De klik van de ketting als beloning: waarom we braaf de winkelwagen terugzetten als er een muntje in moet

De winkelwagenmuntjes keren terug. Na een jaar te zijn weggeweest vanwege corona, gaan veel karretjes weer aan de ketting om te voorkomen dat de karretjes door de buurt gaan zwerven. Maar waarom werkt dit systeem eigenlijk?

"We zien dat het werkt. Het is geen landelijke maatregel, maar we doen het vooral waar we karretjes door de wijk zien zwerven", zegt een woordvoerder van Albert Heijn. Ook bij de Jumbo mogen filialen kiezen om de muntjes weer te gebruiken. Een jaar lang konden we zonder er bij na te denken zo naar de supermarkt. Alle wagentjes stonden los en werden steeds schoongemaakt, maar dat is dus voorbij.

We willen 'gewoon' zijn

In studentenhuizen voor het wegbrengen van afval of om bierkratten naar huis te vervoeren; of er karretjes rondzwerven, kan lokaal nogal verschillen. In sommige wijken komt het vaker voor dan elders. De Albert Heijn kan dit verschil niet verklaren. Of het bijvoorbeeld in buurten met veel jongeren en studenten vaker gebeurt, weet de woordvoerder niet. Waarom de muntjes hun werk doen weet de grootgrutter evenmin.

Maar voor consumentenpsycholoog Patrick Wessels is het heel erg logisch. "Door het muntje te gebruiken laat je 'gewoon' gedrag zien, je doet wat iedereen doet en conformeert je aan de groep, dat voelt veilig en prettig. Daarom doe je het de volgende keer weer."

De mens is lui

Daarbij komt dat de mens in de kern lui is, zegt Sabine Jansen, gedragspsycholoog bij de Behaviour Change Group. "Mensen zijn gemaksdieren. We willen wel ons best doen en dat karretje terugzetten, maar we zijn ook een beetje lui en als we ergens energie kunnen besparen, doen we dat. Denk aan olifantenpaadjes. Het muntje is een soort commitment, het zorgt ervoor dat we de handeling afmaken en de kar terugzetten en niet bij de auto laten staan."

De klik van de ketting die in het kastje op de winkelwagen wordt gestopt, is hierbij een soort beloning. De handeling is afgemaakt. Volgens Jansen maakt het dan ook niet uit of het om echt geld of een plastic muntje gaat. Maar zowel consumentenpsycholoog Wessels als Jansen benadrukken dat een muntje van 50 cent, diefstal van een karretje van 150 euro niet tegen zal gaan. Dat betreft gericht gedrag in plaats van gewoontegedrag.

50 cent opofferen doet pijn

Het kan wel een rol spelen of mensen echt of plastic muntgeld gebruiken. "Je zou denken dat op een kar vol boodschappen van 100 euro die 50 cent niet uit zou maken en je dat karretje wel ergens kan laten staan, maar zo werken mensen niet", legt Jan Willem Bolderdijk uit, universitair hoofddocent en expert consumentengedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen.

"Die 50 cent wordt niet bij de totale boodschap opgeteld, maar in het hoofd apart 'afgeboekt'. Dit proces staat bekend onder 'mental accounting'. Daarnaast zijn de emoties rondom verliezen vaak heftiger dan de emoties rondom winsten van dezelfde grootte. Dit is de verliesaversie. Dus als je je eigen muntje moet 'opofferen' dan doet dat pijn, en die pijn willen mensen vermijden. En dus brengen ze hun kar netjes terug."