Windmolens op zee zijn hard nodig om de doelen te behalen voor het opwekken van duurzame energie. Bij de bouw ervan heeft het leven onder water last van het lawaai. Maar als ze eenmaal zijn aangelegd, kunnen windmolenparken de natuur juist helpen.

Funderingen voor windmolens worden aangelegd door palen in de zeebodem te slaan. Die klus veroorzaakt zulke enorme geluidsklappen onder water, dat deze schadelijk kunnen zijn voor vissen als ze te dichtbij komen.

Dove vissen

Als je als vis te dichtbij een hei-activiteit bent, kan het slecht met je aflopen, vertelt akoestisch ecoloog Hans Slabbekoorn van de Universiteit Leiden. "Dat kan dodelijk zijn. Je zwemblaas knapt kapot en je kunt onderhuidse bloedingen krijgen, dan is het gewoon afgelopen."

"Ook kunnen vissen doof worden van de geluiden, en dat is ernstig, want ze zijn afhankelijk van hun gehoor om elkaar terug te vinden. Ook kunnen ze hun prooi niet meer vinden en de roofdieren niet meer ontlopen. Dat zijn dus verschillende soorten bedreigingen."

Bubbeltjesgordijn

Maar daar zijn oplossingen voor. "In Borssele zijn we binnen de geluidsnormen gebleven die door de Nederlandse overheid zijn opgesteld. We hebben daarvoor zogenaamde bubbeltjesgordijnen gebruikt. Die nemen de trillingen op", vertelt Joël Meggelaars van energiebedrijf Ørsted.

"Het is goed dat de schade wordt beperkt met dit soort technieken", zegt Slabbekoorn, die enthousiast is over het bubbeltjesgordijn. Zelf heeft hij samen met zijn team visverjagers ontwikkeld om vissen op afstand te houden van hei-werkzaamheden. Door middel van geluid blijven de vissen weg.

Kansen voor de natuur

Hoewel de aanleg van windmolenturbines onderwaterleven verstoort, bieden windmolenparken ook kansen voor de natuur. "Ze zijn namelijk niet toegankelijk voor vissersschepen", vertelt Meggelaars. "Dat betekent dat in de komende jaren honderden vierkante kilometers niet meer bevist mogen worden."

"En ook de fundamenten van de windmolens bieden een kans voor dieren als oesters en mosselen", vult Gijs van Zonneveld aan. Hij is projectleider bij Ark Natuurontwikkeling en werkt samen met Ørsted aan de rewilding van de Noordzee. "Ze hechten zich graag vast aan de funderingen van de molens." De dieren hebben dat namelijk nodig voor voortplanting.

Geven en nemen

Alle rewilding-projecten zijn kansen op herstel voor de Noordzee. "We maken nu nieuwe schelpdierriffen die de bodem weer vastleggen en zo herstellen we de leefomstandigheden voor vissen, wieren en plankton", vertelt Van Zonneveld.

"Daardoor krijgt de natuur van de hele Noordzee weer gezondheid en stevigheid. Het gaat erom dat we niet alleen maar nemen, maar ook geven."

Noordzeerif van perenbomen

Het herstel van schelpdierriffen is essentieel voor een gezonde natuur in de Noordzee, volgens Tjeerd Bouma van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). In de unieke onderwaterbassins in het Zeeuwse Yrseke doet hij onder andere experimenten met riffen die gemaakt zijn van oude perenbomen.

"Al die takken van perenbomen hebben al mooie, grillige vormen. Ze zijn ideaal om een complexe structuur onder water te maken, zoals een bomenrif."

Visparadijsjes

Het eerste bomenrif wordt deze zomer uitgezet in de Waddenzee, vertelt Bouma. "Als het een beetje meezit kunnen we van deze oude perenbomen visparadijsjes maken, waar jonge vissen gaan opgroeien en de grotere soorten dan weer uit gaan zwemmen naar de gebieden eromheen."

"Als we een aantal van dit soort hotspots kunnen maken in die beschermde gebieden waar toch al niet gevist mag worden, kunnen we het hele systeem verrijken. Zelfs in die delen waar we wel mogen vissen."

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."