Vandaag is het langverwachte rapport over de beëindiging van de treinkaping bij De Punt in 1977 verschenen. Dit archiefonderzoek moet meer duidelijkheid geven over wat er precies gebeurde bij de belegering van de passagierstrein.
Het is voor het eerst dat de overheid een onderzoek heeft ingesteld naar de bestorming van de trein waarbij zes Molukse kapers en twee passagiers omkwamen. Eén van de vragen die al 37 jaar onbeantwoord is, betreft de vermeende executie van een aantal Molukkers.. Volgens uitgelekte gegevens uit de autopsierapporten bleek al eerder dat zeker drie van de kapers van dichtbij zijn doodgeschoten.
Begin deze maand werd duidelijk dat nabestaanden van de omgekomen kapers de staat aansprakelijk stellen. Een voormalig politieman betrokken bij de bestorming van de trein zei eerder in EenVandaag dat minister Van Agt de opdracht heeft gegeven dat de kapers de trein niet levend mogen verlaten.
In EenVandaag vanavond een gesprek met Hendrien Maat. Zij was de jongste gegijzelde en raakte gewond bij de bestorming. We spreken haar vlak nadat ze met andere slachtoffers is bijgepraat. Ook de commandant van de scherpschutters Kees Kommer gaat met vragen naar Den Haag. In de studio reageert historica en terrorisme-onderzoeker Beatrice de Graaf op het rapport.
Radio
Vanmiddag in Radio EenVandaag een gesprek met verslaggever Mark de Bruijn over het rapport.
Nabestaanden stellen staat aansprakelijk. Bekijk hieronder een eerdere uitzending van EenVandaag over de treinkaping
update
clock
19-11-2014 15:44
Kabinet accepteerde mogelijke dood kapers De Punt
Het toenmalige kabinet heeft geaccepteerd dat waarschijnlijk alle gijzelnemers zouden omkomen bij het militaire ingrijpen waarmee een einde werd gemaakt aan de treinkaping bij De Punt in 1977. Dat blijkt uit archiefonderzoek dat minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie en minister Jeanine Hennis-Plasschaert van Defensie hebben laten doen op verzoek van de Tweede Kamer.
,,Het doel van het plan was de bevrijding en bescherming van de gegijzelde passagiers in de trein. De consequentie dat waarschijnlijk alle gijzelnemers zouden omkomen, werd aanvaard. Het uitgeoefende geweld door de precisieschutters en de mariniers viel binnen de grenzen van de geweldstoepassing die door het bevoegd gezag was voorzien en aanvaard'', aldus Opstelten in een verklaring.
In het archiefonderzoek zijn geen feiten of omstandigheden naar voren gekomen waaruit blijkt dat het besluit tot ingrijpen destijds onzorgvuldig, onvolledig of onjuist is geweest. Het optreden berustte op een toereikende wettelijke grondslag, aldus de minister.
Volgens Opstelten zijn er geen aanwijzingen gevonden dat de zes gedode gijzelnemers zich duidelijk waarneembaar hebben overgegeven. Twee gijzelnemers gaven zich wel over en één gijzelnemer werd na een schotenwisseling overmeesterd.
'We waren heel blij dat het eindelijk voorbij was.'
Premier Dick Schoof stapt uit het regeringsvliegtuig voorafgaand aan een spoedoverleg in Parijs
Bron:
ANP
In Parijs is vandaag een spoedoverleg met Europese regeringsleiders over Oekraïne. Ook premier Schoof was erbij. De reden: het nieuwe Amerikaanse beleid onder president Trump.
De VS vindt een toekomstig NAVO-lidmaatschap van Oekraïne niet langer wenselijk, liet president Trump afgelopen week weten. Ook zou het niet realistisch zijn dat Oekraïne in een akkoord met Rusland de bezette gebieden terugkrijgt. En, was Trumps boodschap, Europese landen zullen niet aan tafel zitten bij de onderhandelingen tussen de VS en Rusland.
Vijandige toon
"Trump heeft blijkbaar haast", zegt Patrick Bolder van het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij vindt Trumps uitspraken niet heel verrassend, voegt hij daaraan toe. "We wisten dat hij niet zoveel op heeft met de NAVO. Niet zoveel met de Europese Unie. Dat hij snel tot een bestand wil komen."
Waar Bolder wél verbaasd over is, is de toon waarop Trump Europese landen benadert. "Dat zijn we niet gewend van Amerika. Hiermee creëeren ze een beetje vijandigheid in onze richting en dat is natuurlijk niet goed."
'Cadeautje voor Poetin'
De Amerikaanse president speelt het Westen uit elkaar, zegt Bolder. Waar Europa en Amerika eerder gezamenlijk optrokken tegen Rusland, is daar nu een hele grote splitsing, ziet de deskundige. "Amerika heeft een heel andere positie ingenomen dan Europa. Dat is een cadeautje voor Poetin, die kan rustig achterover leunen."
"Trump wil heel snel een bestand, dus hij zal Poetin het een en ander moeten geven voordat hij ook maar enige beweging maakt richting zo'n bestand."
Met de top in Parijs is het de eerste keer dat Europese leiders bij elkaar komen om te spreken over een toekomstige krijgsmacht die een bestand moet gaan bewaken, weet Bolder. "Een eerste peiling onder deelnemers: willen we inderdaad zoiets gaan opzetten?"
"En als dat bekend is, moet vervolgens bepaald worden wat er allemaal nodig is om die krijgsmacht te vormen. Hoe zwaar kunnen we optreden? Welke capaciteiten zijn vereist? Als dat allemaal verzameld is, dan kunnen landen gaan zeggen: 'Oké, dit ga ik leveren.'" Je kunt dat zien als een intentieverklaring, legt Bolder uit.
'Ruggesteun weg'
Tegelijkertijd hebben de VS laten weten dat ze niet mee willen doen aan een eventuele Europese troepenmacht. Bolder: "Het grote gevaar is dat we geen rugdekking krijgen van de Verenigde Staten. Terwijl we er altijd op hebben vertrouwd dat de Verenigde Staten de grote 'escalatiedominatie' zouden kunnen leveren. Bijvoorbeeld met atoomwapens."
"Dat is een hele belangrijke waarschuwing: 'Als jij ons te veel pijn doet, dan slaan we jou met atoomwapens terug.' Als de Amerikanen dat niet meer doen, dan is er wel een hoop ruggesteun weg", verwacht hij.
De vraag is ook of Europa genoeg slagkracht heeft zonder Amerika. "Hebben we genoeg vermogen om Rusland ook in de diepte te raken, waar het echt zeer doet? Mogen we dat überhaupt wel? Mag je ook Russische troepen in Rusland raken?"
Uiteindelijk kan het erop uitkomen, zegt Bolder, dat Trump en Poetin een bestand overeen komen, dat voor Zelensky niet verteerbaar is. "Dan zal hij mogelijk zeggen, met steun van een groot deel van Oekraïense bevolking, dat hij liever doorvecht." Maar voor hier iets over duidelijk is, zijn we een aantal maanden verder, vermoedt hij.
Militair vermogen tegen Rusland
Hoe belangrijk een eventuele Europese troepenmacht is, wat Bolder betreft? "Belangrijk. De vraag is namelijk in hoeverre je Poetin op zijn woorden kunt geloven, als je al tot een bestand zou komen. Dus je moet daar echt wel militaire kracht tegenover zetten, om te zorgen dat het bestand ook daadwerkelijk wordt gehandhaafd."
"Niemand vertrouwt Poetin meer en Zelensky vertrouwt hem al helemaal niet. Dus dan moet je er voldoende militair vermogen tegenover zetten om Rusland weg te houden van nieuwe agressieve acties richting Oekraïne."
Huidig minister Eddy van Hijum en oud-ministers SZW (v.l.n.r) Lodewijk Asscher, Wouter Koolmees en Karien van Gennip
Bron:
ANP
Om wachtlijsten weg te werken neemt het UWV ingrijpende maatregelen, zonder dat de minister dat weet. Een week geleden moest het UWV nog stoppen met een stiekeme regeling voor 62-plussers. Dat is een patroon, blijkt uit onderzoek van EenVandaag en AD.
Zeker vier ministers ondervinden dat ze onvoldoende controle hebben op het UWV. Het UWV voert zonder toestemming zelfbedachte regelingen uit, deelt rapporten en informatie niet of komt te laat met cruciale informatie. Ook zien ministers waarschuwingen in externe onderzoeken en de UWV-rapporten, die wel zijn gedeeld, over het hoofd of schatten deze niet op waarde.
Opstapeling van problemen
Dat de communicatie tussen de diverse ministers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en de Raad van Bestuur van het UWV al zeker tien jaar regelmatig stroef loopt, blijkt uit via de Wet open overheid (Woo) door het AD opgevraagde documenten. Het ministerie heeft deze na ruim een half jaar vrijgegeven.
Ministers worden regelmatig overvallen door berichten in de media en hebben onvoldoende informatie om de Tweede Kamer goed te informeren. Dat het een patroon is, blijkt uit de apps, mails en andere communicatie van de Woo-documenten.
Net als zijn voorgangers kreeg ook minister Van Hijum daar afgelopen week mee te maken. Het UWV had zelfstandig bepaald dat per 1 januari arbeidsongeschikten van 62 jaar of ouder tijdelijk niet meer beoordeeld zouden worden. Zij zouden een voorschot krijgen, bleek uit interne documenten in handen van EenVandaag en het AD.
Het plan werd opgeschreven in een jaarplan voor 2025. Eind vorige maand kregen UWV-medewerkers een nadere werkinstructie over hoe 62-plussers geïnformeerd moesten gaan worden.
Regeling ingetrokken
Maar die regeling werd vorige week alweer beëindigd, staat in een nieuwsbericht op de website van de uitvoeringsinstantie.
"Bij nader inzien leidt deze tijdelijke prioritering, met name de vertaling naar de leeftijdscategorie ouder dan 62, tot vragen en onduidelijkheden", schrijft het UWV. Volgens de uitkeringsinstantie hoefden ze geen toestemming te hebben.
De minister had per 1 januari juist een oude regeling, waarbij 60-plussers geen beoordeling kregen en vrijwel automatisch een uitkering ontvingen, afgeschaft vanwege te hoge kosten en te weinig effect op het terugdringen van wachtlijsten. Volgens een woordvoerder lopen er gesprekken over andere oplossingen.
Maar uit antwoorden van het ministerie op vragen blijkt dat daarbij geen afspraken zijn gemaakt over deze 62+-regeling. Er werd voor deze specifieke maatregel geen toestemming verleend, maar het UWV voerde hem alsnog in. De minister weet pas sinds kort dat de maatregel alsnog uitgevoerd werd.
'Minister greep wel degelijk in'
Dat de regeling zo snel beëindigd is door ingrijpen van de minister, wil de woordvoerder niet bevestigen. "Wel steunen we de beslissing van het UWV."
Een goed ingevoerde bron binnen het ministerie laat later weten dat Van Hijum wel degelijk ingreep.
Wettelijk niet toegestaan
Juridisch zijn er ook vraagtekens over de gang van zaken, zegt jurist Natascha Schenk. "Het UWV kan niet eenzijdig zeggen: 'Oh, maar die groep beoordeel ik niet'."
Kamerlid Mariëtte Patijn van GroenLinks-PvdA bevestigt dat. "Zij gaan er niet over. Zo'n regeling is een besluit van de minister en de Kamer samen."
Kijk voor de uitgebreide reacties naar de video hieronder
Ministers krijgen al 10 jaar geen vat op UWV: nieuwe minister moest onlangs nog een onwettige regeling terugdraaien
UWV deed vaker proeven met 'onwettige' 60-plus regelingen
Het is niet voor het eerst dat het UWV zonder overleg iets opzet om wachtlijsten weg te werken, waarbij 60-plussers versneld een uitkering krijgen. Ook dat blijkt uit de ruim duizend pagina's vrijgegeven communicatie tussen het ministerie en het UWV.
Meerdere leden van de huidige Raad van Bestuur van het UWV hebben al eerder meegemaakt dat ze zijn teruggefloten op een zelfstandig ingevoerde regeling.
Proeven en experimenten
Zo stuurde het UWV in de zomer van 2019 een voorstel om 64-plussers een WIA-uitkering te kunnen geven zonder tussenkomst van een verzekeringsarts. Op dat moment gebeurt dit al een jaar op één locatie en geeft de uitvoeringsinstantie zelf aan dat er twijfels zijn of dat volgens de wet mag.
Uit de reactie op dat voorstel blijkt dat toenmalig minister Wouter Koolmees hier niet van op de hoogte was. Kritische vragen die zijn ministerie stelt, worden vervolgens maandenlang niet door het UWV beantwoord.
Niet ingelicht
Drie jaar later publiceren RTL Nieuws en Trouw over een proef in Zwolle waarin eenzelfde regeling speelt met 60-plussers. Minister Karien van Gennip noemt dit in een antwoord op Kamervragen van de SGP en VVD 'onwenselijk' en 'niet conform de wet', omdat zij en de Tweede Kamer niet zijn ingelicht.
Ook als het ministerie wel op de hoogte wordt gebracht van bevindingen bij het UWV, blijkt het niet altijd in staat om die informatie op waarde te schatten. Dat schrijft ook onderzoeksbureau Berenschot vijf jaar geleden in een rapport.
Hoewel Berenschot wel verbeteringen ziet, ontbreekt volgens de onderzoekers structureel overleg. Het UWV voelt zich onder druk gezet als het ministerie snel antwoorden nodig heeft bij incidenten.
Ook constateert het bureau dat het risico op fouten in beoordelingen en beslissingen vergroot is door een tekort aan artsen en lange wachtlijsten. Met mogelijk grote gevolgen voor arbeidsongeschikten.
Overvallen
Die conclusies en waarschuwingen zijn nog steeds actueel. Als EenVandaag en het AD in juni 2024 voor het eerst publiceren over misstanden bij die WIA-beoordelingen, blijkt minister van Gennip overvallen en niet goed op de hoogte.
Ze krijgt onvolledige informatie van de voorzitter van de Raad van Bestuur Maarten Camps. Hij appt haar een dag voor de publicaties: "Het gaat over rapporten over administratieve kwaliteit en dus niet over de kwaliteit van de beoordeling zelf."
UWV schiet tekort
Dat klopt niet, want ook de kwaliteit van de medische beoordelingen en dienstverlening blijkt uit eigen UWV onderzoeken tekort te schieten.
Een paar dagen later blijkt dat de minister van meer niet op de hoogte was. "Rapporten uit 2022. Waarom wisten wij dat niet?", stuurt Van Gennip naar haar ambtenaren. "Ik schrik hiervan: we wisten het wel. Maar als we dit wel wisten, wat hebben we er dan mee gedaan." De ambtenaren blijken ook verrast. "Dit valt niet onder ruimhartig informeren", sturen ze terug. De minister reageert iets later met. "Graag jouw aandacht. Want dit gaat hard richting betonnen muur"
Van Gennip moet die week in de Tweede Kamer vragen beantwoorden naar aanleiding van de publicaties. Maar na die beantwoording, krijgt ze te horen dat er nóg een recent rapport ligt waar zij niet van weet.
EenVandaag heeft dat rapport dan al in handen en bereidt een publicatie voor. De minister stuurt: "Bedoel je dat ik dinsdag in de Kamer stond en dat ze [het UWV, red.] gisteren, de dag erna dus, een kritisch rapport met jullie delen dat al vijf weken oud is?!! De vertrouwensvraag wordt zo wel steeds groter."
Bekijk hieronder de video met de tijdlijn van de communicatie
'Ik schrik hiervan': ministers krijgen al tien jaar geen vat op UWV
Reactie minister
Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Eddy van Hijum laat in schriftelijke reactie weten over de vrijgegeven communicatiedocumenten: "De correspondentie laat zien dat op cruciale momenten de ernst van problemen in de uitvoering onvoldoende is onderkend. Belangrijke informatie kwam niet of te laat beschikbaar."
Hij gaat verder: "Op basis van deze constatering heb ik reeds in oktober 2024 aan de Algemene Rekenkamer gevraagd om kritisch te onderzoeken hoe in de afgelopen jaren relevante uitvoeringsinformatie rondom de WIA binnen en tussen UWV en SZW is gedeeld."
UWV had onvoldoende aandacht
Het UWV geeft aan dat ze het ministerie van Sociale Zaken te allen tijde op de hoogte houden, maar dat ze zelf onvoldoende informatie beschikbaar hadden. Dit is niet goed, schrijft het UWV. "We hebben onvoldoende aandacht gehad voor de gevolgen van onjuistheden. We hadden beter moeten luisteren naar interne signalen."
Wel geeft het UWV aan dat ze de minister begin december 2024 op de hoogte hebben gebracht van hun voornemen om per 1 januari 62-plussers niet meer te beoordelen. Verder zeggen ze zich niet te herkennen in het patroon dat het ministerie niet goed geïnformeerd zou worden door het UWV.
info
Dossier UWV - samenwerking AD/EenVandaag
Dit verhaal is onderdeel van het 'dossier UWV', wat EenVandaag samen met het AD volgt. Vanuit EenVandaag werken Joost Lammers, Marlou Poncin en Simone Timmer aan alle verhalen. Bij het AD bestaat het team uit Julia Bokdam, Cyril Rosman en John van den Oetelaar.