De NS krijgt vanaf 2025 de optie om een spitsheffing in te voeren. Ook mogen de prijzen van treinkaartjes nog verder stijgen. Wordt treinreizen voor de rijken? "Toen ik dit zag, dacht ik: ik weet niet of ik dan wel kan blijven werken."

Naast een mogelijke spitsheffing mag de prijs van treinkaartjes in 2024 en in 2026 met 3,5 procent extra omhoog. Die verhoging komt bovenop de inflatiecorrectie van de tarieven. Dat staat in de afspraken van het nieuwe contract dat demissionair staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur van Waterstaat met de NS wil afsluiten.

'Niet voor je lol in de spits'

Jolanda Sijsling kon het bijna niet geloven toen ze het nieuws hoorde. Voor haar werk als activiteitenbegeleider op een dagbesteding voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel is ze afhankelijk van de trein. "Op zich hoef ik niet zo ver, ik woon in Lelystad en ik werk in Dronten. Maar nu al ben ik 6 euro kwijt voor maar 12 minuten in de trein."

Ze werkt als invalkracht, dus hoe vaak ze werkt wisselt. Maar ook met een paar dagen per week tellen de kosten flink op, en buiten de spits reizen is geen optie. "Er wordt heel makkelijk gezegd dat mensen maar buiten de spits moeten reizen. Maar die doen dat echt niet voor hun lol. Ik moet gewoon om negen uur op mijn werk zijn en ik ben om vier uur klaar."

'Gewoon niet meer te doen'

Als de prijzen nog verder stijgen, heeft dat voor Jolanda waarschijnlijk grote gevolgen. "Het eerste wat ik dacht was heel simpel: ik weet niet of ik dan nog wel wil blijven werken. Maar eigenlijk weet ik niet of ik dan wel kán blijven werken."

"Ik verdien echt geen denderend inkomen. Als reizen nog duurder wordt, is het gewoon niet meer te doen", benadrukt ze. Een hoge reisvergoeding krijgt ze nu al niet en ze verwacht ook niet dat dat in de toekomst verandert. "In de zorg kan al niet veel qua salarissen, dus dit krijgen ze vast ook niet voor elkaar."

Bron: Privéfoto

OV betaalbaar houden

Jolanda is niet de enige die zich druk maakt. Directeur Freek Bos van reizigersvereniging Rover kan zich 'eigenlijk niet voorstellen dat het kabinet dit besluit'. "Dat zou heel gek zijn. Ze willen dat we met het openbaar vervoer gaan, maar dan gaan ze het duurder maken. Ik begrijp dat niet."

"Het openbaar vervoer is een sociaal product. Het is er om maatschappelijke doelen te bereiken: werk, school, het is oneindig. Dat betekent niet dat je daar zomaar een prijs op kan plakken", voegt hij daaraan toe. "Je moet het betaalbaar houden voor iedereen."

Reizen in spits is al duurder

De NS wil al langere tijd een spitsheffing invoeren, omdat de treinen momenteel propvol zitten in de spits. Veel reizigers moeten staan omdat er dan niet genoeg zitplekken zijn. NS-baas Wouter Koolmees denkt dat het invoeren van een heffing daartegen zou kunnen helpen. Eerder maakte hij bekend de prijs met 'tientallen procenten' te willen verhogen.

Maar er is op dit moment al sprake van een verschil in tarieven, legt Bos uit. In de daluren kun je namelijk met 40 procent korting reizen met de trein, en in de spits betaal je over het algemeen de volle mep. "Wie het zich kan veroorloven om later op werk aan te komen, kan al buiten de spits reizen", zegt de Rover-directeur.

In gesprek met werkgevers

Toch geldt voor veel mensen nog steeds de regel dat ze op een bepaalde tijd op hun werk moeten zijn. Zij moeten dan dus wel in de spits reizen. "Die mensen moet je niet gaan straffen", vindt Bos daarom. Hij zou NS-baas Koolmees willen aansporen om juist met werkgevers in gesprek te gaan om te zorgen dat mensen meer vrijheid krijgen om buiten de spits naar hun werk te gaan.

"We weten al dat vervoer een groot deel is van de maandelijkse kosten", legt hij uit. "Met een spitsheffing zullen er mensen zijn die het niet kunnen betalen. Dat moeten we niet willen."

'Werken om reiskosten te betalen'

Voor Jolanda is die situatie dus dichtbij: "Ik doe mijn werk omdat ik het hartstikke leuk vind, maar er zal toch geld binnen moeten komen. Als er zoveel geld afgaat aan het reizen, dan is het niet zo leuk meer. Dan werk je om je reiskosten te kunnen betalen. Dat is van de zotte."

En dus denkt ze er serieus aan om dan maar haar baan op te zeggen. "Ik heb geen rijbewijs, dus de auto is geen optie. Aan een elektrische fiets heb ik ook gedacht. Qua kilometers kan het, maar het stuk dat ik door het bos moet rijden voelt niet veilig. Zeker als het donker begint te worden."

Duitsland als voorbeeld?

Daarom begrijpt ze niet dat het kabinet ervoor kiest om de trein duurder te maken. "Deze zomer was ik met mijn man in Koblenz, daar koop je een 'Deutschlandticket' voor 49 euro. En daarmee kun je in alle treinen behalve in intercity's, maar dat is niet zo'n ramp. Geen gedoe met spitstijden, je stapt in en klaar. Dat is echt een uitkomst."

Het is haar een raadsel waarom het openbaar vervoer in ons land niet even aantrekkelijk wordt gemaakt. "Ik denk: stimuleer het juist, zorg dat meer mensen ermee willen reizen. Met wat ze nu doen, bereiken ze alleen het tegenovergestelde. Dat is zo ontzettend krom."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."