Alle dossiers bijhouden, bijna geen ondersteuning hebben en de hoge werkdruk alleen dragen: afsplitsers in de Tweede Kamer hebben het niet makkelijk. Volgens Pieter Omtzigt mogen ze ook niet stemmen bij commissievergaderingen, maar is dat ook echt zo?

Kamerlid Pieter Omtzigt zegt vandaag in NRC dat hij het 'ongrondwettelijk' vindt dat hij geen stemrecht heeft in commissievergaderingen. Omtzigt, zelf afgesplitst van het CDA, zegt dat hij evenveel Kamerlid is als andere Kamerleden. Hoe zit dat? We vroegen het aan hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden Wim Voermans en parlementair historicus Bert van den Braak.

Commissies zijn belangrijk

"De commissies zijn de werkpaarden van de Eerste en Tweede Kamer", zegt Voermans. Tweederde van het werk in de Kamer wordt volgens hem gedaan in zo'n 20 commissies. Het is een soort voorbereiding voor de plenaire vergadering, zodat daar in feite alleen naar maar gestemd hoeft te worden, legt hij uit.

"Die commissies zijn heel belangrijk", zegt Voermans. "Als je daar niet kan stemmen, is dat heel vervelend. Want dan ben je niet in de buurt van echte werk, waar de echte beslissingen worden genomen, vragen worden gesteld aan de minister en wordt onderhandeld met andere fracties."

Niet overal bij kunnen zijn

Maar een eenmansfractie bestaat maar uit één persoon en die kan maar op één plek tegelijk zijn. Daardoor kan het dus voorkomen dat je als Kamerlid niet bij alle commissies aanwezig kunt zijn. "Je kunt niet overal vertegenwoordigd zijn, en als afsplitser heb je dus ook geen stemrecht in die commissies", vertelt de hoogleraar.

"Formeel kan volgens onze Grondwet alleen over wetgeving gestemd worden in de plenaire vergadering van de Eerste en Tweede Kamer", vervolgt hij. "Maar als eigenlijk alles al is geregeld en er handjeklap is gemaakt, dan is die stemming natuurlijk alleen nog maar een formaliteit." En dan heb je als eenmansfractie dus minder invloed.

Lid zijn van de commissie

Bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Universiteit van Maastricht Bert van den Braak benadrukt dat het al jaren staande praktijk is dat alleen vaste leden van Kamercommissies kunnen stemmen.

"Als je geen lid bent van de commissie, heb je geen stemrecht. Omdat afsplitsers geen lid zijn van de commissie hebben ze geen stemrecht. Maar dat geldt dus ook voor veel andere Kamerleden", vertelt hij.

Een stemming eisen

Van den Braak benadrukt dat in de commissies over belangrijke procedures wordt gestemd, maar dat de échte stemming over wetgeving en amendementen altijd plaatsvindt in de plenaire vergadering, daar hebben afspliters dus wél stemrecht.

Volgens de Grondwet mag een Kamerlid bij de plenaire vergadering in de Kamer om een hoofdelijke stemming vragen. Die stemming moet dan vervolgens ook plaatsvinden in de Kamer, legt Voermans uit. "Maar dit soort dingen gaat vaak heel snel, en het gaat dus over zaken waar achter de schermen al een meerderheid voor is. Dus die ene stem gaat dan vaak niets veranderen", voegt hij eraan toe.

Geen stemrecht

Voor afsplitsers zoals Omtzigt, dus Kamerleden die hun partij hebben verlaten en als zelfstandige fractie zijn verdergegaan, is het nog moeilijker om invloed uit te oefenen, want afsplitsers hebben helemaal geen stemrecht in de commissies.

"Ze krijgen geen aparte stem. Dat heeft de Kamer besloten zodat er geen premie staat op afsplitsen en om dat zo dus te ontmoedigen", zegt Voermans. "Dat ontmoedigingsbeleid heeft zich ook gemanifesteerd in het verminderen van spreektijd. Dus het is nog moeilijker om dan je werkt te doen."

Wat zegt de Grondwet?

Volgens de NRC vindt Omtzigt het ongrondwettelijk dat hij niet mag stemmen in commissies. "Maar formeel heeft hij ongelijk, want onze Grondwet gaat niet zover", vertelt de hoogleraar staatsrecht. Volgens hem staat er in de Grondwet weinig over de procedures binnen de Tweede Kamer. Er staat alleen dat er in de plenaire vergadering gestemd mag worden en dat verder de Kamers zichzelf mogen organiseren.

"Maar materieel heeft hij natuurlijk wel een punt", zegt Voermans over de kritiek van Omtzigt. "Door hoe de Kamer werkt, is het haast onmogelijk om invloed uit te oefenen. Want het meeste werk gebeurt in commissies en het stemwerk daar is bepalend voor de plenaire vergadering."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."