Bijna alle gemeenten komen geld tekort voor het leveren van jeugdzorg, opvang en bijstand. Daardoor worden sommige strenger in het toelaten van mensen tot sociale voorzieningen. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag, Investico en de Groene Amsterdammer.

Aan het onderzoek deden wethouders en ambtenaren uit 151 gemeenten mee. Negen op de tien geven aan dat hun gemeente kampt met tekorten voor het sociaal domein. Het gaat dan met name om gemeentelijke taken op het gebied van jeugdzorg, opvang en bijstand.

Reserves raken op

Sinds de decentralisatie in 2015 hebben gemeenten veel zorgtaken van het Rijk overgenomen. Zo zijn ze bijvoorbeeld verantwoordelijk voor beschermd wonen en jeugdzorg. Ze krijgen daarvoor een vergoeding van het Rijk, maar die is volgens veel deelnemers niet toereikend genoeg.

86 procent van de gemeenten in het onderzoek die te weinig geld hebben, zegt de afgelopen jaren daarom eigen reserves te hebben gebruikt om het gat op te vullen. Sommige gemeenten hebben noodgedwongen zelfs niet sluitende begrotingen ingediend. Deelnemers geven aan dat ze niet anders kunnen: "De zorgvraag is leidend. We hebben nu eenmaal een zorgplicht", schrijft een medewerker in het sociaal domein.

'Minder, korter en goedkoper'

Maar zelfs met die reserves kan niet voorkomen worden dat zorgbehoevenden en andere inwoners de gevolgen merken van de financiële tekorten. Zo heeft of overweegt de helft van de deelnemende gemeenten met tekorten een strenger toelatingsbeleid voor sociale- en zorgvoorzieningen. "Tot nu toe zijn we niet strenger aan de poort geweest. Nu de tekorten steeds verder oplopen en onze financiële positie slechter wordt, ontkomen we daar waarschijnlijk niet meer aan", zegt een ambtenaar.

Gemeenten hebben een zorgplicht en mogen mensen daarom niet zomaar weigeren. Veel wethouders en ambtenaren schrijven dat ze noodgedwongen zo efficiënt mogelijk met de regels omgaan: "In de gesprekken met cliënten proberen we wel veel meer te sturen op minder, korter en goedkoper", schrijft iemand. Desondanks zijn er wethouders die zeggen dat de wachtlijsten in hun gemeente oplopen.

'100.000 euro per kind per jaar'

Soms is het nodig dat mensen zorg ontvangen buiten de gemeentegrenzen, bijvoorbeeld omdat er op een andere plek betere of goedkopere zorg geleverd kan worden, er wachtlijsten zijn, of omdat ouders verhuizen. Ook met dergelijke zaken wordt vanuit financiële overwegingen strenger omgegaan, geven vier van de tien deelnemende wethouders en ambtenaren aan.

Situaties waarbij mensen buiten de gemeentegrenzen zorg moeten ontvangen zorgen vaak voor discussies tussen gemeenten over wie financieel verantwoordelijk is, blijkt uit het onderzoek. Vooral als het gaat om jeugdzorg drukken de kosten van een extra kind in de instelling zwaar op de begroting. De gemeente Dinkelland heeft het hier bijvoorbeeld lastig mee: "Er zijn een aantal gezinshuizen en zorgboerderijen die kinderen opvangen. Deze kinderen woonden niet in de gemeente Dinkelland zelf, maar komen van buiten de gemeente. Wij betalen nu alle kosten; per kind 100.000 euro per jaar. Dat doet financieel pijn!"

Hogere belastingen

In sommige gemeenten kunnen ook niet-zorgbehoevenden de gevolgen van de financiële tekorten merken. Zo gaat er in ruim de helft van de gemeenten met tekorten minder geld naar andere voorzieningen. Sport, cultuur en vrijwilligersverenigingen worden als voorbeelden genoemd, maar er is ook een deelnemer die zegt dat in zijn of haar gemeente het mantelzorgsteunpunt noodgedwongen moet sluiten.

Vier op de tien geven aan dat de belasting in hun gemeente wordt verhoogd om het financiële gat te dichten.

Bijdrage van het Rijk onvoldoende

Vijf jaar na de decentralisatie blijken de tekorten in veel gemeenten alleen maar op te lopen. Vooral gemeenten met een jeugdzorginstelling hebben het zwaar. Eerder bleek dat gemeenten in 2019 ongeveer 1,7 miljard euro meer uitgeven aan jeugdzorg dan ze ontvangen. Meer dan de helft van de deelnemers uit gemeenten met zo'n instelling vindt dan ook dat het Rijk ze daarvoor onvoldoende compenseert. Ook missen sommige wethouders en ambtenaren coördinatie: "Het is veel complexer dan geld alleen. We moeten als gemeente samenwerken met zorgverzekeraars, zorgaanbieders, onderwijs, woningcorporaties. En dat gaat niet altijd goed", schrijft iemand in een reactie op de vragenlijst.

De coronacrisis maakt de situatie er niet makkelijker op. Een kwart van de deelnemende gemeenten vreest dat de toegang tot gemeentelijke zorgvoorzieningen door de coronacrisis enkel nog maar verslechtert.

Reactie Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

In een reactie op het onderzoek laat het ministerie van VSW weten dat 'de financiële situatie van gemeenten niets afdoet aan hun wettelijke verantwoordelijkheden op het gebied van zorg en ondersteuning'.

"Het kabinet deelt de financiële zorgen van gemeenten en het ministerie zal maatregelen verkennen die bijdragen aan een betere sturing op de uitgaven", zegt een woordvoerder. "Een wetswijziging in de jeugdzorg moet mogelijk afschuifgedrag voorkomen."

Justitie vervolgt vier vrouwen voor grafschennis op een begraafplaats in Leusden. Zij zouden daar bijna 4 jaar geleden een 'paranormale sessie' hebben gehouden bij kindergraven. Nabestaanden hopen er nu eindelijk achter te komen wat er precies is gebeurd.

De Palestijnse vlag of een regenboogvlag op het podium van het Eurovisie Songfestival? Dat is deze editie niet toegestaan: artiesten mogen alleen nog hun eigen vlag laten zien om 'politieke statements' te voorkomen. "De EBU is een bange organisatie."

De European Broadcasting Union (EBU) heeft het nieuwe vlaggenprotocol zelf niet bekendgemaakt, maar bevestigde wel berichten van de Deense omroep DR hierover. Hans Laroes, die jarenlang betrokken was bij de EBU als adviseur, vindt het een 'nogal onhandig' van de media-organisatie.

Vlag om identiteit te laten zien

De laatste jaren waren op het podium en in de green rooms - waar deelnemers wachten op de uitslag - nog verschillende vlaggen te zien, waaronder de Palestijnse vlag en de regenboogvlag. En op het podium nam zanger Nemo, die uiteindelijk won voor Zwitserland, vorig jaar de non-binaire vlag mee. Vlaggen zijn dan ook echt onderdeel van het Songfestival, zegt Laroes.

"Het hele Songfestival is erop gericht om mensen en landen en allerlei bevolkingsgroepen met elkaar te verbinden op een vrolijke manier. En dus ook mensen van allerlei identiteiten", legt hij uit. "En ik denk dat daarbij hoort dat die mensen ook hun identiteit laten zien. Dat kan via de vlag van je land, via de regenboogvlag en ook via een vlag waarin je Palestina steunt."

'Tegen geest van Songfestival'

Door het besluit van de EBU om alleen nationale vlaggen toe te staan op het podium kunnen deelnemende artiesten hun identiteit straks mogelijk niet volledig uiten. En dat vindt Laroes geen goede zaak: "Het is eigenlijk tegen de geest van het Songfestival in."

Hoe de organisator van het liedjesfestijn precies tot zo'n besluit komt, blijft volgens hem gissen. In principe wordt de uiteindelijke beslissing gemaakt door de producer van het Songfestival in overleg met het gastland, dit jaar dus Zwitserland. Maar de omroepen van andere deelnemende landen hebben volgens hem ook zeker invloed.

Onder hoge druk besloten?

Het zou dus zeker kunnen dat landen in dit geval invloed hebben uitgeoefend op de organisatie, zegt Laroes. "Er zijn ongetwijfeld een aantal omroepen die alvast bezwaar zijn gaan maken of bang zijn geworden." En dan gaan ze onder oplopende druk met elkaar appen, bellen en vergaderen, weet de voormalig EBU-adviseur.

"Het is op dit soort momenten een beetje een bange organisatie", gaat hij verder. "Dus omdat die verschillende standpunten van landen en omroepen eigenlijk boven die hele besluitvorming hangen, wordt er geprobeerd het allemaal zo rustig mogelijk te houden en ieder gedoe waar iemand boos van kan worden te vermijden. Dan ga je dus beslissen om geen vlaggen toe te laten."

'Niet nagedacht over regenboogvlag'

Het 'vlaggenverbod' is volgens Laroes vooral bedoeld om de Palestijnse vlag te weren van het podium. Dat daarmee bijvoorbeeld ook Pride-vlaggen in de ban worden gedaan, heeft de organisatie van tevoren misschien niet helemaal doorgehad, denkt hij.

"Ik denk dat ze vooral geen Palestijnse vlaggen willen laten zien en dat ze toen geaccepteerd hebben dat dan ook andere vlaggen als de regenboogvlag niet meer getoond worden", zegt hij. "Terwijl ik denk dat je daarmee juist een heleboel artiesten - en een heleboel mensen thuis - in hun hart raakt, en dat je daarmee dus ook je eigen Songfestival in het hart raakt."

Andere manieren zoeken

Overigens verwacht Laroes niet dat de deelnemende zangers zich ook helemaal aan de nieuwe regels gaan houden. "Ik denk dat redelijk wat artiesten op zoek gaan naar manieren om toch iets te laten zien." Als voorbeeld noemt hij Madonna, die in 2019 op het Songfestival in Israël een gastoptreden gaf en toen ook een statement maakte met de Palestijnse én Israëlische vlag.

Het zal hem niet verbazen als meer artiesten op zoek gaan naar manieren om standpunt over de situatie in Israël en de Palestijnse gebieden te laten blijken. "En eigenlijk wordt dat ook uitgelokt door de EBU. Het is dan ook een wedstrijdje van: wie is nu het slimst."

'Onverstandig en niet sympathiek'

In een poging om mogelijk gedoe rond de Palestijnse vlag te voorkomen, veroorzaakt de EBU met deze nieuwe regels juist méér gedoe, constateert Laroes. Het protocol rond de vlagen krijgt nu namelijk heel veel aandacht, ziet hij gebeuren.

En daar zit ook veel negatieve aandacht bij: zo noemde lbhti-belangenverenging COC Nederland het besluit van de EBU afgelopen weekend 'volstrekt belachelijk'. Laroes snapt de verontwaardiging over het vlaggenverbod. "Ik vind het echt een onverstandige en onaardige, niet sympathieke en niet empathische beslissing."

AVROTROS 'snapt besluit'

AVROTROS, die namens Nederland meedoet aan het Songfestival, liet eerder in een schriftelijke verklaring weten dat het de nieuwe regels rond vlaggen op het podium snapt. "Het Eurovisie Songfestival is een niet-politiek event en in dat kader begrijpen we deze beslissing."

"Het gaat enkel om de officiële momenten dat het duidelijk moet zijn om welk land het gaat", verduidelijkt de omroep over het doel van het protocol. "Op alle andere momenten staat het ons vrij om te communiceren wat we willen."

Claude zonder Congolese vlag

De omroep voegt daaraan toe dat het het jammer vindt 'dat ook symbolen die verbonden zijn aan inclusiviteit en vrijheid van expressie, zoals de regenboogvlag, nu onderdeel zijn geworden van deze maatregel'. AVROTROS erkent dat een regenboogvlag geen politiek statement is, 'maar het gaat er bij de EBU om dat er één lijn wordt getrokken'.

Zanger Claude doet over 3 weken namens Nederland mee aan het Songfestival. Hij komt uit de Democratische Republiek Congo, maar mag de vlag van zijn geboorteland straks dus ook niet laten zien op het podium en in de green room. Het publiek in de zaal mag wel met elk soort vlag zwaaien, zolang die volgens de Zwitserse wet toegestaan is.