Misschien heb je het zelf wel eens meegemaakt: de inspraakronde van de gemeente gemist en plots zijn die mooie bomen in de buurt gekapt of is er een windmolen geplaatst. Niks meer aan te doen. Maar dat gaat veranderen.

Door een uitspraak van de Raad van State kunnen omwonenden en organisaties tóch naar de rechter stappen, ook al hebben ze tijdens inspraakrondes geen bezwaar gemaakt. Deze verruiming van de toegang tot de rechter is het gevolg van een uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Het Hof vond dat er sprake was van een onterechte beperking van de rechtstoegang in Nederland.

'Positieve ontwikkeling'

Voor omwonenden en organisaties die bezwaar maken tegen de aanleg van een weg, de bouw van woningen of de komst van een windmolenpark is de verruiming van de toegang tot de rechter een positieve ontwikkeling, zo vindt Tom Barkhuysen. Hij is partner bij Stibbe en hoogleraar staats-en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden.

"Een inspraakronde gaat nog niet over een echt besluit. Het is dan ook principieel wat verstrekkend, zoals wij in Nederland deden, om dan te zeggen dat als je niet meedoet aan zo'n inspraakronde, je niet naar de rechter kan stappen", zegt hij.

Kaarten vroeg op tafel leggen heeft voordelen

Maar Barkhuysen heeft ook wel zorgen over het effect van de uitspraak van de Raad van State. "De andere kant is, en dat is ook de reden waarom wij dat systeem van inspraakronde hebben, dat iedereen dan al z'n kaarten op tafel moet leggen."

"Dat geeft de mogelijkheid voor projectontwikkelaars om daar rekening mee te houden bij het definitieve ontwerp van het project", zegt hij. Dat betekent ook minder vertraging, omdat bezwaren niet pas bij de rechter op tafel komen.

Verplicht rondje rond de kerk

Toch heeft de hoogleraar ook wel kritiek op het systeem van inspraakrondes. "Het loopt vaak goed, maar ook heel vaak is er eigenlijk helemaal geen sprake van inspraak. Dan is er eigenlijk al een definitief besluit genomen, dat wordt dan voor de vorm een ontwerp-besluit genoemd. Het deelnemen aan die inspraakronde is dan een verplicht rondje rond de kerk waar je als burger niks mee kunt bereiken."

Verbetering van inspraak is volgens Barkhuysen dan ook nodig en mogelijk. "Wat ik zou willen is dat we die inspraakfase ook weer echt als inspraakfase gaan zien. Dat we niet allemaal al in schuttersputjes zitten. Met open vizier, met open opties die inspraakronde ingaan."

Vertraging als tactiek

Er zijn organisaties die inspraak niet voldoende vinden. Ze willen dat bepaalde projecten helemaal afgeblazen worden. Vertraging is daarbij een veel gehanteerde tactiek. De verruiming van de toegang tot de rechter is dan wel een risico, stelt Barkhuysen.

"Dat is gedrag dat je inderdaad ziet. In de rechtspraktijk wordt daar veel over geklaagd en ik denk op sommige onderdelen ook wel terecht. Dat is waar het oude systeem een mooie blokkade tegen opwierp."

Wortel

Deze strategie zal niet helemaal uit te bannen zijn, vermoedt Barkhuysen, maar hij heeft wel een idee hoe hiermee om te gaan. "Wat we wel kunnen proberen is het zo onaantrekkelijk mogelijk te maken door juist als het ware de wortel op te hangen in de inspraakfase, dat je wel degelijk iets kunt bereiken. Want dat strategische gedrag werd ook wel veroorzaakt door de frustratie van die organisaties dat ze vaak niets konden bereiken in de inspraakfase."

Het Chinese techbedrijf Huawei is in opspraak geraakt door betrokkenheid bij een nieuw corruptieschandaal. Lobbyisten van Huawei zouden Europarlementariërs hebben omgekocht. De politie heeft inmiddels huiszoekingen gedaan en meerdere personen aangehouden.

De stikstofaanpak van het oude kabinet is afgeschaft, maar nieuw, duidelijk beleid ontbreekt tot nu toe. Hoe nu verder? Dat vraagt onder meer branchevereniging Bouwend Nederland zich af. Minister Keijzer zet vooral in op juridische aanpassingen.

Een paar jaar geleden heeft dertiger Jan-Pieter van Laar het bouwbedrijf van zijn vader en oom overgenomen. "Het is echt een familiebedrijf, ondertussen al in de vierde generatie. We hebben 25 man in dienst en doen aan nieuwbouw, verbouwingen, renovaties, echt van alles. In 2031 hopen we het honderdjarige bestaan van het bedrijf te kunnen vieren."

'Iedereen staat in de wachtstand'

Maar de jonge ondernemer uit Wapenveld heeft zorgen. De impasse in de stikstofcrisis zorgt er volgens brancheorganisatie Bouwend Nederland voor dat zo'n 30 procent van alle nieuwbouwprojecten op de tocht komen te staan. En dat merkt ook Van Laar.

"Iedereen staat in de wachtstand. Hoe moeten we omgaan met de stikstofregels, wat kan nog wel, wat niet? De gemeente rondt geen bestemmingsplannen meer af, wij krijgen geen vergunningen meer. Ook niet voor projecten waarbij we totaal geen problemen hadden verwacht."

240.000 woningen kunnen niet gebouwd worden

Bouwend Nederland maakt zich al jaren zorgen over het gebrek aan daadkracht om de stikstofcrisis aan te pakken. "We hebben nu in kaart gebracht welke Natura 2000-gebieden er slecht aan toe zijn door stikstof. En deze informatie combineerden we met de concrete woningbouwplannen in Nederland", vertelt Jelmer Alberts, directeur belangenbehartiging van Bouwend Nederland.

"Dan zie je op die kaart hoe ontzettend veel van deze bouwprojecten te dicht bij stikstofgevoelige natuur liggen", gaat Alberts verder. "Doordat het stikstofprobleem niet wordt opgelost krijgen deze projecten geen vergunning. Tot 2030 gaat het om maar liefst 244.000 woningen die hierdoor niet gebouwd kunnen worden. Dat is echt heel erg schrikken. We wisten al dat de impact van stikstof op de woningbouw en infrastructuur groot was, maar niet dat het er zo dramatisch uitziet."

'Met geitenpaadjes niet meer op te lossen'

De brancheorganisatie wil dat het kabinet eindelijk met een doortastend plan komt. "We weten alles al, alle data zijn bekend, met geitenpaadjes valt dit niet meer op te lossen", zegt Alberts. "We stormen nu recht op een betonnen muur af."

"De stikstofuitstoot moet omlaag, de betrokken ministeries moeten nu met een plan komen", benadrukt de woordvoerder van Bouwend Nederland. "En elke sector moet zijn eigen 'fair share' pakken."

'Zitten met de gebakken peren'

"Iedereen is nu aan zet, ook de bouw", vindt ook bouwondernemer De Laar. "Maar onze sector heeft feitelijk heel weinig stikstofuitstoot, en toch zitten wij nu wel met de gebakken peren. Heel Nederland heeft hierdoor een probleem."

In Nederland is de landbouw, en dan met name de intensieve veehouderij, veruit de grootste bron van stikstofuitstoot, vooral in de vorm van ammoniak. Daarnaast dragen wegverkeer, scheepvaart, luchtvaart en de industrie bij aan de stikstofcrisis. En in beperkte mate draagt ook de bouw zelf bij aan het probleem.

'Kabinet moet eruit komen'

In januari bepaalde de rechtbank in Den Haag opnieuw dat de Nederlandse overheid meer moet doen om schade aan de natuur door stikstof te voorkomen.

Bouwend Nederland snapt het vonnis: "De enige manier om echt uit deze crisis te komen is structurele uitstootvermindering", zegt Alberts. "Ik hoop echt dat dit kabinet eruit komt. Het moet gewoon opgelost worden."

'Ik wil de 100 jaar met ons bedrijf halen'

"Met alleen de kleine projectjes halen we het niet", laat de bezorgde Van Laar weten. "We stoppen zo veel werk in de grotere plannen en projecten. Het wordt nu echt tijd dat we uit de wachtstand mogen komen en weer mogen bouwen."

Ondanks alle zorgen blijft Van Laar optimistisch: "Ik wil de 100 jaar met ons bedrijf halen. Bouwen is mij met de paplepel ingegoten, ik vind dit werk zo leuk. En ik kan ook helemaal niets anders."

Minister: 'Rekenkundige grens voor stikstofuitstoot aanpassen'

"We willen iets doen aan de juridische werkelijkheid die we met z'n allen hebben gemaakt", reageert minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening op de nieuwe cijfers van Bouwend Nederland. "En er moeten maatregelen worden genomen om de stikstofuitstoot omlaag te brengen."

"Heel veel huizen kunnen er gelukkig wél gebouwd worden. En we willen de rekenkundige ondergrens aanpassen, dan kan weer meer."