Frisdrank, vruchtensap en alcoholvrij bier worden vanaf 1 januari duurder omdat de belasting erop omhoog gaat. Voor EenVandaag vraagt vroegen we wat jullie willen weten over de 'suikertaks'. Hoogleraar voeding en gezondheid Jaap Seidell geeft antwoord.

1. Welke dranken krijgen een belastingverhoging en hoe wordt dat bepaald?

De bestaande verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken gaat vanaf volgend jaar omhoog. Daaronder vallen limonade(siroop), frisdranken, vruchtensappen en groentesappen. De belasting geldt ook op suikervrije varianten, zoals light-dranken. Daarnaast worden alcoholvrij en alcoholarm bier belast, net als andere dranken met maximaal 1,2 procent alcohol. Zuiveldranken die suiker bevatten zijn uitgezonderd. De verbruiksbelasting op water wordt per 1 januari 2024 juist afgeschaft.

In de volksmond wordt er over een 'suikertaks' gesproken, maar dat de belasting alleen zou gelden voor dranken die (veel) suiker bevatten, klopt niet: ook op sommige dranken waar weinig suiker in zit, wordt verbruiksbelasting geheven. Dat komt omdat de overheid de Schijf van Vijf als uitgangspunt neemt, legt hoogleraar voeding en gezondheid Seidell uit.

De voedingswetenschapper heeft wel zijn bedenkingen bij het feit dat de Schijf van Vijf door de overheid als uitgangspunt wordt genomen voor de belasting op suikerhoudende dranken. "Het probleem daarbij is dat sommige dranken die niet tot de Schijf van Vijf behoren die 'suikertaks' krijgen."

"En tegelijkertijd worden zuivelproducten met toegevoegde suikers, zoals chocomelk, weer niet belast. Het officiële argument is dat zuivel een belangrijk onderdeel is voor ons voedingspatroon vanwege calcium en eiwitten, maar tegelijkertijd zit er dus erg veel suiker in."

2. Worden suikervrije frisdranken ook duurder?

Ja, want de verbruiksbelasting op non-alcoholische dranken geldt dus ook op de suikervrije varianten, en die gaat per 1 januari met een paar cent per blikje of flesje omhoog. Daarin wijkt Nederland overigens wel af van 'suikertaksen' in andere landen, ziet Seidell. "Hier wordt het anders geregeld."

"Er zijn 52 landen die een suikertaks hebben ingevoerd en die doen dat vrijwel allemaal door zich te richten op de suiker", weet de hoogleraar. "In het Verenigd Koninkrijk geldt bijvoorbeeld: hoe hoger het suikergehalte, hoe hoger de belasting. Dat lijkt mij een betere methode dan je baseren op de Schijf van Vijf."

Het doel van een suikertaks is het terugdringen van de suikerconsumptie, benadrukt hij. "Een manier om dat te doen is door suikers te vervangen voor zoetstoffen." Seidell ziet dat fabrikanten hier ook op inspelen: "Een suikertaks is ook voor hen gunstig, want als zij de suikers in hun producten vervangen voor zoetstoffen, wordt de belasting op die producten niet verhoogd."

3. Waarom geldt de belasting ook op alcoholvrij bier?

Seidell vindt de verbruiksbelasting op alcoholvrij bier een vreemde keuze, maar die valt te verklaren uit het feit dat alcoholvrij en alcoholarm bier niet zijn opgenomen in de Schijf van Vijf. En daarom worden deze dranken dus ook belast.

Hij denkt dat de overheid zich beter kan richten op de mate van toegevoegde suikers in dranken, net zoals veel andere landen die een suikertaks hebben ingevoerd dus al doen. In veel soorten alcoholvrij of alcoholarm bier zit namelijk relatief weinig of geen suiker. Bovendien gelden ze als een gezonder alternatief voor bier met alcohol.

Bron: Eigen foto

4. Is het verhogen van de belasting een effectief middel om mensen minder suikerhoudende dranken te laten kopen?

De hoogleraar wijst naar onderzoeken die in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Mexico zijn gedaan naar de effectiviteit van een suikertaks. "Daar hebben ze zorgvuldig gekeken naar hoe zo'n verhoging uitwerkt. En in bijna al die gevallen lijkt het te werken. Deels doordat het bedrijfsleven ervoor kiest om minder suikerrijke dranken te maken, maar ook omdat consumenten erg op prijzen letten."

Het is daarbij wel belangrijk dat de belasting hoog genoeg is, benadrukt Seidell. "Als je een te lage taks toepast, bijvoorbeeld 2 cent op een blikje, dan heeft dat geen effect. Mensen zullen dan echt niet anders gaan drinken. Ik weet uit mijn eigen onderzoek dat belastingverhoging van 25 procent een aanzienlijk effect heeft op het koopgedrag van mensen."

5. Kan de volgende stap een vettaks zijn?

Denemarken kende korte tijd een vettaks, maar volgens de voedingswetenschapper zou zo'n maatregel heel onverstandig zijn. "Vet is niet altijd slecht", benadrukt hij. "Je hebt gezonde vetten en minder gezonde vetten. Het wordt dus erg ingewikkeld om een vettaks in te voeren, want hoe zit het met die verzadigde en onverzadigde vetten in verschillende producten? Olijfolie en margarine bevatten bijvoorbeeld ook vet."

"Bovendien creëer je een nieuw probleem als je alle vetrijke producten zou schrappen. Het functioneren van ons brein en lichaam zijn deels afhankelijk van vetten en niet van suikers." Seidell denkt daarom dat een uitbreiding van de belasting op suiker een betere volgende stap zou kunnen zijn: "In sommige landen geldt de suikertaks ook op suikerhoudende producten, zoals snoepjes en koekjes."

6. Waaraan wordt de opbrengst van de belasting op suiker aan besteed?

De opbrengsten van de verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken vloeien terug naar de 'schatkist' van de Rijksoverheid, waar allerlei zaken vanuit bekostigd (kunnen) worden. "Het wordt niet direct gebruikt voor speciale doeleinden", weet Seidell. Maar dat kan wél, benadrukt hij "In het Verenigd Koninkrijk gaan de opbrengsten van de suikertaks naar schoolprogramma's die gezond leven stimuleren."

7. Waarom heeft het zo lang geduurd voordat deze belasting is ingevoerd?

Dat komt volgens Seidell onder andere door het bedrijfsleven: "De frisdrank- en de voedingsmiddelenindustrie hebben zich aantoonbaar verzet tegen de suikertaks."

Daarnaast zijn belastingen 'juridisch heel ingewikkeld', legt hij uit. "Alles gaat via het ministerie van Financiën en de Belastingdienst. Telkens is het de vraag: hoe moet je het invoeren en hoe moet je het handhaven?" Dat blijkt wel uit de discussie rond het afschaffen van btw op groente en fruit: ondanks dat veel partijen die maatregel willen, is die nog altijd niet doorgevoerd. "Men vraagt zich namelijk af: wat behoort eigenlijk precies tot groente en fruit? Hoe zit het bijvoorbeeld met groente op pizza's? En is appelmoes fruit?" Een belasting invoeren, aanpassen of afschaffen is dus niet zo makkelijk gedaan.

Social media zoals Tiktok zijn voor veel jongeren een vraagbaak voor medische informatie. Vooral voor specifieke vrouwen-aandoeningen zijn er veel influencers die zonder medische scholing behandelingen aanraden. Artsen maken zich zorgen.

Niet-medisch geschoolde influencers winnen terrein, blijkt uit gesprekken met TikTok-dokter Annemie Gallimont en gynaecoloog Yvonne Louwers. Zij zien dat jonge vrouwen met klachten gerelateerd aan de menstruatie steeds vaker na hun doktersbezoeken ook online naar informatie bij influencers zoeken. Soms heeft dit schadelijke gevolgen.

Oplossing voor PCOS

De 29-jarige Iesja Westerbeek kan hierover meepraten. Zij heef al langer last van een onregelmatige menstruatie en heeft de diagnose polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS). De afgelopen jaren probeert ze er alles aan te doen om regelmatig ongesteld te worden."Ik ben van alles gaan onderzoeken over wat er mee te maken had, om die cyclus wat regelmatiger te krijgen", vertelt ze.

Ze komt online terecht bij verschillende influencers die beloven de oplossing te hebben. "Ze speelde in op het weer krijgen van een regelmatige cyclus. En dat wilde ik, dat was van jongs af aan mijn doel. Ik ben altijd op zoek naar een manier dat het me lukt."

PCOS klachten werden erger

2 maanden lang slikt Iesja supplementen die door influencers werden aangeprezen. Ze kosten haar 150 euro per maand, maar lijken uiteindelijk niet te helpen. "Het ging niet beter en toen dacht ik, dan stop ik hier gewoon mee." Het slikken van de supplementen maken haar PCOS klachten juist erger.

"Het zijn vaak influencers die ook PCOS hebben en dat maakt het heel herkenbaar", legt Iesja uit over haar eerdere beslissing om advies van influencers op te volgen. "Als het voor hen werkt, wil je geloven dat het ook voor jou werkt."

Advies zonder medische kennis

Onderzoek van KNMG en NOS uit 2024 laat zien dat 50 procent van de 670 ondervraagde artsen wekelijks te maken hebben met patiënten die gedachte als die van Iesja delen.

Recenter wetenschappelijk onderzoek naar influencers en klachten van onregelmatige menstruatie laat zien dat TikTok-videos over PCOS veel jonge vrouwen aantrekken. Maar de kwaliteit van de informatie die ze brengen is laag. "De meeste video's zijn gemaakt door niet-medische opgeleide mensen die behandelopties voorstellen zonder kennis van zaken te hebben." Zo staat te lezen in het medische tijdschrift Healthcare.

Vrouwen voelen zich niet gehoord

Ook gynaecoloog Yvonne Louwers weet uit ervaring dat Iesja niet de enige is. Veel vrouwen met PCOS voelen zich bij hun arts niet genoeg gehoord en gaan dan zelfstandig op zoek.

"Bij PCOS hebben vrouwen een onregelmatige of helemaal weg blijvende menstruatie. Je ziet in de baarmoeder een heleboel kleine eiblaasjes die niet uitrijpen", legt ze uit. "En daar komen dan klachten bij zoals een lager zelfbeeld, eetstoornissen, depressieve gevoelens en angstklachten."

Misinformatie op TikTok

Louwers heeft begrip voor de vrouwen die bij influencers uitkomen maar vindt het van belang dat reguliere artsen hier meer grip op krijgen, want zeker 60 procent van wat jonge vrouwen op TikTok-filmpjes zien is onjuiste informatie.

"Ik zie ook meer supplement gebruik, vitamines bijvoorbeeld en extracten van met wortelgras gevoerde runderen, dat heeft simpelweg niet een bewezen effect. Het kost vaak veel geld en heeft niet het effect wat je zal willen."

Schadelijke adviezen

Het blijft volgens Louwers niet bij 'weggegooid geld', het opvolgen van dit soort adviezen zorgt ook voor echte schade, weet zij. "Vrouwen krijgen door het afgaan op influencers een vertraging bij waar het echt om gaat: een goed en volledig beeld van hun ziekte krijgen."

"Bijvoorbeeld over suikerinname of wel of niet sporten. Ik heb gezien dat vrouwen wordt aangeraden niet te sporten, terwijl bewegen juist goed is." Ze heeft het dan over filmpjes waarop influencers - met en zonder PCOS - vertellen dat vrouwen met dit syndroom bijvoorbeeld niet moeten hardlopen. Dat zou een stressreactie veroorzaken in het lichaam.

Tegengeluid

Annemie Gallimont is lid van Dokters Vandaag, een collectief van artsen dat probeert via TikTok de juiste informatie bij mensen te krijgen. Dat wil zeggen; informatie die gebaseerd is op medische richtlijnen.

"Ik heb een gluur-account waarop ik afdaal om op mijn vakgebied in de krochten van het internet te kijken. Daar lees je dan dingen met de titel: 'wat je dokter je niet vertelt' en 'ze doen te weinig onderzoek ' of ' gebruik geen crème'." Gallimont probeert daar de juiste medische informatie voor in de plaats te stellen.

Patiënten niet veroordelen

"Ik zie dagelijks de mensen in mijn spreekkamer die last hebben van wat er gebeurd is via een influencer", gaat ze verder.

"Dan dacht ik hoe kan je dat nou geloven, maar dat werkt niet. Je moet eigenlijk zeggen: wat fijn dat je zelf onderzoek hebt gedaan. En dan iemand bij de hand nemen."

'Ik voel me weer gezond'

Ook Iesja zocht uiteindelijk medische hulp bij een echte dokter. Ze kon terecht bij een psychiater en kreeg antidepressiva om de mentale klachten die door PCOS worden veroorzaakt te reguleren. "De paniek werd getriggerd door de hormonen die vrijkomen", vertelt ze.

"Maar dit is een behandeling die bij mij heel goed werkt. Ik word nog steeds niet regelmatig ongesteld, maar ik voel me nu eindelijk weer een beetje mezelf. Ik voel me weer gezond."

'Dodenweg' wordt hij genoemd, de rijksweg N36 tussen Ommen en Almelo. Jaarlijks vallen er slachtoffers. Ook deze maand kwamen er twee mensen om het leven. Wat maakt de N36 zo gevaarlijk?

Deze week was het opnieuw raak op de N36. Een bestuurder raakte gewond bij een botsing tussen een busje en een vrachtwagen. Twee weken geleden verongelukten bij een frontale botsing tussen een auto en een kleine vrachtwagen twee mannen. Eind februari viel er een zwaargewonde op de weg. In nog geen half jaar tijd vielen er 3 doden en 7 gewonden op de 36 kilometer lange weg.

Gevaarlijke situaties met inhalen

De lijst met (ernstige) ongevallen is nog veel langer. Vrachtwagenchauffeur Gert van het Almelose Bolk Transport snapt wel waarom de N36 een 'dodenweg' genoemd wordt. Hij zit zo'n 3 keer per week op de weg en ziet het vaak misgaan.

De gevaarlijke situaties ontstaan met name wanneer mensen gaan inhalen. "Dat mag niet, maar mensen proberen het toch, vooral als ze achter een vrachtauto zitten."

'Het gaat vaak nét goed'

Een vrachtwagen is lang en gaat niet snel. Een ander probleem op de weg is dat je geen kant op kunt als er plots een tegenligger is. "Je hebt niet veel ruimte om uit te wijken hier."

Zo zat hij een keer achter een personenauto die heel langzaam reed. De persoon die weer achter Gert reed dacht dat hij alleen de vrachtwagen moest inhalen waardoor hij én de vrachtwagen én de auto moest inhalen. Het gaat vaak maar nét goed, zegt hij.

Een fout kan fataal zijn

Wat ook een probleem is, zijn de te korte op- en afritten op sommige plekken. "Dat maakt invoegen moeilijk." En vooral in de ochtend en avond is het 'gigantisch druk', vertelt chauffeur Gert. Maar ondanks die drukte zijn ze ook bezig met hun telefoon.

Het is overigens niet zo dat mensen gevaarlijker rijden op een N-weg, zegt Fieke van Schaik van de ANWB. "Wat je op de N36 ziet, en ook op andere N-wegen, is dat op stukken waar geen middenberm is, je heel snel op de andere kant van de weg kan komen. En dan is een fout fataal."

Relatief veel doden

Op N-wegen vallen relatief gezien de meeste verkeersdoden, zo'n 20 procent van de verkeersdoden valt op een rijksweg. Dat zit hem dus met name in hoe de wegen zijn ingericht, legt Van Schaik van de ANWB uit. Ze zijn vaak tweebaans, met beide rijbanen een andere richting op.

De wegen zijn daarnaast vaak smal en er zijn weinig uitwijkmogelijkheden in de berm. "Als er een korte berm naast zit en je raakt van de weg, dan beland je bijvoorbeeld snel in een sloot." Een ander probleem wat op veel N-wegen speelt, is een korte invoegstrook, er is vaak weinig ruimte om in te voegen.

Alle N-wegen een middengeleider

Niet alleen op de N36 maar op alle N-wegen zouden de rijbanen gescheiden moeten worden. "Dus zo'n geleiderail op de middenberm, is is daar heel belangrijk voor", zegt Van Schaik. De politiek heeft 200 miljoen gereserveerd om alle gevaarlijke N-wegen aan te pakken. "Daarmee kun je maar een heel klein stukje weg aanpakken, terwijl daar eigenlijk veel meer voor nodig is."

Alleen al voor het aanpakken van de hele N36 is 300 miljoen euro nodig, becijferde Rijkswaterstaat. Volgens Van Schaik lijkt verkeersveiligheid geen prioriteit voor dit kabinet. In deze kabinetsperiode is geen extra geld vrijgemaakt voor verkeersveiligheid, die 200 miljoen stamt al uit 2022, legt ze uit. "Er is nu geld nodig."

Minister heeft plan voor rijbaanscheiding N36

In een reactie op uitspraken van de gemeente Almelo laat minister van Infrastructuur en Waterstaat, Barry Madlener, weten nog voor de zomer met een plan te komen voor de N36. Madlener zegt dat nu wordt gekeken hoe de weg op korte termijn over de gehele lengte veiliger kan worden gemaakt. "Ik ben nu aan het kijken of we toch over de hele lengte de rijbaanscheiding kunnen aanleggen", zegt hij tegen EenVandaag.

Extra wensen, zoals verbreding of het aanpassen van viaducten, kunnen niet worden ingewilligd. De minister noemt dat 'luxe' waar op dit moment geen geld voor is. "We moeten echt binnen het budget werken, dat is een slechte boodschap aan de gemeente, maar het is niet haalbaar." Madlener zegt voor de zomer met een plan te komen.