Burgers laten betalen 'per vuilniszak'? Volgens deze hoogleraar moeten gemeenten daar juist mee stoppen

Betalen per vuilniszak of kliko: dat wordt per 1 januari in verschillende gemeenten ingevoerd om het scheiden van afval te stimuleren. Maar werkt het echt? Niet iedereen is te spreken over dit 'Diftar'-systeem: "Er is een andere manier die beter werkt."

In de helft van de gemeenten geldt het inzamelsysteem nu al. Het idee is dat burgers minder restafval zullen produceren als je ervoor moet betalen, een zogeheten 'prijsprikkel'. Op die manier moet het doel van de overheid van maximaal 100 kilo restafval per inwoner per jaar worden gehaald.

Diftar-systeem

Dit tariefsysteem heet 'Diftar', dat staat voor gedifferentieerde tarieven. Naast de vaste afvalstoffenheffing betalen huishoudens een extra bedrag per hoeveelheid aangeboden restafval. De hoogte hiervan verschilt per gemeente.

De hoeveelheid restafval die Nederlanders jaarlijks gemiddeld aanbieden daalde tussen 2015 tot 2022 al van 240 kilo naar 163 kilo. Maar dat wil de overheid dus nog verder omlaag krijgen en daar moet het Diftar-systeem voor zorgen.

'Nog steeds te veel'

Ook in Uithoorn wordt volgend jaar de prijsprikkel ingevoerd. Wethouder Ferry Hoekstra heeft er alle vertrouwen in: "We proberen hiermee een gedragsverandering teweeg te brengen, zodat mensen meer betrokken raken bij hun woonomgeving en meer verantwoordelijkheid voelen voor een schone buurt."

De afgelopen jaren heeft de Noord-Hollandse gemeente al meerdere maatregelen genomen. Zo heeft elk huishouden een eigen kliko voor papier, GFT en PMD (plastic, metaal en drankverpakkingen). "Toch wordt er nog steeds te veel restafval aangeboden. Daarom voeren we een financiële prikkel in", legt Hoekstra uit.

Zorgen om 'puinhoop'

De reacties in het dorp zijn gemengd. Sommigen vinden het een prima idee, maar er is ook kritiek. Zo zegt een inwoner: "Aan de ene kant zijn wij hierdoor thuis al beter gaan scheiden. Maar aan de andere kant zal het ervoor zorgen dat mensen hun zak naast de container zetten."

"Als mensen moeten betalen dan gaan ze allerlei manieren bedenken om er het makkelijkst en goedkoopst van af te komen. Ze gaan hun afval dumpen en dan wordt het een puinhoop", denkt een ander. Inwoners vragen zich af welke gevolgen het nieuwe systeem gaat hebben. "Ik ben benieuwd wat voor chaos dit gaat veroorzaken", zegt iemand.

'Onnodig ingewikkeld'

Ze zijn niet de enigen die zich zorgen maken. In de gemeente Utrechtse Heuvelrug wordt het Diftar-systeem ook in 2025 ingevoerd, maar de lokale VVD is tegen. "Het is absoluut belangrijk om afval goed te scheiden, maar we vinden een differentieel tarief onnodig ingewikkeld", vertelt VVD-raadslid Jacco Bartelds.

"Wij denken dat een prijsprikkel niet nodig is, omdat goede communicatie en voorlichting voldoende is om mensen te stimuleren om hun afval beter te scheiden", zegt hij. Bovendien is het opzetten van het systeem duur en leidt het tot hoge administratieve kosten. "De uitkomst is onzeker, maar het systeem kan niet zomaar worden teruggedraaid door de investeringen die zijn gedaan."

Meer zwerfaval door dumping

In een aantal gemeenten is het systeem inmiddels alweer afgeschaft, niet vanwege de kosten maar omdat het voor meer afvaldumping zorgde. "Mensen zullen andere manieren bedenken om hun afval kwijt te raken om het extra betalen te vermijden. Dit kan dus zorgen voor meer zwerfafval, wat ook weer kosten met zich meebrengt", zegt Bartelds.

"Het Diftar-systeem zorgt natuurlijk niet voor minder afval, het moet zorgen voor een betere scheiding." Volgens het gemeenteraadslid kan de gemeente daarom beter een eenvoudig inzamelsysteem aanhouden. "We zouden het probleem bij de bron aan moeten pakken, door ervoor te zorgen dat er überhaupt minder afval is."

Problemen bij recycling

Ook hoogleraar publieke economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam Raymond Gradus vindt dat het burgers zo te moeilijk wordt gemaakt. "Over het algemeen is het Diftar-systeem heel complex", legt hij uit. "Mensen zien door de bomen het bos niet meer. Ze moeten heel precies zijn tijdens het scheiden van afval."

Hij vraagt zich dan ook af of het verstandig is dat sommige gemeenten dit systeem nu invoeren, want het heeft ook gevolgen voor de inzameling van andere soorten afval. "Bij veel gemeenten waar het systeem al langer geldt, blijkt dat de recyclebare stromen papier, textiel, GFT en PMD vervuild zijn, omdat er restafval in zit."

Door machine scheiden?

De hoogleraar benadrukt dat het nodig is om thuis glas, papier, textiel en GFT te scheiden, maar bij PMD is dat volgens hem een ander verhaal. "Machines zijn heel goed in staat om de juiste soorten plastic en ook niet-vervuilde drankverpakkingen uit restafval te halen", legt hij uit.

Gradus vindt dat de scheiding van plastic op een andere manier beter kan. "Ik denk dat na-scheiding bij PMD echt een superieur systeem is. De machines worden steeds beter, zeker ook in het eruit halen van de juiste soorten plastic", zegt hij tot slot. "Voor burgers is dat veel moeilijker. De machine kan dat nou eenmaal beter dan de burger."