Welke dranken krijgen een belastingverhoging en hoe wordt dat bepaald? En andere vragen over de 'suikertaks' beantwoord

Frisdrank, vruchtensap en alcoholvrij bier worden vanaf 1 januari duurder omdat de belasting erop omhoog gaat. Voor EenVandaag vraagt vroegen we wat jullie willen weten over de 'suikertaks'. Hoogleraar voeding en gezondheid Jaap Seidell geeft antwoord.

1. Welke dranken krijgen een belastingverhoging en hoe wordt dat bepaald?

De bestaande verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken gaat vanaf volgend jaar omhoog. Daaronder vallen limonade(siroop), frisdranken, vruchtensappen en groentesappen. De belasting geldt ook op suikervrije varianten, zoals light-dranken. Daarnaast worden alcoholvrij en alcoholarm bier belast, net als andere dranken met maximaal 1,2 procent alcohol. Zuiveldranken die suiker bevatten zijn uitgezonderd. De verbruiksbelasting op water wordt per 1 januari 2024 juist afgeschaft.

In de volksmond wordt er over een 'suikertaks' gesproken, maar dat de belasting alleen zou gelden voor dranken die (veel) suiker bevatten, klopt niet: ook op sommige dranken waar weinig suiker in zit, wordt verbruiksbelasting geheven. Dat komt omdat de overheid de Schijf van Vijf als uitgangspunt neemt, legt hoogleraar voeding en gezondheid Seidell uit.

De voedingswetenschapper heeft wel zijn bedenkingen bij het feit dat de Schijf van Vijf door de overheid als uitgangspunt wordt genomen voor de belasting op suikerhoudende dranken. "Het probleem daarbij is dat sommige dranken die niet tot de Schijf van Vijf behoren die 'suikertaks' krijgen."

"En tegelijkertijd worden zuivelproducten met toegevoegde suikers, zoals chocomelk, weer niet belast. Het officiële argument is dat zuivel een belangrijk onderdeel is voor ons voedingspatroon vanwege calcium en eiwitten, maar tegelijkertijd zit er dus erg veel suiker in."

Bekijk ook

• 

  Extra belasting op havermelk en andere alternatieven terecht? Melk is wel gezonder

  • 31-03-2023

2. Worden suikervrije frisdranken ook duurder?

Ja, want de verbruiksbelasting op non-alcoholische dranken geldt dus ook op de suikervrije varianten, en die gaat per 1 januari met een paar cent per blikje of flesje omhoog. Daarin wijkt Nederland overigens wel af van 'suikertaksen' in andere landen, ziet Seidell. "Hier wordt het anders geregeld."

"Er zijn 52 landen die een suikertaks hebben ingevoerd en die doen dat vrijwel allemaal door zich te richten op de suiker", weet de hoogleraar. "In het Verenigd Koninkrijk geldt bijvoorbeeld: hoe hoger het suikergehalte, hoe hoger de belasting. Dat lijkt mij een betere methode dan je baseren op de Schijf van Vijf."

Het doel van een suikertaks is het terugdringen van de suikerconsumptie, benadrukt hij. "Een manier om dat te doen is door suikers te vervangen voor zoetstoffen." Seidell ziet dat fabrikanten hier ook op inspelen: "Een suikertaks is ook voor hen gunstig, want als zij de suikers in hun producten vervangen voor zoetstoffen, wordt de belasting op die producten niet verhoogd."

3. Waarom geldt de belasting ook op alcoholvrij bier?

Seidell vindt de verbruiksbelasting op alcoholvrij bier een vreemde keuze, maar die valt te verklaren uit het feit dat alcoholvrij en alcoholarm bier niet zijn opgenomen in de Schijf van Vijf. En daarom worden deze dranken dus ook belast.

Hij denkt dat de overheid zich beter kan richten op de mate van toegevoegde suikers in dranken, net zoals veel andere landen die een suikertaks hebben ingevoerd dus al doen. In veel soorten alcoholvrij of alcoholarm bier zit namelijk relatief weinig of geen suiker. Bovendien gelden ze als een gezonder alternatief voor bier met alcohol.

Bron: Eigen foto

4. Is het verhogen van de belasting een effectief middel om mensen minder suikerhoudende dranken te laten kopen?

De hoogleraar wijst naar onderzoeken die in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Mexico zijn gedaan naar de effectiviteit van een suikertaks. "Daar hebben ze zorgvuldig gekeken naar hoe zo'n verhoging uitwerkt. En in bijna al die gevallen lijkt het te werken. Deels doordat het bedrijfsleven ervoor kiest om minder suikerrijke dranken te maken, maar ook omdat consumenten erg op prijzen letten."

Het is daarbij wel belangrijk dat de belasting hoog genoeg is, benadrukt Seidell. "Als je een te lage taks toepast, bijvoorbeeld 2 cent op een blikje, dan heeft dat geen effect. Mensen zullen dan echt niet anders gaan drinken. Ik weet uit mijn eigen onderzoek dat belastingverhoging van 25 procent een aanzienlijk effect heeft op het koopgedrag van mensen."

5. Kan de volgende stap een vettaks zijn?

Denemarken kende korte tijd een vettaks, maar volgens de voedingswetenschapper zou zo'n maatregel heel onverstandig zijn. "Vet is niet altijd slecht", benadrukt hij. "Je hebt gezonde vetten en minder gezonde vetten. Het wordt dus erg ingewikkeld om een vettaks in te voeren, want hoe zit het met die verzadigde en onverzadigde vetten in verschillende producten? Olijfolie en margarine bevatten bijvoorbeeld ook vet."

"Bovendien creëer je een nieuw probleem als je alle vetrijke producten zou schrappen. Het functioneren van ons brein en lichaam zijn deels afhankelijk van vetten en niet van suikers." Seidell denkt daarom dat een uitbreiding van de belasting op suiker een betere volgende stap zou kunnen zijn: "In sommige landen geldt de suikertaks ook op suikerhoudende producten, zoals snoepjes en koekjes."

Bekijk ook

• 

  Wat is er zo verslavend aan ultrabewerkt voedsel? En andere vragen over het toevoegen van stoffen in voeding beantwoord

  • 20-09-2023

6. Waaraan wordt de opbrengst van de belasting op suiker aan besteed?

De opbrengsten van de verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken vloeien terug naar de 'schatkist' van de Rijksoverheid, waar allerlei zaken vanuit bekostigd (kunnen) worden. "Het wordt niet direct gebruikt voor speciale doeleinden", weet Seidell. Maar dat kan wél, benadrukt hij "In het Verenigd Koninkrijk gaan de opbrengsten van de suikertaks naar schoolprogramma's die gezond leven stimuleren."

7. Waarom heeft het zo lang geduurd voordat deze belasting is ingevoerd?

Dat komt volgens Seidell onder andere door het bedrijfsleven: "De frisdrank- en de voedingsmiddelenindustrie hebben zich aantoonbaar verzet tegen de suikertaks."

Daarnaast zijn belastingen 'juridisch heel ingewikkeld', legt hij uit. "Alles gaat via het ministerie van Financiën en de Belastingdienst. Telkens is het de vraag: hoe moet je het invoeren en hoe moet je het handhaven?" Dat blijkt wel uit de discussie rond het afschaffen van btw op groente en fruit: ondanks dat veel partijen die maatregel willen, is die nog altijd niet doorgevoerd. "Men vraagt zich namelijk af: wat behoort eigenlijk precies tot groente en fruit? Hoe zit het bijvoorbeeld met groente op pizza's? En is appelmoes fruit?" Een belasting invoeren, aanpassen of afschaffen is dus niet zo makkelijk gedaan.