Komend jaar komen er voor socialmediaplatforms meer regels voor de verspreiding van nepnieuws, algoritmes en het aanzetten tot zelfbeschadiging. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie over deze Digital Services Act willen weten.

Paddy Leerssen werkt voor het Instituut voor Informatierecht van de Universiteit van Amsterdam en geeft antwoord op jullie vragen. Daar werkt hij aan het Digital Services Act Observatory, een project van het instituut.

1. Wat is de Digital Services Act en wanneer wordt die van kracht?

"Het is nieuwe wetgeving van de Europese Unie om platforms te reguleren, met name om de online veiligheid te verbeteren. Die wordt het komende jaar van kracht", vertelt Leerssen.

Die wet bepaalt dat online platforms zelf verantwoordelijk zijn voor wat er op hun kanaal te zien is. Ze kunnen zich dus niet langer verschuilen achter de gebruikers. De strengste regels zijn voor de platforms die meer dan 45 miljoen Europese gebruikers hebben.

2 weken geleden moesten die platforms bekend maken hoeveel gebruikers ze hebben en het blijkt dat YouTube de meeste heeft, ruim 400 miljoen. Daarna komen platforms als Facebook, Instagram en TikTok. Ook LinkedIn, Twitter en Snapchat hebben meer dan 45 miljoen gebruikers.

2. Op welke manier gaat de DSA socialemediaplatforms veiliger maken?

"Er zijn twee belangrijke dingen die de Digital Services Act doet. Het eerste is dat platforms heldere procedures moeten hebben voor het behandelen van klachten van gebruikers. En het handhaven van hun regels en van de wet."

"De kijk op de huidige regels is dat die nu niet goed gehandhaafd worden als het gaat om het beschermen van kinderen en het voorkomen van desinformatie. Met de DSA zijn er nieuwere en juridische middelen om die handhaving af te dwingen."

"Het tweede is dat die grote platforms algemene zorgplichten gaan krijgen om bepaalde publieke belangen te waarborgen. Dat gaat dan om het beschermen van publieke gezondheid, verkiezingen, maar ook de bescherming van kinderen."

"Bij dat laatste zijn er zorgen over inhoud die aanspoort tot zelfbeschadiging of aandoeningen zoals anorexia. Door de DSA krijgen die platforms een zorgplicht om goed onderzoek te doen of dat soort problemen spelen op een platform en als die spelen passende maatregelen te nemen. Wat die maatregelen zijn is nog niet besloten. Maar dat is een discussie die platforms moeten hebben met de toezichthouders."

3. Wat is het verschil tussen de huidige wetgeving en de DSA?

"Die wetgeving was er eigenlijk vrijwel niet. Er was nog geen toezichthouder voor social media. En de platforms zelf hadden maar een hele beperkte aansprakelijkheid als het ging om illegale inhoud."

4. Waarom is het nodig dat er Europese wetgeving komt en hoe verschilt die van de Nederlandse?

"Tot nu toe hebben de platforms het beleid zelf mogen bepalen rondom al de publieke en veiligheidsproblemen die er spelen. Maar in de samenleving is de ervaring dat ze niet genoeg doen en dat gebruikers onvoldoende beschermd worden. Dus er is nu een stok achter de deur gekomen en dat is de DSA."

Bron: EenVandaag

5. Wordt er met terugwerkende kracht geoordeeld over wat er al online staat?

"Als een platform de regels wil aanpassen, kunnen ze ook eerdere content verwijderen op basis van die aangepaste regels. Ze hebben geen plicht om dingen altijd online te houden. En de DSA zou platforms een aanleiding kunnen geven om die regels te veranderen."

"De DSA zou een platform als TikTok bijvoorbeeld aanleiding kunnen geven om nog strengere regels op het gebied van zelfbeschadiging te hanteren. Dan zou dat ertoe kunnen leiden dat ze content van nu alsnog gaan verwijderen. Ze hebben geen plicht om dat in de lucht te houden."

"Maar wat de DSA ook zegt, is dat als een platform regels aanpast ze dat duidelijk moeten communiceren aan hun gebruikers. Wat er nu gebeurt is dat een platform opeens de regels verandert en iedereen daarmee overvalt. Dat probeert de DSA in te perken. Dus dat opeens je account wordt verwijderd zonder uitleg, daar moet onder de DSA zorgvuldiger mee worden omgegaan."

6. Hoe veranderen de regels voor het opslaan van gegevens?

"De DSA is niet gefocust op het opslaan van gegevens. Daar is andere wetgeving voor, die meer over privacy gaat. En de DSA gaat meer over uitingen van gebruikers en de vrijheid van meningsuiting."

7. Hoe wordt er opgetreden tegen het verspreiden van nepnieuws en wie bepaalt wat nepnieuws is?

"De DSA bevat niet een verbod op desinformatie. Daar is wel een debat over geweest, maar er is geconcludeerd dat een verbod op desinformatie te ver zou ingrijpen op de vrijheid van meningsuiting."

"Wat de DSA wel doet is een zorgplicht opleggen aan platforms. En dat kunnen ze op verschillende manieren invoeren als zij risico's zien op dit gebied. Het zou kunnen betekenen dat ze hun algoritmes of aanbevelingen zouden moeten aanpassen om ervoor te zorgen dat meer betrouwbare bronnen een betere zichtbaarheid krijgen. Of dat onbetrouwbare bronnen niet te snel viraal gaan. Dan wordt het niet gecensureerd of gestraft, maar maak je het wel minder zichtbaar."

"Een andere oplossing is factchecken, dus dat je aanvullende informatie aanlevert om misschien een duidelijker beeld van de feiten te creëren. Er zijn verschillende maatregelen die grote platforms kunnen overwegen om desinformatie tegen te gaan, maar het is nog steeds niet verboden."

8. Wat gaat de wetgeving ons kosten?

"Daar heb ik nog geen bedrag voor, maar er moet wel flink geïnvesteerd worden in handhavingscapaciteit omdat het een complex dossier is. Daar heeft de overheid goede experts voor nodig."

"Wat wel zo is, is dat de platforms ook moeten meebetalen aan die kosten. De Europese Commissie kan de platforms een bedrag opleggen dat ze elk jaar moeten betalen om bij te dragen aan de handhavingskosten. En de Nederlandse overheid kan dat ook doen. In de ideale situatie worden de kosten van handhaving door de platforms zelf gedragen."

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. In het uiterste geval kan het Rode Kruis een hotelovernachting aanbieden aan gezinnen, ouderen of zieke mensen.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."