De relatie tussen Turkije en de NAVO staat op springen: 'Officieren in het leger zijn zelfs openlijk anti-NAVO'

De samenwerking tussen de NAVO en Turkije staat onder grote druk, zegt veiligheidsexpert Dick Zandee. "Turkije en de NAVO, dat was lang een goed huwelijk maar het is al jaren aan het roesten. Als het nog even zo doorgaat wordt het scheiden."

Turkije vaart een nieuwe koers: president Erdogan flirt openlijk met de aartsvijand van de NAVO, Rusland; Turkije viel in oktober zonder overleg Syrië binnen en het land staat op het punt een Russisch luchtafweersysteem te kopen. En achter de schermen? Daar spelen zich nog meer problemen af die de relatie tussen Turkije en de NAVO onder spanning zetten.

Zij aan zij?

"Er is een enorme ommekeer gaande. In het verleden was de militaire top opgeleid en opgegroeid met de waarden van de NAVO", vertelt veiligheidsexpert van Instituut voor Internationale Betrekkingen Dick Zandee. Sinds de coup van 2016 hebben er ongekende veranderingen plaatsgevonden in de Turkse strijdkrachten, ziet Zandee in de verhalen van voormalige Turkse officieren zoals Halis Tunc, die met de NAVO samenwerkten.

Turkije heeft, na de Verenigde Staten, het grootste leger van de NAVO. Het is door de strategische ligging een onmisbare bondgenoot. Als het ooit artikel 5 ('Een gewapende aanval tegen een lid is een aanval tegen alle leden') in werking treedt, dan moeten alle NAVO landen elkaar helpen en zij aan zij vechten.

Atlanticist is een scheldwoord geworden

"Na de coup was plotseling iedere hoge militair 'verdacht'", zegt Zandee. "Duizenden werden gearresteerd, gemarteld, opgesloten en nog eens duizenden werden ontslagen of gedwongen vervroegd met pensioen gestuurd. Dat geldt met name voor de NAVO-gezinde officieren. Vroeger was het woord Atlanticist een aanbeveling voor een Turkse militair, nu is het een scheldwoord."

"Zelfs mensen die sinds de coup bij de NAVO gestationeerd werden, zijn bij terugkomst verdacht. Het is slecht voor je carrière. En je kan ook gearresteerd of ontslagen worden." Volgens Zandee worden zo de banden met de NAVO doorgesneden. "Zo'n ingrijpende verandering van een legermacht door de politiek is ongekend en hebben we in de NAVO nog nooit meegemaakt. Waarschijnlijk weet de NAVO daarom ook niet wat ze er mee aan moeten."

Anti-NAVO

Zandee vraagt zich af hoe lang dit nog is vol te houden. "Nu al wordt bepaalde gevoelige informatie niet gedeeld met de Turken, wegens geruchten dat sommige Turkse officieren informatie doorspelen aan de Russen", vertelt hij. "Op het moment dat NAVO in actie zou moeten komen in een hoog geweldsspectrum is zo'n situatie natuurlijk totaal onwerkbaar."

"Wat we zien is een leger waar de officieren steeds minder doordrongen zijn van het belang van de NAVO, of zelfs openlijk anti-NAVO zijn", zegt Zandee. "Die zijn dus minder geneigd samen te werken met NAVO-partners. Al moet gezegd dat ze dat tot nu toe nog wel doen. Turkije heeft zich nog niet teruggetrokken uit NAVO-missies, er is nog steeds een NAVO-hoofdkwartier in het Turkse Izmir en de Amerikanen maken nog steeds gebruik van de luchtmachtbasis Incirlik. Zolang al die zaken doorlopen blijft Turkije een volledig NAVO-lid."

Toekomst van het bondgenootschap

De NAVO heeft weinig middelen om te hameren op mensenrechten en de aantasting van de rechtsstaat, legt Zandee uit. "De NAVO heeft geen procedure om Turkije uit de NAVO te zetten, een land kan er alleen zelf uitstappen en dat doet Turkije niet. Zelfs nu alle officieren die ooit voor de NAVO werkten zijn ontslagen of gevangen zitten voor verraad, ziet de NAVO dat toch als een interne aangelegenheid."

Maar als je elkaar niet vertrouwt, en je deelt ook geen waarden op het gebied van rechtstaat, democratie en mensenrechten, wat stelt een bondgenootschap dan nog voor? "Laat ik het zo zeggen: Turkije en de NAVO, dat was lang een goed huwelijk maar het is al jaren aan het roesten", zegt Zandee "Het is nu zover dat de partners in aparte kamers slapen. Als het nog even zo doorgaat wordt het scheiden."