Een voedselcorridor voor Oekraïens graan via zee? Zeemijnen en een versperde Bosporus maken dat knap lastig

Nu een wereldwijde voedselcrisis dreigt door de stilgevallen graanexport uit Oekraïne, komt de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken met het plan een voedselcorridor te openen. Hoe haalbaar is dit plan? Militair specialist Peter Wijninga legt het uit.

Sinds februari steeg de wereldgraanprijs met 50 procent. Het betekent dat de voedselzekerheid in arme landen in gevaar komt. De Litouwse minister van Buitenlandse Zaken Landsbergis wil daarom een 'Coalition of the Willing' bijeenbrengen met maar één doel: Oekraïens graan exporteren naar de wereldmarkt.

Zwarte Zee

"De enige haven aan de Zwarte Zee die Oekraïne nog in bezit heeft, is Odessa", vertelt Peter Wijninga. Hij is militair specialist van het Haags Centrum voor Strategische Studies. Maar ondanks dat de haven niet in handen is van de Russen, kunnen schepen niet zomaar de haven in of uit.

Volgens Wijninga varieert het aantal Russische schepen dat momenteel in de Zwarte Zee ligt. "Ik denk dat op dit moment bij Odessa zich zo'n vijftien, misschien 20 Russische schepen bevinden." En die maken de doorgang op dit moment gevaarlijk.

Voor wat, hoort wat

De Russen hebben woensdag laten weten dat ze bereid zijn om schepen met voedsel via de Zwarte Zee naar het westen te laten varen. Maar, vertelt Wijninga. "Ze stelden daarbij wel een eis. Dat betekende in hun ogen dat een deel van de sancties, die nu tegen Rusland gelden, zouden moeten worden opgeheven. Dus ja, het is maar zeer de vraag of dat een realistische eis is natuurlijk."

"Daarnaast, als je zonder medewerking van de Russen toegang wil tot Odessa met een internationaal vlootverband, dan heb je grote kans dat er geschoten gaat worden", zegt hij.

De Bosporus

Russisch vuur en mijnen zijn overigens niet het enige probleem. Schepen die vanuit Odessa vertrekken moeten vervolgens door de Bosporus, de Turkse zee-engte bij Istanbul. En ook daar ligt een obstakel, vertelt politicoloog Friso Dubbelboer van Universiteit Leiden. "Turkije heeft de Bosporus afgesloten op grond van het verdrag van Montreux. Dat bepaalt dat Turkije in tijd van oorlog de Turkse zeestraat mag afsluiten voor strijdende partijen."

"En in dit geval heeft Turkije dat heel ruim genomen, want Turkije heeft de zeestraat afgesloten voor álle oorlogsschepen", legt Dubbelboer uit. "Dus dat betekent dat er geen Russische oorlogsschepen doorheen mogen en ook geen schepen van Oekraïne. Maar je ziet nu dus dat als je zo'n operatie wil opzetten, om zo'n graantransport te begeleiden met marineschepen, dat dit een hindernis is die misschien wel tegen Oekraïne werkt."

Grote vraag naar graan

Er zijn dus een hoop hindernissen die genomen moeten worden, willen de schepen het graan uit Oekraïne halen. Maar intussen zit de wereld te springen om graan en alternatieven kunnen volgens Wijninga het gat niet dichten. "Er wordt wel wat geëxporteerd via Roemenië."

"Dat soort handelsschepen mogen wel door de Bosporus heen. Maar dat zal zeker niet volledig kunnen compenseren voor het graan dat normaal wordt geëxporteerd. Ik heb begrepen dat het maximaal 20 procent is van de normale export die vanuit Oekraïne de wereld over gaat."

Per spoor

"Mogelijk zou je ook kunnen denken aan wagonladingen met graan richting westerse havens. Alleen dan zit je met het probleem dat de spoorbreedte anders is in Oekraïne dan in West-Europa. Dat betekent dat het bij de Poolse grens allemaal moet worden overgeladen in andere wagons."

Graan per spoor vervoeren is volgens Wijninga dan ook niet de beste optie. "Dat gaat een zeer tijdrovend proces worden en het is de vraag of je dan nog voldoende graan naar het buitenland krijgt."

Andere leveranciers

Andere landen willen wel hulp bieden, maar lopen volgens Wijninga tegen leveringsproblemen aan. "India had aanvankelijk toegezegd wat extra's te kunnen leveren. Maar India heeft een zeer slechte oogst gehad door de aanhoudende droogte. Die hebben inmiddels een exportverbod afgekondigd.

"China is de grootste graanproducent ter wereld, maar heeft het vooral nodig voor de eigen bevolking", voegt hij daaraan toe. En dan zijn er nog landen als Amerika en Canada, die hebben beloofd de productie op te voeren. Maar volgens Wijninga laat het resultaat van die extra inspanningen nog wel even op zich wachten.

Geen snelle oplossing

Het Litouwse plan klinkt dus mooi, maar is door alle hindernissen haast niet uit te voeren. "Ik denk dat deze politicus vindt dat er gewoon iets moet gebeuren. Hij heeft nu een ballonnetje opgelaten en hij wil dan de discussie op basis daarvan verder door voeren."

"Het is denk ik heel duidelijk dat hij vindt dat er actie moet worden ondernomen om het graan naar het buitenland te krijgen. Misschien dat er in die discussie iemand opstaat met een briljant idee, of dat er meer druk ontstaat om dit soort zaken te regelen." Maar volgens Wijninga gaat het nog even duren voordat er een oplossing is. "Het is niet vandaag of morgen gedaan, ben ik bang."