Demonstratie of illegaal protest? Dit zijn de regels als je wilt demonstreren in Nederland

Als protest tegen de avondklok zijn er afgelopen weekend in verschillende steden rellen uitgebroken. In hoeverre waren deze protesten, voordat ze uit de hand liepen, een vorm van demonstreren? Dit mag wel en niet bij een protest.

Afgelopen jaar werd flink geprotesteerd: bijvoorbeeld door de boeren en mensen die tegen de coronamaatregelen zijn. Protesteren we de laatste jaren dan ook inderdaad meer? Zeker, zegt hoogleraar sociale verandering en conflict Jacquelien van Stekelenburg.

Meer protesten

"Sinds 2009 is er een groei in demonstraties in Nederland", vertelt ze. "Die demonstraties verliepen bijna altijd vredig, maar nu met de coronamaatregelen wordt het een stuk ingewikkelder. Er ontstaat spanning tussen vrijheid en veiligheid."

De rellen van afgelopen weekend zijn ook anders van aard, ziet Van Stekelenburg. "Relschoppers van nu richten zich op symbolen. Politiewagens, GGD-teststraten, ziekenhuizen zijn de dupe. Het geweld richt zich op de symbolen die staan voor waar de woede in wortelt."

Regels demonstreren

We demonstreren de laatste jaren dus steeds meer. Het is ook iedereens recht te demonstreren, zo staat in artikel 9 van de Nederlandse grondwet. Toch is dit recht wél verbonden aan bepaalde regels. Zo moet je het bijvoorbeeld aanmelden als je van plan bent te demonstreren.

Je hoeft daarbij niet aan te geven waarom of waartegen je wilt demonstreren. Maar het aanmelden zorgt ervoor dat een demonstratie veilig plaats kan vinden. Zo kan de burgemeester of politie bijvoorbeeld voorwaarden stellen, of voorbereidingen treffen.

Illegaal

Maar lang niet iedereen meldt een demonstratie aan, en daarmee is hij dan ook illegaal. Net zoals de protesten tegen onder andere de avondklok van afgelopen weekend.

"Sommige mensen melden hun demonstratie ook bewust niet aan", legt jurist Berend Roorda. "Het is hun vorm van protest. Ze willen op die manier aangeven dat ze zich sowieso al niet kunnen vinden in het beleid van de burgemeester of overheid." Daarom kiezen ze ervoor om zich niet aan die regel te houden.

Vreedzame demonstratie

Zo'n illegale demonstratie kan natuurlijk vreedzaam verlopen, en dan is er meestal weinig aan de hand. "Het Europese Hof van de Rechten van de Mens bepaalde dat er geen sancties nodig zijn als demonstranten zich rustig gedragen", vertelt Roorda. In dat geval is een politie-optreden niet nodig.

Maar lang niet alle demonstranten doen dat, bleek ook afgelopen weekend weer. Relschoppers vernielden onder andere supermarkten en bedrijfspanden. "De demonstraties waren illegaal, en het waren samenkomsten die de openbare orde konden verstoren. Dan mag de politie direct optreden namens de burgemeester en een sanctie opleggen."

Gespannen voor wat komen gaat

Door de demonstraties die uitliepen op rellen, kijken de burgemeesters en politie ook de komende dagen met spanning tegemoet. Waarnemend politiechef van Limburg Inge Godthelp geeft aan voorbereid te zijn voor een eventuele herhaling van het weekend. "Wel zijn we ons er van bewust dat dit sentiment in de maatschappij zorgt voor een zekere onvoorspelbaarheid."

Volgens Godthelp is het belangrijk dat mensen de mogelijkheid hebben om dit sentiment uit te drukken door middel van demonstraties. "Maar als het recht van demonstreren verandert in het kwaadaardig overtuigen van de ander dat jij gelijk hebt, en dat het dan niet meer gaat om je mening maar om je mening hebben en houden ten koste van de ander... Dan vind ik dat we daar op zijn minst de dialoog over moeten voeren."