomde er tijdens de watersnoodramp bij Lobith ongeveer 12.000 kuub per seconde door de Rijn. Op basis daarvan zijn de dijken opgehoogd en kon de Rijn 16.000 kuub per seconde aan. Maar we zien dat heel snel veranderen." Vellinga lijkt bemoeienis van hogerhand dan ook een goede zaak.

"Die 16.000 m3 per seconde is achterhaald. Het zou goed zijn als de Deltacommissaris zich hierover uitspreekt", zegt Vellinga. "Er wonen miljoenen mensen langs de rivieren in diepe polders en we hebben met elkaar een zeker veiligheidsniveau afgesproken. Ze zeggen: een overstroming gebeurt hooguit eens in de 100 jaar. Maar kijk, één keer in een mensenleven verzuipen is al genoeg."

Tijdgeest: ontkennen van risico's

Margot Ribberink uit Lent is eigenaar van een huis dat in 2012 plaats moest maken voor de rivier. Haar 18e eeuwse boerderij werd echter niet gesloopt maar op wieltjes 780 meter verplaatst. De bouwplannen in de uiterwaarden van gemeentes als Arnhem, Grave en Zwolle voelen voor haar niet logisch. "Een groene uiterwaardenstrook in de buurt van de stad is niet alleen belangrijk bij hoogwater in de winter, maar ook bij hittestress in de zomer."

Ribberink was 28 jaar lang weervrouw bij RTL 4 en is nu actief als klimaatwetenschapper. Volgens haar is het ontkennen van de risico's bij woningbouw in de uiterwaarden een teken des tijds. "Je kunt je niet voorstellen dat de boel zomaar kan overstromen. Toch moet je rekening houden met die risico's in de toekomst. Maar voor veel mensen is het een te abstract beeld waar ze moedeloos van worden. Dan denken sommigen: 'Ik geloof het gewoon niet'."

Flessenhals-effect

Fractievoorzitter van Water Natuurlijk Astrid Meier vreest dat het gebied langs de IJssel tussen Apeldoorn en Zwolle last krijgt van de 'obstakels' in de Nederrijn, zoals ze de Arnhemse woningen noemt. "Wanneer in Arnhem de Nederrijn wordt versmald door woningbouw heeft dat gevolgen in de IJssel, het wordt een flessenhals. Hierdoor gaat er meer water naar de IJssel dan waarmee we rekening hielden."

Maar volgens Roeland van der Zee klopt dit niet. "Die flessenhals halen we er juist uit. We graven een nevengeul, waardoor het hele gebied veel toegankelijker wordt. Bij laagwater voor recreanten en bij hoogwater voor de rivier, dus die opvang gaat juist hier in Arnhem plaatsvinden."

Wel natuur, geen woningen

Nieuwe natuur, nieuwe hectares aan strand, bos en zwemwater. Veel van de plannen van de Arnhemse plannen juicht Petra Souwerbren van de Gelderse Milieufederatie toe, maar dan zónder die 430 woningen erin. "Ik begrijp best dat de functies in het gebied betaald moeten worden maar toch zeggen wij: bezint eer ge begint."

"Het ideale scenario zou zijn dat het Rijk ingrijpt en dat we wel de nieuwe natuur krijgen, maar niet de woningbouw", zegt Souwerbren. "De uiterwaarden zijn al sinds de Romeinse tijd van de rivier en wij mensen horen binnen de dijk, niet erbuiten."