Eén op de vijf raadsleden (20%) maakt zich zorgen over de integriteit van de andere raadsleden in hun eigen gemeenteraad. Dat blijkt uit een peiling van EenVandaag samen met Raadslid.nu onder circa 1.400 Nederlandse raadsleden. Toch voeren lang niet alle lokale fracties selectieprocedures om integriteitsproblemen te voorkomen. 34 Procent van de raadsleden geeft aan dat de eigen partij een VOG heeft gevraagd aan nieuwe kandidaten op de lijst en de helft (46%) stelt dat nevenfuncties zijn opgevraagd. 1 Op de 7 raadsleden (17%) stelt dat er binnen de eigen partij helemaal geen screeningsprocedure is geweest voor kandidaat-raadsleden, zelfs geen sollicitatiegesprek.

Zorgen zijn er bijvoorbeeld over raadsleden die betrokken zijn bij motorclubs, strafblad hebben en een twijfelachtige kennissenkring. Ook de integriteitsvragenlijst die het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft opgesteld wordt niet veel gebruikt: 21% van de raadsleden zegt die lijst te hebben voorgelegd aan de kandidaten. Opvallend is dat de lokale VVD-fracies koploper zijn met de screening: vrijwel alle VVD-raadsleden in de peiling geven aan dat nieuwe kandidaten een VOG moesten overleggen.

Screening lijkt te gebeuren op de blauwe ogen

Lokale partijen in het land gebruiken verschillende manieren om hun raadslieden te controleren. Het CDA in de gemeente Asten vraagt alle kandidaten om een verklaring omtrent het gedrag. Dit doen zij om er voor te zorgen dat er geen ‘rotte appels’ tussen de nieuwe kandidaten zitten. 'We werken met een selectiecommissie die intensieve gesprekken voert met de kandidaten’', verklaart Daniël van Schijndel, gemeenteraadslid van het CDA. ‘‘Daarnaast checken wij de achtergrond altijd goed, maar uiteindelijk is het natuurlijk een kwestie van vertrouwen.’’

De lokale partij DorpsGoed uit Sint-Michielsgestel hanteert een minder streng beleid. "Op het moment dat hier zaken gebeuren die niet door de beugel kunnen, dan hoor je dat meteen’’, zegt Mariska Strukenboom, fractievoorzitter en lijsttrekker van DorpsGoed. ‘‘Iedereen kent elkaar hier. Daarnaast vinden wij het niet nodig om een verklaring omtrent het gedrag aan nieuwe kandidaten te vragen. Veel van onze leden komen uit de zorg en het onderwijs. In deze sectoren moet je deze verklaring al inleveren aan de werkgever. Dus om het opnieuw te vragen vinden wij niet nodig.’’

Middelen voor goede screening ontbreken
Vooral in de kleinere gemeenten lijkt er minder waarde te worden gehecht aan screening van nieuwe kandidaten. 'De handel en wandel van de kandidaten zijn voldoende bekend in een relatief kleine gemeenschap als onze gemeente, waar veel sociale samenhang is. Strenge selectie is dus echt niet nodig,’ stelt een raadslid. Vier op de tien raadsleden stellen daarnaast dat de lokale fractie moeite had nieuwe mensen te vinden. "En bij te weinig gegadigden wordt de toelatingseis wat minder streng,’ stelt een ondervraagde. Ook hebben sommige lokale fracties er simpelweg de middelen niet voor. 'De screening was erg beperkt. De middelen ontbreken simpelweg om het grondig te doen, laat staan bij iedereen." 

'Screening op blauwe ogen'
Sommige raadsleden geven aan zich zorgen te maken over de matige screeningsprocedure van hun eigen partij. Zo zegt iemand: "Een kandidatencommissie heeft per kandidaat één gesprek gevoerd. Vaardigheden zijn niet gecheckt. De belangrijkste criteria zijn een vlotte babbel en kunnen praten over verschillende onderwerpen. Hierdoor is een lijst ontstaan met botsende karakters en weinig capabele mensen." Een ander zegt: "Screening lijkt te gebeuren op de blauwe ogen. Nu is het karakter en de leden van de partij zo, maar een licht antecedenten onderzoek zou wenselijk zijn of in ieder geval een VOG."

Niet op komen dagen bij vergaderingen
Er zijn weinig lokale partijen die ook de vaardigheden nagaan van nieuwe kandidaten. De huidige raadsleden zijn in sommige gevallen niet te spreken over hun collega’s in de raad: vier op de tien (37%) stellen dat de andere raadsleden in hun raad slecht functioneren. Veelgenoemd zijn het niet op komen dagen bij vergaderingen, stukken die niet tot nauwelijks gelezen worden en gebrek aan dossierkennis. Een raadslid: "Het ontbreekt veel raadsleden over voldoende financieel inzicht terwijl de enige echte macht van de Raad het beheer van de financiën is.’ De meerderheid van de ondervraagde raadsleden is wel tevreden over het functioneren van hun collega’s in de raad. 

Een goede screening kan ook voorkomen dat criminelen infriltreren in de gemeenteraad. Dit is een serieus probleem, bleek uit onlangs uit een peiling van EenVandaag.  

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.