"Geen sprake van", kreeg Ninon Vis te horen toen ze in de jaren 50 solliciteerde bij de krant. Vrouwen gingen trouwen en kregen kinderen, opleiden was verspilde moeite. Ook onderwijzers Gery Otter werd geacht te stoppen toen ze trouwde. Het liep anders.

Sinds de invoering van het kiesrecht voor vrouwen is er veel veranderd. Vooral na de Tweede Wereldoorlog ging het snel. Werden van vrouwen in de jaren 50 en 60 nog verwacht dat ze na hun huwelijk zouden stoppen met werken, in de jaren 70 was dit al compleet anders. Journalist Ninon Vis en onderwijzers Gery Otter maakten de veranderingen zelf mee.

'Ze namen geen vrouwelijke verslaggevers'

Ninon wilde 'ongelofelijk graag' bij de redactie van een krant. Het was begin jaren 50 en ze besloot de stoute schoenen aan te trekken. "Ik ben gewoon naar de redactie van de Arnhemmer Courant gegaan, of ik op de redactie kon komen."

Maar de eerste kennismaking voelt als een koude douche. "Geen sprake van", wordt haar botweg gezegd. "Ze namen geen vrouwelijke verslaggevers. Dan moesten ze je opleiden, dan ging je trouwen en kreeg je kinderen, dan was je weer weg en was alle moeite voor niks. Ik mocht wel op de boekhouding komen, dat heb ik toen gedaan."

Ontslag bij huwelijk

In het onderwijs lag het wat anders. Daar mochten vrouwen wel aan de slag, maar ook daar werd verwacht dat je vertrok als je trouwde. "Vrouwen werden ontslagen met hun trouwen, dat heb ik nog meegemaakt", vertelt onderwijzeres Gery Otter. Het was al 1968, maar op de christelijke school waar zij werkte was dit nog altijd de regel. "Je mag nog het cursusjaar uit werken, en dan houdt het op."

Gery wilde graag trouwen, maar absoluut niet stoppen met werken. "We hadden net een huisje gekocht, dus de centjes waren best wel welkom." Ze besloot het schoolbestuur met gelijke wapens te bestrijden. "Toen heb ik gevraagd: wanneer begint het cursusjaar? Dat was 1 augustus. Toen zeiden we: 'Nou, dan gaan we 2 augustus trouwen, dan kan ik nog een heel jaar doorwerken'."

Degene die koffie mocht halen

Ninon was niet tevreden op de boekhouding, het was toch het journalistieke werk dat haar trok. Ze geeft niet op. "Na veel zeuren van 'mag ik ook eens een stukje schrijven?' mocht ik wat doen voor de huisvrouwen. Want daar wilden ze niet heen, de heren", zegt Ninon misprijzend. "En ze wilden ook niet naar modeshows, daar mocht ik ook heen. Zo ben ik er langzamerhand ingerold, met heel veel moeite."

Ze leverde goed werk, en mocht uiteindelijk toch aan de slag als leerling en mocht overal heen. Maar van gelijkheid was bepaald geen sprake. "Ik werd echt behandeld als degene die koffie mocht halen. Dan zat ik midden in een verslag, ik was echt druk aan het werk. En dan vroegen ze: 'We hebben zo'n zin in leverworst, ga even naar de slager om leverworst te kopen'. Dat soort dingen. Maar dat deed je gewoon."

'Dan neem je dat kind toch gewoon mee'

Gery werd na haar 'extra jaartje' alsnog ontslagen, maar erg lang zat ze niet thuis. "Ik ben heel kort thuis geweest, er was een gebrek aan mensen. Binnen twee maanden was ik weer aan het werk." Het was werk als invaller, niet in vaste dienst, maar ook daar kwam snel verandering in.

"Daarna heb ik een kind gekregen, maar de tijd was toen al zo veranderd, dat ze aan de deur kwamen vragen of ik alsjeblieft wilde komen werken." Gery had er aanvankelijk weinig oren naar. Het kind naar een oppas brengen wilde ze niet, maar de nood was inmiddels hoog. "Dan neem je dat kind toch gewoon mee!", kreeg ze te horen. "Dan zie je hoe snel het omdraait. Als er maar gebrek is, dan kunnen de vrouwen ineens op komen draven. Dat kun je je nou eigelijk niet meer voorstellen."

Ontzettend kwaad

"Ik heb achteraf gezien veel te veel gepikt", vertelt Ninon. "Dan had je een idee op de redactievergadering en dan werd er meteen 'nee' geroepen. Ik dacht dan van 'dan niet'. Maar de volgende maand riep iemand precies het zelfde, een man dan. 'Ja, goed idee' was het dan. Dan had ik de pest in."

Ze was niet assertief genoeg om er tegenin te gaan. "Dan liet ik het maar gaan. Maar ik was ontzettend kwaad natuurlijk. Dat gebeurde regelmatig hoor." Een nieuwe vrouwelijke collega bracht hier verandering in. "Die rookte van die bolknaksigaren, die trad wel flinker op. Daar heb ik me een beetje aan opgetrokken. We waren toen tenminste met z'n tweeën."

Weinig besef bij jongeren

Vrouwen die studeren, werken en zelf bepalen hoe ze hun leven inrichten, het is voor de huidige generatie vanzelfsprekend. Het besef dat de ervaringen van vrouwen als Ninon en Gery nog maar net achter ons liggen lijkt er nauwelijks te zijn. "Ze hebben geen flauw idee. Als ik dit vertel geloven ze het nauwelijks. Ik denk niet dat ze het zich voor kunnen stellen", zegt Ninon.

Ook Gery denkt dat jongeren niet weten hoe kort geleden het was dat vrouwen nauwelijks kansen kregen. "Ik denk dat ze dat echt niet beseffen. Ze hebben echt iets van 'oh ja, is dat zo geweest?'. Ze hebben het idee dat het minstens een paar honderd jaar geleden moet zijn."

'Mijn moeder had graag willen studeren'

Beide vrouwen moeten nog wel eens aan hun moeders denken. Want ook die generatie had dromen en ambities, die ze nooit hebben kunnen waarmaken. "Ik heb wel aan mijn moeder gedacht, die had heel graag willen werken. Ze speelde viool en had graag in orkesten willen spelen en heeft dat allemaal opgegeven toen ze ging trouwen. Dat vond ik voor haar later zo sneu", vertelt Ninon.

"Mijn moeder had achteraf gezien graag willen studeren, willen leren. Daar was natuurlijk geen sprake van. Dat vind ik wel heel jammer. Dat was voor haar wel heel erg leuk geweest. In deze tijd was ze dat zeker gaan doen", zegt Gery.

Veel te danken aan de feministen

"Ik denk dat het aardig goed is gekomen met gelijke rechten voor mannen en vrouwen", vindt Gery nu. Met positieve discriminatie heeft ze niets. "Het maakt helemaal niet uit of je nou een man of vrouw, homo of lesbisch bent, het gaat erom of je geschikt bent voor iets."

Het doet niets af aan haar dankbaarheid aan de vrouwen die actief gestreden hebben voor gelijke rechten. "We hebben van ver moeten komen. Dat hebben we wel te danken aan de feministen. Waar toen over gedaan werd van 'al die vrouwen zitten maar te schreeuwen', is het wel leuk om te zien wat er uiteindelijk toch bereikt is."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."