De afgelopen jaren waren niet goed voor het vertrouwen in de Nederlandse democratie: bij 7 op de 10 kiezers nam dat af. Zij maken zich onder meer zorgen over verdeeldheid in de samenleving, te weinig transparantie en onuitvoerbare plannen.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 25.000 leden van het Opiniepanel. Deelnemers zijn verdeeld over hoe goed de democratie in Nederland werkt: waar dat volgens de ene helft goed gaat (50 procent), heeft de andere helft (49 procent) daar twijfels bij.

Hoe is het vertrouwen in de Nederlandse democratie in de laatste 5 jaar veranderd?

'Begonnen onder Rutte'

Voor een deel kreeg het vertrouwen in de democratie al een deuk onder de vorige kabinetten. Deze groep noemt onder andere het 'jokken en draaien van Rutte', het 'uitsluiten van de PVV', 'onzinnige coronamaatregelen' of de 'kabinetsval op migratie' als redenen daarvoor.

Toch is het vertrouwen onder het kabinet-Schoof, ook onder kiezers van partijen die flink gegroeid zijn, nog niet teruggewonnen. Door 'onrealistische plannen' en verdeeldheid tussen partijen zien zij nog weinig verbetering. "Er is te veel polarisatie, nadruk op de korte termijn en het eigenbelang. Te weinig oog voor het geheel en de lange termijn", vindt een panellid dat PVV stemde.

Hoe denken verschillende kiezersgroepen over de democratie in Nederland?

'Gerommel aan rechtsstaat'

Tegelijkertijd zijn kiezers van oppositiepartijen bang dat de democratie onder het huidige kabinet meer onder druk zal komen te staan. Zij maken zich zorgen over plannen die volgens hen 'rommelen aan de grenzen van onze rechtsstaat', zoals het inperken van het demonstratierecht of het willen inzetten van een noodwet om asielmaatregelen mogelijk te maken.

"Ik denk dat we een heel sterke democratie hebben", vindt een GroenLinks-PvdA-stemmer. "Alleen jammer dat dat zichzelf in de staart bijt, als mensen stemmen op partijen die democratische waarden willen beperken of zelfs willen ontlopen."

Bekijk ook

Bedreigingen voor democratie

Ook zien deelnemers verschillende zaken die de democratie in Nederland in hun ogen tegenwerken. Zorgen over desinformatie en nepnieuws (60 procent) en verdeeldheid in de samenleving (56 procent) worden het breedst gedeeld onder de panelleden.

Daarnaast maken veel linkse kiezers zich zorgen over populisme en extreme opvattingen van politici. Dat beeld leeft een stuk minder onder kiezers op de rechterflank, van bijvoorbeeld PVV en Forum voor Democratie. Kiezers van deze partijen maken zich vaker zorgen over corruptie en machtsmisbruik en te weinig openheid over politieke beslissingen. Daarbij noemen ze vaak de 'achterkamertjespolitiek', die volgens hen met de komst van het nieuwe kabinet nog niet uit Den Haag verdwenen is.

Welke zaken werken de democratie tegen in Nederland?
info

Democratie of autocratie?

In Nederland is sprake van een parlementaire democratie. Hierbij stemmen burgers voor een parlement (Eerste en Tweede Kamer) dat hen vertegenwoordigt. Dit parlement maakt wetten, controleert de regering en helpt bij het vormen ervan. Er zijn verschillende voorwaarden voor een democratie, zoals eerlijke en vrije verkiezingen, gelijkheid voor iedereen, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Ook moeten bestuurders zich houden aan de grondwet.

Bij een autocratie ligt de macht bij één leider of partij en is er weinig tot geen tussenkomst van andere partijen. In sommige autocratische landen kunnen burgers niet stemmen, in andere wel maar dan verlopen verkiezingen minder vrij. Volgens jaarlijks onderzoek van de Universiteit van Göteborg neemt de autocratie in de wereld toe: dit jaar waren er in 42 landen meer autocratische kenmerken dan vroeger. Voorbeelden hiervan in Europa zijn Hongarije, Servië en Griekenland.

Meerderheid voor democratie

Ondanks het gevoel dat de democratie in Nederland er minder goed voor staat dan 5 jaar geleden, zou een meerderheid (70 procent) onze regeringsvorm niet willen inruilen voor een ander systeem. "Er moet altijd een controle zijn op wat er besloten wordt en alle stemmen moeten een plek hebben in het systeem. Anders is het niet democratisch en krijg je Amerikaanse situaties", vindt een ChristenUnie-stemmer.

Een minderheid van 18 procent zou een meer autocratisch systeem, waarin de macht meer bij één partij of leider ligt, juist toejuichen. Onder aanhangers van PVV (42 procent) en Forum voor Democratie (40 procent) is dat aandeel hoger. Een stemmer van de partij van Geert Wilders zegt: "The winner takes it all, net als in de VS. Daar is duidelijk wie de baas is, of je het leuk vindt of niet."

Bekijk ook

Twijfel over verkiezingen

Van de panelleden heeft een kleinere groep (17 procent) twijfels of de verkiezingen in Nederland eerlijk verlopen. Sommigen vanwege wantrouwen in het stemproces, anderen door 'beïnvloeding uit de media', 'fake news' of angst voor 'invloeden uit andere landen' in aanloop naar de verkiezingen. Het percentage dat verkiezingen wantrouwt, is met name hoog onder deelnemers die bij de laatste verkiezingen Forum voor Democratie (58 procent) stemden of niet stemden (38 procent).

Een ruime meerderheid (77 procent) van alle deelnemers heeft wel vertrouwen in het verkiezingsproces, bijvoorbeeld omdat zij zelf meeliepen op een stembureau. "Er zijn strikte regels. Wie weleens meegeholpen heeft op een stembureau of bij het tellen van stemmen, weet dat het goed georganiseerd is", vertelt een ondervraagde uit eigen ervaring.

Vertrouwen verschillende kiezersgroepen erop dat verkiezingen in Nederland eerlijk verlopen?
info

Over dit onderzoek

Het onderzoek is gehouden van 12 tot en met 16 december 2024. Er deden in totaal 25.720 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek is na weging representatief voor zes variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en politieke voorkeur, gemeten naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.