radio LIVE
meer NPO start
EenVandaag Opiniepanel

7 op 10 hebben minder vertrouwen in de democratie dan 5 jaar geleden

7 op 10 hebben minder vertrouwen in de democratie dan 5 jaar geleden
Bron: ANP

De afgelopen jaren waren niet goed voor het vertrouwen in de Nederlandse democratie: bij 7 op de 10 kiezers nam dat af. Zij maken zich onder meer zorgen over verdeeldheid in de samenleving, te weinig transparantie en onuitvoerbare plannen.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 25.000 leden van het Opiniepanel. Deelnemers zijn verdeeld over hoe goed de democratie in Nederland werkt: waar dat volgens de ene helft goed gaat (50 procent), heeft de andere helft (49 procent) daar twijfels bij.

Hoe is het vertrouwen in de Nederlandse democratie in de laatste 5 jaar veranderd?

'Begonnen onder Rutte'

Voor een deel kreeg het vertrouwen in de democratie al een deuk onder de vorige kabinetten. Deze groep noemt onder andere het 'jokken en draaien van Rutte', het 'uitsluiten van de PVV', 'onzinnige coronamaatregelen' of de 'kabinetsval op migratie' als redenen daarvoor.

Toch is het vertrouwen onder het kabinet-Schoof, ook onder kiezers van partijen die flink gegroeid zijn, nog niet teruggewonnen. Door 'onrealistische plannen' en verdeeldheid tussen partijen zien zij nog weinig verbetering. "Er is te veel polarisatie, nadruk op de korte termijn en het eigenbelang. Te weinig oog voor het geheel en de lange termijn", vindt een panellid dat PVV stemde.

Hoe denken verschillende kiezersgroepen over de democratie in Nederland?

'Gerommel aan rechtsstaat'

Tegelijkertijd zijn kiezers van oppositiepartijen bang dat de democratie onder het huidige kabinet meer onder druk zal komen te staan. Zij maken zich zorgen over plannen die volgens hen 'rommelen aan de grenzen van onze rechtsstaat', zoals het inperken van het demonstratierecht of het willen inzetten van een noodwet om asielmaatregelen mogelijk te maken.

"Ik denk dat we een heel sterke democratie hebben", vindt een GroenLinks-PvdA-stemmer. "Alleen jammer dat dat zichzelf in de staart bijt, als mensen stemmen op partijen die democratische waarden willen beperken of zelfs willen ontlopen."

Bekijk ook

Bedreigingen voor democratie

Ook zien deelnemers verschillende zaken die de democratie in Nederland in hun ogen tegenwerken. Zorgen over desinformatie en nepnieuws (60 procent) en verdeeldheid in de samenleving (56 procent) worden het breedst gedeeld onder de panelleden.

Daarnaast maken veel linkse kiezers zich zorgen over populisme en extreme opvattingen van politici. Dat beeld leeft een stuk minder onder kiezers op de rechterflank, van bijvoorbeeld PVV en Forum voor Democratie. Kiezers van deze partijen maken zich vaker zorgen over corruptie en machtsmisbruik en te weinig openheid over politieke beslissingen. Daarbij noemen ze vaak de 'achterkamertjespolitiek', die volgens hen met de komst van het nieuwe kabinet nog niet uit Den Haag verdwenen is.

Welke zaken werken de democratie tegen in Nederland?
info

Democratie of autocratie?

In Nederland is sprake van een parlementaire democratie. Hierbij stemmen burgers voor een parlement (Eerste en Tweede Kamer) dat hen vertegenwoordigt. Dit parlement maakt wetten, controleert de regering en helpt bij het vormen ervan. Er zijn verschillende voorwaarden voor een democratie, zoals eerlijke en vrije verkiezingen, gelijkheid voor iedereen, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Ook moeten bestuurders zich houden aan de grondwet.

Bij een autocratie ligt de macht bij één leider of partij en is er weinig tot geen tussenkomst van andere partijen. In sommige autocratische landen kunnen burgers niet stemmen, in andere wel maar dan verlopen verkiezingen minder vrij. Volgens jaarlijks onderzoek van de Universiteit van Göteborg neemt de autocratie in de wereld toe: dit jaar waren er in 42 landen meer autocratische kenmerken dan vroeger. Voorbeelden hiervan in Europa zijn Hongarije, Servië en Griekenland.

Meerderheid voor democratie

Ondanks het gevoel dat de democratie in Nederland er minder goed voor staat dan 5 jaar geleden, zou een meerderheid (70 procent) onze regeringsvorm niet willen inruilen voor een ander systeem. "Er moet altijd een controle zijn op wat er besloten wordt en alle stemmen moeten een plek hebben in het systeem. Anders is het niet democratisch en krijg je Amerikaanse situaties", vindt een ChristenUnie-stemmer.

Een minderheid van 18 procent zou een meer autocratisch systeem, waarin de macht meer bij één partij of leider ligt, juist toejuichen. Onder aanhangers van PVV (42 procent) en Forum voor Democratie (40 procent) is dat aandeel hoger. Een stemmer van de partij van Geert Wilders zegt: "The winner takes it all, net als in de VS. Daar is duidelijk wie de baas is, of je het leuk vindt of niet."

Bekijk ook

Twijfel over verkiezingen

Van de panelleden heeft een kleinere groep (17 procent) twijfels of de verkiezingen in Nederland eerlijk verlopen. Sommigen vanwege wantrouwen in het stemproces, anderen door 'beïnvloeding uit de media', 'fake news' of angst voor 'invloeden uit andere landen' in aanloop naar de verkiezingen. Het percentage dat verkiezingen wantrouwt, is met name hoog onder deelnemers die bij de laatste verkiezingen Forum voor Democratie (58 procent) stemden of niet stemden (38 procent).

Een ruime meerderheid (77 procent) van alle deelnemers heeft wel vertrouwen in het verkiezingsproces, bijvoorbeeld omdat zij zelf meeliepen op een stembureau. "Er zijn strikte regels. Wie weleens meegeholpen heeft op een stembureau of bij het tellen van stemmen, weet dat het goed georganiseerd is", vertelt een ondervraagde uit eigen ervaring.

Vertrouwen verschillende kiezersgroepen erop dat verkiezingen in Nederland eerlijk verlopen?
info

Over dit onderzoek

Het onderzoek is gehouden van 12 tot en met 16 december 2024. Er deden in totaal 25.720 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek is na weging representatief voor zes variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en politieke voorkeur, gemeten naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)
Friedrich Merz, leider van de Duits christendemocratische CDU/CSU
Bron: AFP

Door de verkiezingswinst van het christendemocratische CDU/CSU schuift de Duitse regering waarschijnlijk op naar rechts. Wat betekent deze uitslag voor Nederland en andere Europese landen? "Nederland en Duitsland zitten erg op één lijn."

Lijsttrekker Friedrich Merz van CDU/CSU is de beoogde opvolger van de huidige bondskanselier Olaf Scholz. Merz heeft aangegeven dat hij haast wil maken met het vormen van een regering.

Ideeën overlappen

"Ik denk dat het voor Nederland niet slecht is als Merz de nieuwe bondskanselier wordt", zegt Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut. "De ideeën van de CDU zijn over het algemeen in lijn met wat Nederland politiek gezien wil. Bijvoorbeeld als het over financiën gaat: zuinig aan doen en niet te veel geld over de balken smijten."

Ook op het gebied van defensie zijn er overeenkomsten, volgens Jürgens. En als het om Amerika gaat, dat heeft aangekondigd dat het zonder Europa wil beslissen over het einde van de oorlog in Oekraïne. Duitsland is er, net als Nederland, geen voorstander van om alles Europees te regelen, zonder Amerika. "Het zal er alles aan doen om Amerika toch te betrekken."

Afhankelijk voor kernwapens

Dat Duitsland en Nederland wat dat betreft op één lijn liggen, heeft ermee te maken dat zowel Nederland als Duitsland geen eigen kernwapens hebben, legt Jürgens uit.

"We zijn afhankelijk van de Amerikaanse 'veiligheidsparaplu'. En een sterkere kanselier, zoals Merz, is ook in het belang van Nederland."

Bekijk ook

Europees leger

Eerdere uitspraken van Merz hintten erop dat hij de positie van Europa wil versterken met een Europees leger. Toch is het volgens Jürgens afwachten of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren. "Dat hebben we al eerder gezien met Angela Merkel en Macron. Zij hadden ook allerlei ideeën over een Europees leger, die uiteindelijk nooit gerealiseerd zijn", vertelt de Duitslandkenner.

"Uitspraken zijn mooi, maar of ze ook werkelijkheid worden, moeten we zien. Bovendien zijn de Fransen en Duitsers niet alleen. Die moeten ook rekening houden met Polen, Denemarken, Tsjechië en Nederland. Dus er is nog heel veel tijd nodig om zulke ideeën vorm te geven."

info

De Duitse verkiezingsuitslag

CDU/CSU is met lijsttrekker Friedrich Merz de grootste partij geworden in Duitsland met 28,4 procent, de radicaal-rechtse partij AfD kreeg 20,1 procent van de stemmen en de sociaaldemocratische SPD van de huidige bondskanselier Olaf Scholz, heeft een nederlaag geleden met 16,3 procent van de stemmen.

'Duitse economie raakt ons minder hard'

Naast defensie, was ook de economie een belangrijk verkiezingsthema. De huidige Duitse economie staat namelijk erg onder druk. Economen waarschuwden eerder al dat de kwakkelende Duitse economie invloed kan hebben op Nederland. Ook Jürgens ziet dat: "Als het niet goed gaat in Duitsland, heeft dat ook gevolgen voor Nederland, met name voor toeleveranciers van bijvoorbeeld de auto-industrie."

Maar volgens hem hoeven we ons wat dat betreft nog geen grote zorgen te maken. "Het spreekwoord 'als Duitsland niest wordt Nederland verkouden', gaat tegenwoordig minder op. Dit omdat wij meer internationale industrie hebben gekregen, zoals ASML. Dat maakt ons onafhankelijker." Bovendien ziet Jürgens dat de Nederlandse economie gegroeid is, waardoor wat er in Duitsland gebeurt, ons minder hard zal raken.

Bekijk ook

Weinig geld naar de EU

Hoewel Merz voorstander is van samen optrekken binnen Europa, merkt Jürgens ook op dat de Duitse lijsttrekker daar niet te veel geld aan wil uitgeven. "En dat is denk ik wel een probleem. Want de komende jaren zal er toch veel geld moeten worden uitgegeven aan de EU, bijvoorbeeld aan de Europese defensie-industrie. En dat zie ik nog niet zo snel gebeuren. Juist niet, omdat Merz eigenlijk het begrotingstekort niet wil laten oplopen en zuinig is als het gaat om Europa."

Jürgens: "Merz wil dat Duitsland de grootste economie van Europa is en dus ook de leiding moet nemen in het debat. Het is wel duidelijk dat Merz een beetje een haantje de voorste is. Duitsland wil de leiding nemen, vooral nu Trump zijn handen lijkt af te trekken van Europa."

Wat betekent de Duitse verkiezingsuitslag voor Nederland?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'
Landmacht in startblokken voor NAVO-oefening Steadfast Defender
Bron: ANP

Europa moet zo snel mogelijk een defensiefonds oprichten om samen wapens in te kopen. Er moeten extra tanks, vliegtuigen en munitie komen, nu de steun van de Verenigde Staten niet langer zeker is. Nederland is tegen zo'n fonds. Is dat terecht?

Volgens Harald Benink, hoogleraar Bankwezen en Financiering aan Tilburg University zijn er twee mogelijkheden. Alle landen gaan, ieder voor zich, de defensie-uitgaven verhogen. Een alternatief is een Europees defensiefonds waarbij alle landen gezamenlijk 500 tot 700 miljard euro lenen.

Risico's delen

Het probleem bij het verhogen van de defensie-uitgaven per land, is volgens Bennink dat een aantal landen al zeer hoge staatsschulden hebben als percentage van hun nationaal inkomen. Als landen als Italië en Frankrijk hun staatsschulden verder verhogen, kun je de situatie krijgen dat we weer een nieuwe eurocrisis krijgen. Niet verstandig dus, denkt Benink.

Bij het alternatieve plan: een Europees defensiefonds, deel je juist de risico's. "Als je een fonds creëert, dan wordt de terugbetaling van de obligaties gegarandeerd door alle 27 landen van de Europese Unie", legt hij uit.

Coronaherstelfonds

In 2020 deed Europa iets soortgelijks met het coronaherstelfonds. "Toen heeft Europa voor 750 miljard euro geleend", vertelt econoom Benink. Het geld ging toen naar de landen zelf, het defensiefonds moet Europees worden besteed.

"Voor fabrieken voor wapens in Duitsland of Frankrijk, tanks in Duitsland", noemt hij als voorbeelden waar dat geld naartoe kan gaan. "Je moet dat Europees aanvliegen en niet op het niveau van alle landen. Want dan krijg je dat iedereen weer zijn eigen industrie gaat bevoordelen."

Bekijk ook

Vertrouwen

Macro econoom Edin Mujagić van Beleggingsfonds Hoofbosch noemt het 'volkomen logisch' dat Europese landen zoveel mogelijk samen doen. "Samen sta je sterker", zegt hij. "Als we het over defensie hebben, dan zou je in principe veel beter samen kunnen optrekken en dus die uitgaven ook samen kunnen financieren."

Maar voor een gezamenlijk fonds - waarbij iedereen garant staat voor elkaar - is weinig vertrouwen tussen de landen onderling. Bij invoering van de euro zijn er afspraken gemaakt over schulden en investeringen in het defensiebudget. "Er zijn heel veel Europese landen die zich al die tijd niets of weinig aangetrokken hebben van die regels", zegt hij. "Daar betalen wij nu de prijs van."

Nederland tegenstander

Nederland is een tegenstander van een defensiefonds omdat het 'traditioneel' tegen staatsleningen is. "Dat was vijf jaar geleden met het coronaherstelfonds ook al zo", zegt Benink. Na vier nachten onderhandelen is Nederland toen toch akkoord gegaan. Toenmalig premier Rutte zei dat dit nooit meer zou gebeuren.

Maar de wereld is in die tijd fors veranderd. Groot-Brittanië verdween uit de Europese Unie, Denemarken was tegen, maar draaide bij nadat Trump dreigde met het innemen van Groenland. Ook de winnaar van de Duitse verkiezingen, Friedrich Merz zegt een voorstander te zijn van zo'n Europees defensiefonds.

Bekijk ook

'Er zullen bijeffecten zijn'

Nederland staat steeds meer geïsoleerd in Europa, zegt Mujagić. "Nederland is niet zo heel groot om continu tegen heel veel dingen 'nee' te kunnen zeggen. Ik vrees dat - als Europa ervoor kiest om deze weg te nemen - we als Nederland ook mee moeten."

Mujagić: "Als je geen grote bondgenoten achter je hebt, wordt het heel moeilijk om dit soort ontwikkelingen in je eentje tegen te gaan." Volgens hem zijn er twee opties: je doet het of je doet het niet. "Welke van de twee je ook kiest, de kans is groot dat er negatieve bijeffecten zullen zijn."

Druk van Trump

Hoewel Nederland onder Rutte nog tegen is, denkt Benink niet dat hij zich als secretaris-generaal van de NAVO zal verzetten tegen een defensiefonds. Trumps druk op Europa om meer uit te geven aan defensie groeit, maar veel landen voldoen nog niet eens aan de norm van 2 procent.

Trump weet dat dit niet binnen een jaar kan. "Maar hij wil geloofwaardige plannen zien", vult de econoom aan. Als dat plan er niet ligt, trekt hij zijn handen van de NAVO af. "Er zal dus een geloofwaardig plan moeten liggen voor de NAVO-top in Den Haag eind juni. Dat is al over vier maanden."

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant