Archeologen ruziën over wat er eerder was: muziek of taal

Muziek of taal: een van de twee was er eerder, maar wat precies? Saxofoonbouwer Friso Heidinga zei in NH Nieuws dat muziek er eerder was dan de taal. We zoeken uit hoe dat zit en wat er waar is.

"Dit is een hele lastige vraag", zegt evolutionair bioloog Sander van Doorn van de Rijksuniversiteit Groningen. Want wat is muziek en wat is taal? Ver voordat er mensen waren, bestonden er immers al vogels. Vogels zingen om met elkaar te communiceren. "Is dat taal of is dat muziek? Dat wordt natuurlijk heel erg ingekleurd hoe wij dat als mens ervaren."

Vogels

Zingen vogels wel eens gewoon om een deuntje te zingen of is het altijd om te communiceren? "Het is heel moeilijk om daarachter te komen. Er zijn wel voorbeelden waarbij dieren muziek produceren omdat ze er plezier aan lijken te hebben."

Vogels beginnen bijvoorbeeld meer te zingen als de lente aanbreekt. Dat lijkt spontaan te gaan zonder dat daar een doel achter lijkt te zitten. "Dat zit er ingebakken, maar uiteindelijk heeft het wel met het instandhouden van de soort te maken. Mannetjes baken er hun territorium mee af en vrouwtjes weten de mannetjes daardoor te vinden."

Ruziënde archeologen

Archeologen kijken vooral naar mensen en mensachtigen, maar ook zij komen niet uit de vraag wat er eerder was; taal of muziek? "Daar is onder archeologen veel ruzie over", zegt Gerrit Dusseldorp, archeoloog in Leiden.

Hij vertelt dat we alleen kunnen kijken naar dingen die overblijven. "De oudste muziekinstrumenten zijn 35 duizend jaar oud, bijvoorbeeld een fluit gemaakt van mammoetivoor. Maar die was al goed gestemd en dus muziek al behoorlijk ontwikkelt. We denken dat taal al 200 duizend jaar geleden ontstond."

Neanderthalers

De ruzie tussen de wetenschappers gaat over de vraag of alleen de moderne mens in staat was veel klanken voort te brengen of ook mensachtigen. Dusseldorp is ervan overtuigd dat Neanderthalers dat ook konden in tegenstelling tot bijvoorbeeld chimpansees. "Uit studies van het tongbeen en de gehoorgang van onder meer Neanderthalers weten we dat ook onze naaste verwanten in ieder geval al honderdduizend jaar de hardware hadden om klanken te maken en te onderscheiden van elkaar."

Ook taalkundige Jeroen Wiedenhof van de Universiteit Leiden benadrukt dat het een moeilijke vraag is. In de menselijke hersenen zijn taal en muziek sterk met elkaar verweven. "Als je naar de taalontwikkeling van jonge baby's kijkt dan zijn er nog geen woorden."

Babygehuil als taal?

Volgens Wiedenhof bestaat er wel onderscheid tussen hoog en laag, hard en zacht en snel en langzaam. "Als een baby blij is, hoor je een soort gekoer, als een baby boos is hoor je gehuil. Dan weet je genoeg. Is dat muziek, is dat een taal?"

"De meningen zijn erover verdeeld is het eerlijke antwoord. Er zijn twee belangrijke scholen", zegt musicoloog Henkjan Honing van de Universiteit van Amsterdam. Hij schreef het boek Aap slaat maat, over de oorsprong van muzikaliteit bij mens en dier.

Wie heeft er gelijk?

Enerzijds zijn er mensen die muziek als vrij recent bijproduct zien van taal, terwijl dat losstaat van onze evolutie, zegt Honing. Dit wordt gepromoot door Steven Pinker van de Harvard Universiteit. Anderzijds zijn er wetenschappers die het woord muzikaliteit gebruiken en daarmee ons gevoel voor intonatietonen en ritme bedoelen. "Muzikaliteit gaat vooraf aan zowel taal als muziek en die delen we met heel veel dieren. Dit idee komt van Darwin."

De vraag is: wie heeft er gelijk? Honing is ieder geval aanhanger van de laatste theorie en doet daar met een groep onderzoekers studie naar. "Bij de vraag wat gaat aan wat vooraf, dus muziek of taal, is ons idee dat muzikaliteit aan beide voorafgaat. Het talent om melodieën te herkennen en te onthouden en mee te deinen. Dat fenomeen is iets wat heel oud is en aan het concept van taal voorafgaat."