Diversiteit bij veel lokale partijen nog geen prioriteit: 'Hard ons best gedaan om überhaupt mensen te vinden'

Voor het eerst bestaat het kabinet uit evenveel mannen als vrouwen. Diversiteit is landelijk een thema, maar de gemeenteraad is nog vooral wit, man en grijs. Een diverse kieslijst was bij veel lokale partijen ook deze verkiezingen geen prioriteit.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden onder bijna 1.000 huidige gemeenteraadsleden. Een grote groep (45 procent) zegt dat hun gemeenteraad geen goede afspiegeling is van de inwoners in hun gemeente. Dat is een stuk meer dan gemeenteraadsleden 4 jaar geleden zeiden over hun toenmalige gemeenteraad (29 procent).

Groepen onvoldoende vertegenwoordigd

Ondervraagde gemeenteraadsleden misten de afgelopen 4 jaar vooral collega's met een beperking, met een migratieachtergrond, LHBTIQ+'ers en jongeren. "Mijn raad, en degenen die ik verder ken, bestaan vooral uit grijze mannen met tijd en zin om nog iets te doen. En de paar jongeren met interesse haken af op de vergoeding", zegt een raadslid.

Het bewustzijn over het thema diversiteit lijkt de afgelopen jaren te zijn gegroeid. Een gemeenteraadslid daarover: "Volgens mij zijn er in veel gemeenteraden wel meer kleuren bijgekomen, maar ik voel de laatste jaren toch steeds sterker dat de verhoudingen scheef zijn en dat dat niet goed is."

Moeite met kandidaten vinden

Ondanks dat besef, zegt een forse groep gemeenteraadsleden (42 procent) dat een diverse kieslijst ook bij de komende verkiezingen geen prioriteit was. "Als je genoeg mensen gevraagd hebt en er geen animo is, dan ben je blij met diegenen die het wel aandurven", vat een van de ondervraagde gemeenteraadsleden samen. Vier op de tien gemeenteraadsleden (40 procent) zeggen in het onderzoek dat hun partij moeite had om deze verkiezingen kandidaten te vinden.

Opvallend is het contrast tussen stad en dorp. Volgens een kwart van de gemeenteraadsleden in de grootste gemeenten (25 procent) waren geschikte kandidaten lastig te vinden. Dat cijfer is een stuk hoger (54 procent) onder gemeenteraadsleden in kleinere gemeenten. Een gemeenteraadslid uit zo'n gemeente licht toe: "Diversiteit is misschien hip in de landelijke politiek, maar de realiteit is hier dat we hard ons best moeten doen om überhaupt mensen te vinden."

'Raad hoeft geen afspiegeling te zijn'

Maar naast het beperkte aanbod aan kandidaten is er nog een andere verklaring voor het gebrek aan diversiteit op de kieslijst. Een flink deel van de ondervraagde gemeenteraadsleden (29 procent) vindt het niet nodig dat de gemeenteraad een goede afspiegeling is, vooral omdat zij het idee hebben andere groepen inwoners zelf goed te kunnen vertegenwoordigen.

"Een witte man kan net zo goed de belangen van moslims behartigen of andersom, daar is niets mis mee", vindt een ondervraagde. Andere gemeenteraadsleden betwijfelen dat: "Veel raadsleden die ik ken denken op te kunnen komen voor anderen. Ik vind dat naïef. Je mist gewoon andere invalshoeken en bredere thema's in de raad."

Negatief bejegend om identiteit

Uit het onderzoek blijkt ook dat ondervertegenwoordigde groepen, zoals mensen met een migratieachtergrond, vrouwen en jongeren, last hadden van bejegeningen vanwege hun identiteit. Een groot deel zegt zich niet altijd geaccepteerd te hebben gevoeld om wie ze zijn door burgers (50 procent), gemeenteraadsleden uit andere partijen (57 procent) of wethouders en de burgemeester (45 procent).

In de praktijk leidde dat tot vervelende ervaringen, zowel binnen als buiten de gemeenteraad. Drie op de tien gemeenteraadsleden uit ondervertegenwoordigde groepen kregen de afgelopen jaren minstens één keer een negatieve opmerking van burgers over wie ze zijn. Ongeveer evenveel van hen kregen die van gemeenteraadsleden van andere partijen. Nog eens 15 procent werd weleens negatief bejegend door een burgemeester of wethouder.

'Huisvrouwtje dat politicus wil spelen'

"Als je me 'mevrouwtje' noemt, vind ik dat behoorlijk negatief. Vooral de toon die aangeslagen wordt als je een vraag stelt, is niet prettig. Zelfs de burgemeester had hier de neiging toe", illustreert een gemeenteraadslid. Ook vrouwen in hoge posities in de gemeenteraad geven voorbeelden waarin mannelijke collega's op hen neerkijken: "Ik ben een 'huisvrouwtje dat politicus wil spelen'. Ik ben geen huisvrouw, maar vice-voorzitter van de raad."

De meesten werden naar eigen zeggen voldoende gesteund door hun politieke collega's, maar in een aantal gevallen gebeurde dat niet. Zo kreeg een kwart (23 procent) naar eigen zeggen onvoldoende bijstand van het college van burgemeesters en wethouders na negatief gedrag. 14 procent kreeg dat niet van het lokale bestuur van hun partij. "Ze mochten maar doorgaan met hun negatieve gedrag en daar moet je maar tegen kunnen. Voor mij was het één van de redenen om als raadslid te stoppen", besluit een ondervraagde.