Dit is waarom de klimaatrampen in Pakistan en de Hoorn van Afrika ook voor ons grote gevolgen hebben

De 'monstermoessons' hebben inmiddels een derde van Pakistan onder water gezet. Het land vraagt nu om hulp van de VN-landen. "Niet Pakistan, maar de rijke landen hebben de klimaatverandering veroorzaakt. Het is daarom hun morele plicht om ons te helpen."

De Pakistaanse minister van Klimaat Sherry Rehman heeft absoluut een punt, vindt hoogleraar Filosofie van Duurzaamheid en Milieu aan de Radboud Universiteit, Marc Davidson. Hij houdt zich bezig met hoe we de kosten van milieubeleid rechtvaardig kunnen verdelen. "De armere landen hebben in het verleden niet veel CO2 uitgestoten en veel arme landen stoten nog steeds weinig uit."

Wie is in welke mate schuldig

Zo stoot een inwoner van Pakistan 0,98 ton CO2 per jaar uit, 10 keer zo weinig als een Nederlander. Nederland zit tussen Japan en Duitsland in met ongeveer 10 ton CO2-uitstoot per persoon.

De landen in de Hoorn van Afrika, die nu de ergste droogte meemaken in 40 jaar en waar 28 miljoen mensen aan hongersnood lijden, hebben zelfs een nog kleinere uitstoot dan Pakistan: Somaliërs stoten jaarlijks 0,09 ton CO2 uit per persoon en Kenianen 0,33 ton. Het land met de grootste uitstoot is Qatar met 37 ton CO2 per inwoner per jaar.

Wie vergoedt wat?

"Deze cijfers laten zien hoe onrechtvaardig het is", zegt klimaatethicus Davidson. "Als je een kras op een fiets van een ander maakt, dan ben je ook de aangewezen persoon om de schade te vergoeden."

Maar hoe bepaal je welk land welke klimaatschade moet vergoeden? Dat is inderdaad lastig, vindt ook Davidson. "De atmosfeer is als een soort badkuip die zich sinds de industriële revolutie vult met kooldioxide. Het zijn de rijke landen die de badkuip hebben gevuld. Dankzij de inzet van de vervuilende fossiele brandstoffen zijn ze ook zo rijk geworden."

Schade door onze voorouders

Maar wie deed wat wanneer? "Als er 10 minuten vertraging zat tussen mensen die het vliegtuig pakken en de klimaatschade die dat veroorzaakt, zou het een stuk makkelijker zijn", zegt Davidson.

"Helaas is de klimaatverandering die nú optreedt is mede veroorzaakt door onze voorouders. Inmiddels hebben klimaatwetenschappers goed in kaart gebracht wie wat heeft uitgestoten en zijn er landen aan te wijzen."

Helpen uit eigenbelang

Hoogleraar Davidson vindt het een morele plicht van rijke landen om te helpen, maar ook uit eigenbelang is het slim. "'Fort Europa' dichthouden wordt heel moeilijk als de klimaatverandering flink doorzet", vertelt hij.

"Als landbouw in de arme landen onmogelijk wordt door extreme droogte of extreme regenval, dan zullen er veel migratiestromen op gang komen. Als we nu niet helpen, komt 'daar' naar 'hier'. De klimaatverandering zorgt al voor grote bosbranden in de wereld, we willen daar geen geopolitieke brandhaarden bij."

100 miljard om mensen op hun plek te houden

Volgens een rapport van de Wereldbank zijn er in 2050 meer dan 200 miljoen klimaatvluchtelingen, op zoek naar een andere plek om te leven. Ook meteoroloog Helga van Leur maakt zich daar zorgen over. "Veel landen worden in rap tempo onleefbaar en wat doe je dan als mens in zo'n gebied? Dan ga je op zoek naar een plek waar het veiliger is en waar wel nog eten is. Dus dan komen ze deze kant op en dat willen we niet."

Van Leur was 20 jaar weervrouw bij RTL en houdt zich nu bezig met de grote klimaatvraagstukken. Ze vindt dat de Pakistaanse minister 'hartstikke gelijk' heeft. "Al in 2009 is afgesproken dat de landen met een grote uitstoot elk jaar 100 miljard dollar in een potje stoppen zodat landen met een kleine uitstoot zich kunnen wapenen tegen klimaatrampen. Het gebeurt alleen niet."

Vertrouwen gaat te paard

En daar maakt ook klimaatspecialist van Oxfam Novib, Hilde Stroot, zich grote zorgen over. "Doordat de rijke landen hun belofte niet nakomen om elk jaar 100 miljard dollar te storten voor klimaatadaptatie in arme landen, zie je dat het vertrouwen bij de arme landen snel verdwijnt. Terwijl dat vertrouwen juist hard nodig is, omdat we alleen samen de klimaatproblemen kunnen aanpakken."

Het Noordelijk halfrond is voor 90 procent verantwoordelijk voor de CO-uitstoot, vertelt Stroot. "De andere 10 procent komt van het zuiden. In landen als Pakistan begint klimaatwoede te ontstaan, omdat er geen klimaatgerechtigheid is. De rijkere landen blijven maar om het probleem heen dansen. Ze zijn bang voor de juridische gevolgen. Er lopen al meerdere rechtszaken over klimaatschade."

'Lekker toch, die warmte'

Meteoroloog Van Leur denkt dat er ook nog iets anders meespeelt. "Klimaat blijft maar voelen als iets van de lange termijn en ver weg. En dan komen er andere crises overheen, zoals corona", zegt ze.

"Je hoort mensen zeggen: 'Lekker toch, die 2 graden warmer. Maar de heetste dagen zijn in Nederland al 4 graden warmer geworden. En dat is dan gemeten in een thermometerhut op een officieel weerstation. In de stad is het al 8 graden warmer."

Records verbreken

"Het gaat alleen veel sneller dan voorspeld", zegt Van Leur. "Ik had als meteoroloog nooit gedacht dat we nu al over de 40 graden heen zouden komen. Sterker nog, dat oude record dat we in 2019 verbroken hebben, hebben we inmiddels al 27 keer verbroken. We maken nu voor de 4e keer in 5 jaar een hele droge zomer in Nederland mee."

In Nederland is geen regelmatig weerpatroon meer. "Droogte en hitte worden afgewisseld met noodweer en overstromingen. Ook in Pakistan was het vorige maand nog heet en kurkdroog. En nu valt er continu regen en komt er veel smeltwater van de gletsjers naar beneden, waardoor er een gebied ter grootte van Groot-Brittannië onder water staat."

'Lijden door toedoen van een ander'

"Als er een jaarhoeveelheid regen in 1 week valt en het de rest van het jaar droog is, dan heb je het hele jaar een probleem", zegt Van Leur. "Een kurkdroge bodem krijgt dat water niet weg."

"Maar een rijk land weet dit nu nog enigszins te managen", vertelt ze. "Wij kunnen in Nederland bij een hittegolf nog zeggen: we doen het wat rustiger aan of we pakken het 's avonds op, maar de mensen in Pakistan kunnen dat niet. Daar is het in de steden al 50 graden. En nu is het halve land een oceaan. Dat maakt boos, dat je moet lijden door toedoen van een ander. Het klimaat gaat dus niet over 2 graden warmer. Het gaat over veiligheid, voedselvoorziening en wereldvrede. De wereld is een groot systeem en alles wat wij 'hier' doen heeft invloed op wat 'daar' gebeurt."