Zo zet je een internationaal tribunaal voor IS-strijders op

Nederland wil Nederlandse IS-strijders niet hier berechten. Laten we ze aan hun lot over in Syrië of krijgen ze een eerlijke rechtszaak? Strafhofspecialist Lars van Troost over de consequenties.

De regeringspartijen CDA, D66 en ChristenUnie willen dat de IS-strijders die nu vastzitten in Noord-Syrië worden berecht in een internationaal tribunaal. De VVD wil dat berechting door een lokale rechtbank gebeurt. President Trump zei al eerder dat hij wil dat Europeanen hun IS-strijders terugnemen. Wat nu? Lars van Troost, internationaal strafhofspecialist en oud-hoofd politieke zaken bij Amnesty legt uit wat de opties zijn.

Stel, de IS-strijders worden in Syrië of Irak berecht. Wat gebeurt er dan?

"Dat ligt er aan, worden ze in Syrië of Irak berecht? Ik neem aan dat de Koerden dat niet willen doen. De vraag is dan: krijgen deze mensen daar wel een eerlijke en passende straf? Die berechting kan jaren duren. Daarbij: we zijn in Nederland tegen de doodstraf, in Syrië of Irak zijn ze dat niet."

"Vergeet niet dat er veel vrouwen en kinderen bij zitten, het zijn niet allemaal strijders. Bedenk ook dat mensen nog een tijd hun straf moeten uitzitten. Het is vrij logisch om ze dan in Nederland vast te zetten. Als ze vrijkomen zullen ze mogelijk alsnog naar Nederland terugkeren."

Als we plannen maken voor een Internationaal strafhof ter plekke, in Syrië of Irak, wat komt daarbij kijken?

"Dit moet via de Veiligheidsraad; er is een VN-resolutie voor nodig. Dat is bij de internationale straftribunalen van Rwanda- en bij het Joegoslaviëtribunaal gebeurd. Bedenk wel dat je Rusland, China en de VS dan mee moet krijgen om 'ja' te stemmen voor dit tribunaal. Dat is een harde dobber."

"Wat ook kan is dat de VN een overeenkomst sluit met een of meerdere landen in de regio. Dat is een verdrag waarbij de VN en een land een rechtbank opzetten. Daar moet de VN ook achterstaan. Je zit dan met dezelfde problemen als met een VN-resolutie. Je moet ook weer de grootmachten meekrijgen voor dit besluit. Deze mengversie is gebeurd bij het Sierra Leone- en het Cambodjatribunaal."

Wat zijn praktische obstakels bij een internationaal VN-tribunaal in Irak of Syrië?

"Er moet een heel nieuw tribunaal worden opgezet. Met rechters, griffie, aanklagers, onderzoekers, verdediging en ondersteunende staf. Als het lukt krijg je daarna ook met een langdurig veiligheidsapparaat te maken. Het gebouw waar de berechting plaatsvindt moet beschermd worden, getuigen en slachtoffers ook. Mensen blijven daar in dat gebouw ook in voorarrest zitten. Ik vermoed dat de Koerden dat niet willen doen. 'Wie gaat dat dan betalen?' en 'Waar gaan de verdachten daarna hun straf uitzitten?' - dat zijn dan de vragen."

"Kijk naar het Rwanda- en het Joegoslaviëtribunaal. Eenmaal opgezet werden ze toch niet gevestigd in het land waar de misdaden werden gepleegd. Zo'n strafhof moet in een logistiek goed bereikbaar land worden opgezet. Advocaten moeten er veilig heen kunnen reizen. En er moet aan internationale eisen voor voor humane behandeling en detentie worden voldaan. In het geval van de IS-strijders moeten die ook nog beveiligd worden. Wie gaat dat betalen? Zo'n strafhof kost gauw zo'n 100 miljoen euro per jaar."

Kunnen de IS-strijders naar het Internationaal Strafhof in Den Haag komen?

"Voor een aantal verdachten zal het kunnen: zij die misdaden tegen de menselijkheid, genocide of oorlogsmisdrijven hebben gepleegd en burger zijn van een lidstaat van het Verdrag van Rome."

"In eerste instantie moet het land van herkomst van de verdachte voor de berechting zorgen. Nederland dus. Berechten in het Strafhof is dus een serieuze optie, maar niemand lijkt er voorlopig iets in te zien. Dat komt omdat de strijders dan alsnog naar Den Haag moeten. Overigens kan het ICC wel verdachten buiten Den Haag berechten maar daar moet je ook weer nieuwe voorzieningen voor treffen, bijna zo veel als voor het opzetten van een speciaal tribunaal."

"Als je naar de IS-verdachten kijkt passen ze best aardig in het Strafhofplaatje. Het zou dus best kunnen dat het Strafhof een onderzoek kan openen naar Europese IS-strijders. Mevrouw Bensouda, de aanklager, kan ook op eigen gezag een vooronderzoek openen."

Wat is er nog meer mogelijk?

"Berechting in de landen waar de strijders vandaan komen, dus in Nederland zelf. Dat is een vrij logische gang van zaken. Dat wil Trump ook. Een andere optie is om tegen de Koerden te zeggen: 'Laat ze maar gaan'. De vraag is of dit wel handig is. En hoe verantwoord je dat naar de slachtoffers?"

"We kunnen ook de situatie die er nu is zo lang mogelijk laten bestaan. Dit kun je een beetje vergelijken met de situatie in Guantanamo Bay. Deze situatie heeft de wereld al 17 jaar laten bestaan. Maar we kunnen de status quo handhaven en mensen daar in de kampen laten zitten. Dat is niet zo'n goede oplossing. Zeker niet voor de mensen die niet echt veel gedaan hebben of zelfs onschuldig zijn. Denk ook aan de vrouwen en kinderen. Niet heel effectief, en zeker niet behulpzaam als je mensen wilt deradicaliseren. En het is ongeveer het tegendeel van waar Europa voor zegt te staan."