Als het erop aankomt, hebben D66- en ChristenUnie-kiezers de minste bezwaren om met elkaar te regeren. Het grootste deel van deze kiezersgroepen ziet hun partij liever opnieuw met elkaar regeren dan dat zij in de oppositie belanden.

EenVandaag legde duizenden kiezers van de formerende partijen het dilemma voor: regeren in de coalitie waar hun partij nu bezwaar tegen heeft of plaatsnemen in de oppositie. 54 procent van de ChristenUnie-kiezers verkiest regeren met D66 boven de oppositie (40 procent). En ook de helft van de D66-stemmers (49 procent) geeft de voorkeur aan een herhaling van Rutte III boven de oppositie (44 procent).

Water bij de wijn

Kiezers uit beide achterbannen stellen voorop dat de weerstand blijft, maar komen ook tot het inzicht dat de formatie langzaam richting hun partijen beweegt. "Dit is een moeilijke vraag. Maar uiteindelijk zie ik gewoon geen meerderheidskabinet zónder D66", aldus een ChristenUnie-stemmer.

De weerstand richt zich, niet geheel verrassend, op de medisch-ethische kwesties. Beide kiezersgroepen vragen zich hardop af of de ander, na 4 jaar Rutte III, opnieuw water bij de wijn wil doen.

Corona- en klimaatcrisis

Andere kiezers hechten waarde aan de ethische kwesties, maar noemen ook dat de partijen hetzelfde denken over de aanpak van de corona- en de klimaatcrisis. "Het enige onoverbrugbare verschil tussen D66 en CU is levensbeëindiging. Over andere thema's die nu spelen, denken we best wel hetzelfde", zegt een D66-kiezer.

Sommige ChristenUnie-kiezers vrezen dat hun partij in de oppositie helemaal geen grip heeft op deze kwesties: "Om een vinger in de pap te hebben kun je beter in de regering zitten dan in de oppositie."

VVD- en CDA-kiezers: liever oppositie dan met 'linkse wolk'

Het contrast met de flexibiliteit van andere kiezersgroepen is groot. Een ruime meerderheid van de CDA-kiezers (73 procent) vindt dat Hoekstra de oppositie moet verkiezen boven een kabinet met zowel GroenLinks als de PvdA. Ook de grootste groep VVD-kiezers (48 procent) ziet Rutte liever in de oppositiebanken dan dat hij een coalitie sluit met de door hem genoemde 'linkse wolk'.

VVD-kiezers 'gruwelen' naar eigen zeggen vooral van een akkoord met GroenLinks: "Klaver is niet nodig voor een meerderheid en dat geveinsde activisme is wel het laatste wat je nodig hebt in deze crisis", aldus een VVD-stemmer. CDA-kiezers denken vrijwel hetzelfde over GroenLinks en vinden een vijfpartijencoalitie misplaatst: "Twee linkse partijen in de regering terwijl 'de kiezer links heeft afgestraft' is in strijd met de verkiezingsuitslag. Daar mag het CDA nooit aan meedoen." Ook de onrust binnen de partij is voor sommige CDA'ers reden dat ze hun partij liever in de oppositiebankjes zien als de partij voor het blok komt te staan.

Kiezers GroenLinks en PvdA onverzettelijk

VVD-leider Rutte en CDA-leider Hoekstra gaven al te kennen niks te zien in de vijfpartijencoalitie en zitten wat dat betreft op één lijn met hun achterban. Aan de andere kant van de onderhandelingstafel hebben Ploumen en Klaver zich aan elkaar vastgeketend. Of GroenLinks en de PvdA gaan samen in een kabinet, of ze gaan allebei niet.

Die onverzettelijkheid wordt gedeeld door hun kiezers. Zowel GroenLinks- als PvdA-kiezers willen niet op het bordes staan zonder de ander. "We hebben eerder een akkoord gesloten met de liberalen en dat heeft ons de kop gekost. Zonder GroenLinks erbij houdt de PvdA geen stand tegen de drie rechtse partijen", aldus een PvdA-kiezer. En een GroenLinks-kiezer strijdbaar in het onderzoek: "Afspraak is afspraak. We gaan samen of we gaan niet."

Lage verwachtingen van Plan Rutte-Kaag

Als geitenpaadje naar een kabinet geeft informateur Mariëtte Hamer VVD-leider Rutte en D66-leider Kaag de opdracht om samen een aanzet tot een regeerakkoord te schrijven. Andere partijen kunnen daarop aan- of afhaken.

Van alle ondervraagden vindt ongeveer de helft (46 procent) dit weliswaar de juiste stap in de formatie, maar bij kiezers van de onderhandelende partijen zijn de verwachtingen laag. Maar weinig kiezers van het CDA (45 procent), GroenLinks (32 procent), de PvdA (28 procent) en de ChristenUnie (24 procent) verwachten dat dat plan voldoende aanknopingspunten bevat voor hun partij om over door te onderhandelen. Een nog kleiner deel van die kiezers denkt dat het plan overeenkomt met hun eigen standpunten.

Kabinet met ChristenUnie of nieuwe verkiezingen

Op welk kabinet gaat het uiteindelijk uitdraaien? Wanneer kiezers die vraag wordt voorgelegd, denkt de grootste groep (23 procent) dat, na lang trekken en duwen, wederom een kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie op het bordes zal staan.

Niet alleen kiezers van de VVD, het CDA en de ChristenUnie verwachten dat. Ook de grootste groep kiezers van de PvdA (28 procent) en GroenLinks (30 procent) vinden dat het meest waarschijnlijke scenario, waarschijnlijker dan een coalitie met hun eigen partij. Alleen D66-kiezers hebben de verwachting, en wellicht nu nog de hoop, dat de PvdA de linkerhand met GroenLinks loslaat en met de rechter D66 vastpakt. Maar PvdA-kiezers, weten we nu, zijn onverzettelijk. Een herhaling van Rutte III ligt daarmee het meest voor de hand.