Na drie verloren verkiezingen moet de SP de rug weer zien te rechten. SP-kiezers missen profiel bij hun partij op de thema’s van nu, blijkt uit onderzoek van EenVandaag. Over welke kant de partij dan wel op moet, zijn de kiezers verdeeld.

Prominente partijpolitici komen zaterdag op een partijraad bijeen om antwoorden te zoeken op de vraag hoe de verkiezingsnederlagen van de laatste 2 jaar konden gebeuren. Te beginnen met de vraag: waar gaat het mis?

Standpunten op culturele thema's onduidelijk

Het voornaamste antwoord dat het onderzoek daarop geeft is de misplaatste focus van de partij. 59 procent van de mensen die de partij overwegen of er op stemden vindt dat die te veel gericht is op één thema: de zorg. De gezondheidszorg is al jarenlang een van de belangrijkste thema's onder kiezers, en niet in het minst de SP-kiezers. Maar het gaat nu beter met de economie, dus vragen kiezers, naast het thema zorg, ook een antwoord van de partij op niet-economische thema's die nu spelen.

Dan gaat het bijvoorbeeld over immigratie, klimaat en identiteit. Als kiezers wordt gevraagd waar de partij zich op moet richten, worden deze thema's met koeienletters opgevoerd. Op precies die thema's is het SP-standpunt volgens de grootste groep van het SP-potentieel (respectievelijk 50, 48 en 47 procent) onduidelijk. Ongeveer drie op de tien vinden de partij daar wel helder over.

Te links én te rechts

Helaas voor de SP is het niet zo eenvoudig een concreet standpunt te vinden die kiezers zo massaal aanspreekt als het zorgverhaal heeft gedaan. De vissen in de kiezersvijver van de SP zijn namelijk bijzonder verdeeld over welke koers de partij moet varen. Op klimaat en identiteit vindt een deel van de kiezers de partij te links en een ander deel juist te rechts.

Op immigratie vindt de grootste groep (42 procent) de SP 'te links'. Een SP-kiezer daarover: "De SP moet (nog) kritischer zijn over de komst van goedkope of zelfs kansloze immigranten. Het schaadt de belangen van kwetsbare Nederlanders." Maar met een kwart dat aangeeft het standpunt juist te rechts te vinden, is het risico op vervreemding van deze groep groot bij een rechtser standpunt.

Vertrouwen Marijnissen gedaald

Dan is er nog de partijleiding. In geen van de verloren verkiezingen was Lilian Marijnissen lijsttrekker. Toch draagt ze volgens de helft van de ondervraagde SP-kiezers (51 procent) verantwoordelijkheid voor de verliezen, tegenover 45 procent die vindt dat haar weinig te verwijten valt.

Het vertrouwen in de partijleider is daarnaast fors gedaald. Bij haar aantreden, toen veel kiezers het nog te vroeg vonden voor een oordeel, had ze alsnog meer kiezers achter zich dan nu: 64 procent. Rond Prinsjesdag vorig jaar steeg dat naar 75 procent. Nu steunt 56 procent van de SP-kiezers haar nog, een dieptepunt voor de partijleider.

Geen visie op Nederland

Kiezers missen vooral een stip aan de horizon van Marijnissen. "Haar houding is star en zelden positief. Ik mis een visie op Nederland die ons weer in beweging brengt", zegt een SP-kiezer daarover. Met de tegenvallende resultaten keren geluiden over haar aanstelling terug. Een kiezer: "Lilian doet het op zich redelijk goed, maar zij is 'de dochter van' en dat is dynastievorming." De meeste kiezers geven haar nog wel een kans, maar ook zij heeft duidelijk winst nodig om het tij te keren.

Het onderzoek laat zien dat de SP in een lastig parket zit: veel aanknopingspunten voor de weg naar boven zijn er niet, als we kijken naar de thema's en de leider. De partij kan in de peilingen rekenen op zo'n tien zetels, vier minder dan bij de laatste Kamerverkiezingen. De vraag is of daar snel verandering gaat komen, vraagt ook de kiezer zich af. Slechts 22 procent van de SP'ers verwacht dat de partij het komende half jaar zal stijgen. Volgens de meesten blijft de SP op dit aantal steken (33 procent) of daalt de SP zelfs verder (37 procent).

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."