Waarom nieuwe partijen door corona meer kans hebben om in de Tweede Kamer te komen

Grote kans dat er na 17 maart meer partijen in de Kamer komen. Dat zeggen opiniepeiler Gijs Rademaker en politiek verslaggever Marloes Lemsom. JA21, Volt, en andere kunnen de kiesdrempel halen. Misschien wel juist door dit bijzondere verkiezingsjaar.

De afgelopen decennia kwamen er verschillende nieuwe partijen bij in de Tweede Kamer: in 2006 haalde de Partij voor de Dieren de kiesdrempel, 6 jaar later lukte dat bij 50PLUS. In 2017 begon de Tweede Kamer met dertien partijen, nadat Forum voor Democratie en DENK waren toegetreden. Dat is net geen record, maar wel zeldzaam, weet Gijs Rademaker.

Nog meer partijen

En er lijkt ruimte voor meer partijen. "In de peilingen van EenVandaag en Ipsos staan JA21 en Volt al op één of meer zetels en is er ook belangstelling van kiezers voor bijvoorbeeld BIJ1, Code Oranje of de BoerBurgerBeweging (BBB)."

De kans is volgens Rademaker groot dat twee of drie van deze partijen in de Tweede Kamer komen. Wellicht met een zetje in de rug van het coronavirus. Dat zorgt namelijk voor drie bijzondere omstandigheden, die in het voordeel zijn van nieuwkomers, zo legt hij uit.

Lagere opkomst

"Hoe hoog de opkomst zal zijn is lastig te voorspellen, maar deze kan lager uitvallen omdat sommige mensen uit angst voor corona niet gaan stemmen." Als er minder mensen gaan stemmen, dan daalt de zogeheten 'kiesdeler'.

Normaal staat die rond de 68.000 stemmen (nodig voor een zetel), maar bij een lagere opkomst hebben partijen minder stemmen nodig om de Kamer te halen.

Geen 'tweestrijd'

De laatste paar Tweede Kamerverkiezingen werden telkens gedomineerd door een 'tweestrijd', vertelt Rademaker: in 2012 tussen de VVD en de PvdA en in 2017 tussen de VVD en de PVV. "Kleinere partijen hebben geen baat bij een tweestrijd, omdat de hoofdrolspelers strategische stemmers trekken. Die stemmen niet op de partij die ze eigenlijk willen, maar op een van de hoofdrolspelers omdat ze willen dat die partij het grootste wordt en niet de concurrent."

Op die manier trekken de grote partijen de kleinere leeg, concludeert de opiniepeiler. "Het goede nieuws voor de nieuwkomers is dat een tweestrijd dit jaar ontbreekt. De VVD domineert en dat zal veel strategische stemmen schelen."

Onderscheidend

Er is volgens politiek verslaggever Marloes Lemsom nog een derde reden dat nieuwe partijen hun voordeel kunnen doen met de coronacrisis. Deze zorgt er namelijk voor dat bestaande partijen zich moeilijker kunnen onderscheiden. "Waar normaliter elke partij een eigen thema kiest en daar een speerpunt van maakt, lukt dat partijen dit jaar slecht. Dat maakt het voor kiezers lastig om onderscheid te maken. Nieuwe partijen vallen daardoor extra op."

Daarbij zetten de nieuwelingen zich volgens hem af tegen de partijen aan hun linker- of rechterzijde. "BIJ1 zegt veel linkser te zijn dan de rest van de linkse partijen. JA21 presenteert zich als het redelijke alternatief voor rechtse kiezers die vinden dat de VVD teveel naar links opschuift. Volt zegt een pan-Europese partij te zijn, iets wat nieuw is en wat de internationaal georiënteerde kiezers van D66 kan trekken."

Gevestigde partijen onder druk

Maar, er zijn 'maar' 150 zetels te verdelen: de ambities van de nieuwkomers gaan waarschijnlijk ten koste van de gevestigde partijen, denkt Rademaker.

"In onze peilingen is te zien dat kiezers van BIJ1 ook twijfelen over GroenLinks en kiezers van JA21 ook de PVV of VVD overwegen. Als Volt zetels haalt, gaan die vooral ten koste van die van D66. Code Oranje concurreert daarnaast met de PVV. En de BBB trekt kiezers weg bij de VVD en het CDA."

Kiesdrempel

De kans is groot dat een eental dagen na de verkiezingen de roep om het verhogen van de kiesdrempel toeneemt, als de Tweede Kamer rond de vijftien partijen telt, vermoedt Rademaker.

"Met als argument dat het land 'onbestuurbaar' zou zijn met veel kleine partijen. Maar daar is niets van waar, onderzocht hoogleraar Tom van der Meer: 'De Nederlandse politiek zonder splinterpartijen is als een motor zonder motorolie.' Wat er na 17 maart ook gebeurt, aan 'motorolie' geen enkel gebrek."