Wie de komende tijd naar Zuid-Europa op vakantie gaat, moet rekening houden met extreme hitte. Maar ook Nederland moet zich beter voorbereiden, vindt Het Rode Kruis. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie wilden weten over hitte en onze gezondheid.

"Extreme hitte is geen ver-van-je-bed-show meer", waarschuwt Het Rode Kruis. Vorige zomer kwamen naar schatting meer dan 60.000 mensen in Europa om het leven door extreme hitte. Statistiekbureau CBS zag in juni in Nederland een oversterfte van 5 procent, die te maken zou hebben met de uitzonderlijke warmte afgelopen maand. Fysioloog aan het Radboudumc Maria Hopman en zelfstandig medisch milieukundige Peter van den Hazel beantwoorden jullie vragen over de gezondheidsrisico's van extreme hitte.

1. Waarom moeten wij ons in Nederland voorbereiden op extreme hitte?

Medisch milieukundige Van den Hazel deelt de roep van Het Rode Kruis om ons beter voor te bereiden op extreme hitte. "Iedereen is natuurlijk deels zelf verantwoordelijk voor het omgaan met warmte, maar ik vind ook dat overheden een verantwoordelijkheid hebben voor mensen die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen. Bijvoorbeeld voor kinderen op scholen, of voor ouderen in verpleeghuizen."

Hij legt uit hoe Nederland in actie komt bij een hittegolf: "Het RIVM waarschuwt alle GGD's, en die geven de waarschuwing door aan instanties als ziekenhuizen, verpleeghuizen, de thuiszorg, scholen, maar ook bijvoorbeeld de daklozenopvang. De GGD's moeten ervoor zorgen dat instanties de kennis hebben om beleid aan te passen, bijvoorbeeld wat betreft het koel houden van ruimtes en het aanpassen van bepaalde medicatie. Daarnaast probeert Het Rode Kruis in samenwerking met huisartsen om bij de meest kwetsbare, eenzame mensen langs te gaan."

Het lastige daarbij is volgens hem dat er niet één organisatie verantwoordelijk is. "Niemand voelt zich eigenaar van het probleem 'hitte'. En dat kan ook niet. Maar daardoor heeft nog altijd een minderheid van de gemeenten een hitteplan. Terwijl hoge temperaturen echt tot problemen kunnen leiden."

Er is veel informatie die uiteindelijk bij burgers terecht moet komen, zegt hij. Het belangrijkste? "Voldoende vochtinname. Een paar jaar geleden stak Claudia de Breij in een oudejaarsconference de draak met het advies om voldoende te drinken. Ze vond dat logisch. Maar als je ziet hoeveel mensen toch te weinig drinken bij hitte, is die boodschap echt nog nodig."

Bron: EenVandaag

2. Wat zijn mogelijke gevaren van extreme hitte voor ons lichaam?

"Er zijn twee belangrijke gevaren voor ons lichaam: uitdroging en oververhitting", legt fysioloog Hopman uit. "Als je warmte kwijt moet raken, gaat je lichaam transpireren. Je verliest dus vocht. Als je te veel vocht verliest, kan er niet genoeg door je bloedvaten circuleren en droog je uit. Dat is gevaarlijk, met name voor kwetsbare groepen."

Het tweede gevaar is oververhitting, vervolgt ze. "Normaal gesproken heeft ons lichaam een temperatuur van 37 graden. Onze enzymen (eiwitten) werken dan optimaal. Als je lichaam warmer wordt - doordat je in de zon gaat liggen, of gaat bewegen - dan wil je lichaam die extra warmte kwijt. Maar wanneer het buiten warm is, kan dat niet goed. En dus loopt de lichaamstemperatuur op."

"Het wordt echt zorgelijk als je lichaamstemperatuur boven de 40 graden komt", waarschuwt ze. "En bij 42 à 43 graden trekt je lichaam het niet meer. Je enzymen werken dan niet meer goed, waardoor allerlei processen in je lichaam ontregeld raken. Je merkt dat het eerste aan je zenuwstelsel: mensen raken in de war, zijn slecht aanspreekbaar, lopen ongecoördineerd, of zien wazig."

Een lichaamstemperatuur van 40 graden of meer kun je al bereiken als het buiten ver boven de 30 graden is. Maar Hopman benadrukt dat ook de luchtvochtigheid meespeelt: "Als het heel droog is, zoals in een woestijn, dan kan vocht uit je huid. Maar zit je aan de Middellandse Zee, dan is de luchtvochtigheid hoger en kunnen vocht en dus warmte moeilijker kwijt. Het risico op uitdroging en oververhitting is dan groter."

3. Hoe kan ik me voorbereiden op hitte?

Hopman vertelt: "Als je binnenkort op vakantie gaat naar een warm land, helpt het om je nu al - in Nederland - bloot te stellen aan warmte. Dan went je lichaam langzaam. Het zal makkelijker transpireren en je bloedvaten kunnen zich makkelijker verwijden, waardoor je sneller je warmte kwijt kunt."

"Eenmaal in de extreme hitte is één ding heel belangrijk: drinken, drinken, drinken", roept de fysioloog op. "Gewoon water. Geen frisdrank, want door de suikers eet je dan minder. En geen alcohol, want daardoor moet je hart nog harder werken. Om oververhitting te voorkomen is het verstandig om de koelte op te zoeken: ga onder een boom zitten, of bij een meertje."

4. Welke groepen zijn het meest kwetsbaar?

Volgens haar zijn vooral ouderen (boven de 60, 70 jaar) en mensen met onderliggende ziektes kwetsbaar voor hitte. "Ouderen hebben minder zweetklieren, dus kunnen vocht moeilijker kwijt. Ook hebben zij een verminderde dorstprikkel, waardoor ze geneigd zijn om te weinig te drinken. Mensen met onderliggende ziektes, zoals hartfalen, hebben soms een heel andere dynamiek in de bloedcirculatie, waardoor het hart bij hitte veel harder moet werken. En dat niet voor een uurtje, omdat je een blokje om wandelt, maar dagenlang."

Jonge kinderen blijken een twijfelgeval. "Je zou denken dat ze prima met hitte kunnen omgaan, omdat ze een relatief groot lichaamsoppervlakte ten opzichte van hun inhoud hebben. Daardoor kunnen ze makkelijk afkoelen. Puur fysiologisch zijn ze dus in het voordeel, vergeleken met andere leeftijdsgroepen", legt de fysioloog uit. "Maar daar staat tegenover dat het lastig is om kinderen genoeg te laten drinken, alleen in de schaduw te laten spelen, en niet te veel te laten inspannen. Daar moeten volwassenen oog voor hebben."

5. Heeft extreme hitte gevolgen voor bepaalde ziektes en medicijngebruik?

Dat vindt Hopman een goeie vraag. Zelf doet ze komende week onderzoek naar het gebruik van diuretica ('plaspillen') tijdens de Nijmeegse 4Daagse. "Veel mensen met hart- en vaatziekten gebruiken diuretica om hun bloeddruk laag te houden. We gaan onderzoeken of deze wandelaars meer uitdrogingsverschijnselen krijgen dan wandelaars die geen plaspillen gebruiken. En of je dus niet beter kunt zeggen tegen mensen 'bij inspanning en bij hitte: neem wat minder van je plaspillen'. Dat advies is er nu nog niet."

6. Kunnen we iets leren van mensen die al in de tropen wonen?

We kunnen ons zeker maatschappelijk aanpassen aan hitte, denkt hij. "In Italië en Spanje houden mensen niet voor niets siësta. En de huizen worden daar anders gebouwd, bijvoorbeeld met minder glas. In Nederland zouden we dat ook kunnen doen om beter te leren leven met hitte."

Fysioloog Hopman wijst op het onderzoek dat zij tijdens de Nijmeegse 4Daagse gaat uitvoeren: "Ik had gelezen over bedoeïenen, die al generaties lang in de woestijn wonen en altijd zwarte kleren dragen. In Nederland zeggen we juist vaak tegen elkaar dat je iets wits aan moet trekken bij warmte. De wetenschap is er nog niet over uit, dus daarom ga ik de helft van mijn onderzoeksgroep in wit laten lopen en de andere helft in zwart. We meten dan de huidtemperatuur en kerntemperatuur, en hopen zo een antwoord te geven op de vraag wat beter werkt bij warmte."

7. Gaat ons lichaam steeds meer gewend raken aan hitte?

Milieuarts Van den Hazel is duidelijk: "Nee. 37 graden blijft 37 graden. Je lichaam kan zich bij een hittegolf wel enigszins aanpassen: na een paar dagen kun je beter met de hitte omgaan. Maar het is niet zo dat we op de lange termijn, als we nu tien hittegolven achter elkaar krijgen, dat we er dan minder moeite mee hebben. Dus als we in de toekomst meer hittegolven krijgen, gaat dat natuurlijk wel problemen geven. Dan raken mensen vaker ontregeld."

Vandaag begint Eid al-Fitr, oftwel het Suikerfeest. En dat betekent voor veel mensen: samen zijn én samen eten. De Brabantse Kadir Ahmed probeert daar een rol in te spelen met zijn Kadir's snacks. "Happy halal voor iedereen."

Denk je aan Brabant, dan denk je aan worstenbroodjes, weet ook de van oorsprong Somalische Kadir Ahmed, die in Den Bosch opgroeide. Vroeger kwam hij ze vaak genoeg tegen op kinderfeestjes, als traktaties op school of tijdens een dagje weg. Maar als moslim 'hapte hij dan mis' zoals hij het zelf omschrijft.

'Ik wilde ook'

"Tijdens de kerstbrunch en -diner op school zag ik mijn vriendjes worstenbroodjes eten. Ik had zoiets van: ja, maar dit wil ik ook", vertelt Kadir. "Het zorgde er ook voor dat ik het gevoel had dat ik erbuiten viel, dat ik niet mee kon doen." Als moslim moet je halal eten. Varkensvlees, dat in worstenbroodjes zit, is dat niet.

"Al moslim krijg je van jongs af aan mee dat je halal eet, al snap je als kind misschien niet helemaal waarom", legt Kadir uit. Zijn Nederlandse vriendjes en vriendinnetjes hadden er begrip voor als hij niet alles mee kon eten. "Maar toch had ik vaak het gevoel: waarom jullie wel en ik niet? Waarom is dit er nog niet voor mij?"

Vraag om halal saucijzenbroodjes

Eten verbindt, vindt Kadir, en dan is het ook fijn om alles samen te kunnen eten. Maar pas jaren later kwam hij op het idee om niet-halal producten, zoals worstenbroodjes, voor iedereen beschikbaar te maken.

"Ik werkte bij de klantenservice van Bakkersland (een industrieel bakkersbedrijf, red.) en kreeg de vraag of we halal saucijzenbroodjes hadden. Toen ik daarmee naar mijn baas ging, zei hij: 'Kadir, richt je op brood, we doen niet aan halal.' Maar het gevoel dat ik als kind had, dat gemis, dat bleef aan me knagen."

'Brabants worstenbroodje evenaren'

Zo ontstond het idee om aan de slag te gaan met een halal worstenbroodje. Maar dat ging niet zonder slag of stoot: Kadir was een jaar bezig met het zoeken naar de goede samenstelling voor het deeg en de juiste kruidenmix voor in het gehakt. En werken met rundvlees, wat Kadir gebruikt, gaat anders dan met varkensvlees. "Dat laatste kan een stuk meer aan."

Vergelijkingsmateriaal op het gebied van smaak had hij zelf niet, want een traditioneel worstenbroodje - meestal gemaakt met varkensgehakt, en anders niet halal geslacht vlees - had hij natuurlijk nog nooit geproefd. Dus om de juiste smaak te creëren, kreeg hij hulp van anderen. "Het is echt een specifieke smaak, het was onze uitdaging om het Brabantse worstenbroodje te evenaren."

Hulp van moeder

Met het vinden van de juiste kruidenmix heeft, naast kruidenbedrijf Verstegen, vooral Kadirs moeder geholpen. "Die weet alles van smaken en proeven", vertelt Kadir.

Dat terwijl ze in eerste instantie niet enthousiast was over het idee. "Ze had zoiets van: 'Maak gewoon je studie af en hou op met dat worstenbrood.' Ze begreep niet zo goed wat ik aan het doen was." Maar uiteindelijk ging ook zij erin mee. "Ze zei: 'Je bent zo eigenwijs, ik ga toch maar helpen", zegt Kadir lachend.

Bron: Mark Bolk

1/2Kadir deelt zijn worstenbroodje uit

Groot verschil

Al lijkt het kunnen eten van een worsten- of frikandelbroodje misschien klein, volgens Kadir kan het een groot verschil maken.

"Het doet mensen enorm veel dat ze het nu ook kunnen eten", merkt Kadir. "Je zorgt met een klein product dat mensen eindelijk kunnen mee-eten, dat ze denken: het is er nu eindelijk ook voor ons."

Steeds meer halal

En dat is belangrijk, want er zijn steeds meer mensen in Nederland die halal eten. In 2023 was 6 procent van de Nederlandse bevolking moslim.

Dat is ook terug te zien in de supermarkten. Er zijn steeds vaker halal-vakken en volgens cijfers van onderzoeksbureau Circana is de omzet van halal-producten in 2024 in 3 jaar tijd verdubbeld: van 23,2 miljoen euro in 2021 naar 53,4 miljoen in 2024. Daarbij zijn het niet alleen moslims, maar ook niet-Islamitische mensen die halal kopen, bijvoorbeeld als ze stoppen met het eten van varkensvlees.

'Zowel Fatima als Dirk-Jan'

Dat ziet Kadir ook weer terug in zijn klanten. "Het is niet alleen een Fatima of Kadir die het koopt, maar ook een Dirk-Jan of een Fleur. Iedereen heeft tegenwoordig wel een schoondochter of -zoon, vriend, buurman of -vrouw die halal eet, en iedereen wil ook voor hen iets op tafel kunnen zetten. Daardoor verkopen we niet alleen veel met Suikerfeest of tijdens de ramadan, maar ook met kerst of Pasen." Vorig jaar verkocht Kadir in totaal 1,7 miljoen snacks.

"Er komen steeds meer mensen uit verschillende landen naar Nederland, en daardoor zie je steeds meer verschillend eten, en meer mensen die halal eten. Tegelijkertijd is er in Nederland nog veel onwetendheid over halal." Al ziet Kadir dat wel langzaam veranderen. "We zijn er nog niet helemaal, maar langzaam gaan we vooruit. In Deurne, waar onze bakkerij laatst geopend is, wisten ze eerst niet eens wat halal was. En nu zijn ze hartstikke positief."

Geen niche

"Het wordt nog vaak gezien als een niche", gaat Kadir verder. "Als een hype die weer voorbij gaat. Maar het is juist iets wat de komende jaren alleen nog maar blijft groeien. En hoe fijn is het dan dat we kunnen helpen om het voor mensen beschikbaar te maken?"

"Het gaat erom dat iedereen mee kan eten, want iedereen kan het eten, ook als je niet alleen halal eet. Vandaar dat mijn slogan ook is: eten dat je deelt is twee keer zo lekker."

'Eten waar je blij van wordt'

Waar het begon met puur Brabantse worstenbroodje, heeft Kadir nu ook saucijzen- en frikandelbroodjes en bapao in de supermarkten liggen. En er komt nog meer aan. Maar wat precies blijft nog even geheim, laat Kadir weten.

"Onze missie is om mensen en culturen samen te brengen met eten waar je blij van wordt. Als ik daaraan bij kan dragen met mijn eten, vind ik dat mooi", sluit Kadir af.

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."