Als familielid van patiënt steentje bijdragen in ziekenhuis, dat is toekomst van de zorg: 'Verhoogt de kwaliteit'

In het ziekenhuis verzorgd worden door je familie in plaats van een verpleegkundige. Het klinkt vreemd, maar het Utrechtse St. Antonius ziekenhuis gaat er dit najaar mee starten. En het wordt waarschijnlijk het toekomstbeeld in meer ziekenhuizen.

Door vergrijzing en personeelstekorten wordt hulp van familie zoals je partner, kind of kleinkind namelijk noodzakelijker.

Tandenpoetsen

Het gaat om kleine dingen, zoals tandenpoetsen of rondjes lopen. Maar ook om zorgtaken, zoals sondevoeding geven en helpen bij drain- en wondzorg. Het zijn taken die familieleden over kunnen nemen na een operatie van een familielid en die hulp kunnen verpleegkundigen goed gebruiken.

"We zien in toenemende mate dat steeds meer mensen zorg nodig hebben", zegt hoogleraar acute ouderenzorg Bianca Buurman, die ook voorzitter is van de beroepsvereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden. "Wij vinden het belangrijk dat wij complexe patiënten zorg kunnen blijven bieden."

Niet alleen om werkdruk te verlagen

"En we weten dat het kan werken om familie te betrekken bij zorg", voegt Buurman toe. "Dat we op die manier nog steeds kwalitatief hoogwaardige zorg kunnen blijven bieden. Dus het is niet alleen een middel om de werkdruk te verlagen." Hoe dat in de praktijk werkt? Bij het Amsterdam UMC gebeurt het al een aantal jaar.

Artsen en verzorgenden constateerden dat er na de operatie in het ziekenhuis best veel van de familie in de thuissituatie wordt verwacht en dat zich in het ziekenhuis een ideale situatie voordeed om toekomstige mantelzorgers daar goed op voor te bereiden, legt verpleegkundig onderzoeker Anne Eskes van het Amsterdam UMC uit.

Kost juist tijd

"De mensen zijn 24 uur per dag aanwezig in het ziekenhuis en krijgen 24 uur per dag begeleiding van verpleegkundigen", zegt Eskes. "Dus we dachten: 'Misschien is de ziekenhuisfase wel echt het unieke moment om mensen daarin te betrekken en te begeleiden voor die overgang naar huis.'"

Dat verlaagt overigens niet per se de werkdruk van de verpleegkundigen, zegt chirurg Els Nieveen van Dijkum van het Amsterdam UMC. "Want we moesten alle verpleegkundigen juist trainen. En zij moesten die mantelzorger leren wat zij allemaal kunnen doen. Dat kost in het begin eigenlijk meer tijd. Later zie je dat mantelzorgers meer taken gaan overnemen en dan kost het misschien minder tijd voor verpleegkundigen."

Veel contact

De reden om familie meer te betrekken is juist omdat ze het zelf graag willen, zegt het Amsterdamse ziekenhuis. "Je slaapt bijvoorbeeld samen. Als je dan midden in de nacht wakker wordt, kun je met je partner praten in het ziekenhuis. Dan vinden er gesprekken plaats die thuis niet zullen gebeuren", benoemt chirurg Nieveen van Dijkum.

"Het is een intensieve periode, maar wel met veel contact", zegt ze. Het gebeurt wel eens dat familieleden niet willen helpen. En het moet ook altijd de keuze blijven van de naaste, vindt hoogleraar Buurman.

Zorgzame samenleving

"De voorwaarde is dat naasten goed geschoold zijn. Dat ze zich bekwaam voelen om het te doen. Je moet ook duidelijk afspraken maken met de familie", zegt Buurman. "Zodat je geen verwarring krijgt en er bepaalde belangrijke taken niet worden uitgevoerd."

We moeten volgens Buurman gaan nadenken hoe we weer een zorgzame samenleving opbouwen. "Om ervoor te zorgen dat wij als verpleegkundigen en verzorgenden mensen met de meest complexe zorgvragen zorg kunnen blijven bieden."

Oproep aan kabinet

Onderzoek wijst volgens Buurman uit dat de kwaliteit van zorg niet vermindert door familieleden in te zetten. "We zien dat het met name ook kwaliteit van zorg verhoogt en in ieder geval de patiënttevredenheid groter maakt."

Mantelzorgers moeten de tijd krijgen om voor hun naasten te kunnen zorgen, naast bijvoorbeeld hun werk. Buurman: "Ik kan me voorstellen dat het kabinet gaat nadenken over verlofregelingen. Ik doe daarom een oproep aan het nieuwe kabinet om hier werk van te maken. Het is uiteindelijk aan de werkgevers en het ministerie om met oplossingen te komen."