De rol van beeldvorming bij arrestaties van demonstranten: 'Het lijkt alsof ze de wet overtreden, terwijl dat vaak niet het geval is'

Zo'n 200 demonstranten van Extinction Rebellion zijn vandaag opgepakt bij de blokkade van de A12. Strafrechtadvocaat Barbara van Straaten zag eigenlijk geen reden om de demonstratie te verbieden. "Het gaat ook om beeldvorming."

"Het is een groot misverstand dat je in Nederland een vergunning of toestemming nodig hebt om te demonstreren", zegt strafrechtadvocaat Barbara van Straaten "Er wordt verwacht dat je een 'kennisgeving' doet bij de gemeente, maar dat is niet hetzelfde als toestemming vragen. In principe is elke demonstratie rechtmatig, tenzij je bijvoorbeeld geweld gebruikt, of er een evident gevaar is voor de volksgezondheid of openbare orde."

Duidelijke demonstratie

Van Straaten legt uit dat 'alleen in het allerheiligste geval' een demonstratie verboden wordt. "Daarvoor moet er wel echt wat aan de hand zijn, want het demonstratierecht is verankerd in de grondwet. Die lat ligt gewoon erg hoog."

Waarom er dan vanmiddag toch mensen worden opgepakt bij de demonstratie van Extinction Rebellion? "Dat vraag ik me eigenlijk ook af", zegt ze. "Ik weet niet precies hoe het daar gaat, maar wat ik heb gezien lijkt vreedzaam en wordt er geen geweld gebruikt. Daarbij hebben de betogers spandoeken en een duidelijk standpunt: ze zijn dus echt bezig met demonstreren."

'Mensen onthouden de beelden'

De politie greep vandaag na 20 minuten in. Op basis van een noodverordening van de burgemeester is zoiets toegestaan. "Als dat zomaar gebeurt, zien we vaak achteraf dat de rechter zegt dat een demonstratie niet verboden had mogen worden."

Maar er is dan al een doel bereikt, denkt Van Straaten. "Wat mensen vaak onthouden zijn de beelden van demonstranten die worden weggevoerd en in politiebusjes worden gesleept. Daarmee ontstaat het beeld dat ze de wet overtreden hebben, terwijl dat niet het geval hoeft te zijn."

'Demonstreren is communiceren'

De beeldvorming kan daarnaast ook gebruikt worden door Extinction Rebellion zelf, zegt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Demonstreren is communiceren en dat weten ze als geen ander. Op het moment dat je acties voert, is het van groot belang dat die acties ook in het nieuws komen. Dan pas kan je het publiek, en daarmee de politiek, beïnvloeden."

"Dat doen ze door ludieke acties, demonstraties met grote opkomst of acties die net wat extremer zijn. Wel proberen ze altijd binnen de regels van de wet te blijven."

Averechts werkende arrestatie

Het feit dat het OM toch 6 mensen heeft opgepakt en een gebiedsvergunning gaf, heeft volgens Van Straaten averechts gewerkt. "Wat voor nut had het, als vandaag de A12 vol staat? Ze hebben aandacht gegeven aan de demonstratie van vandaag en heel veel mensen hebben zich opgeworpen om daar in plaats van die 6 te gaan staan."

Daarbij waren de arrestaties niet nodig, zegt Van Straaten. "Opruien is een strafbaar feit, maar als het duidelijk gaat om een oproep voor een demonstratie, is het niet strafbaar. De boeren die over de snelweg gingen naar Den Haag, ook duidelijk met het doel om te demonstreren, waren daardoor ook niet strafbaar bezig."

'Confronterende locatie mag'

Van Straaten benadrukt daarbij dat het blijft gaan om de vraag: waar houdt het recht op demonstratie op en wanneer zijn mensen ordinaire relschoppers. "Denk bijvoorbeeld aan de situatie rond de avondklok. Dat begon als een demonstratie, maar ontaarde in ongeregeldheden die daar niets meer mee te maken hadden."

"Ten slotte is het belangrijk te onthouden dat demonstratierecht wel mag schuren. Ze protesteren tegen fossiele subsidies en staan op een snelweg, maar een confronterende locatie maakt de demonstratie niet onrechtmatig. Waar je wel naar moet kijken zijn de handelingen."