Het is piekzomervakantie en misschien heb je het zelf al wel ervaren: op populaire bestemmingen in Europa stikt het van de mensen. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie wilden weten over massatoerisme en de gevolgen daarvan.

Roos Gerritsma is associate lector vrijetijd en toerisme aan de Hogeschool Inholland en beantwoordt 5 van jullie vragen over massatoerisme en de gevolgen ervan.

1. Waarom gaat iedereen elk jaar naar dezelfde toeristische plekken toe?

Verschillende factoren spelen hierbij een rol, zegt Gerritsma. "Een eerste belangrijke is het sociale: mensen houden van gezelschap. Bij de keuze tussen twee restaurants - één bruisend, de ander verlaten en stil - kiest de meerderheid voor het restaurant met de levendige sfeer."

Ook heeft de media een rol gespeeld. "Denk aan de voorlopers die de wereld al doorkruisten en schreven voor de Lonely Planet, lang voordat massatoerisme bestond. Zij hebben als het ware blauwdrukken gemaakt van geweldige plekken. Er zijn nog steeds plekken in de wereld waar nog niemand is geweest, maar dat zijn tegenwoordig uitzonderingen."

"En laten we zeker niet het gemak uit het oog verliezen. De meeste toeristen hebben niet het voorrecht om maandenlang de wereld rond te reizen. Het is juist om deze reden dat zij het maximale uit hun vakantie willen halen binnen een beperkte tijd."

2. Bestaat er zoiets als een 'tourist footprint' die aangeeft welk gedrag tot te veel schade leidt?

"Hoewel er geen specifieke definitie is van 'tourist footprint', werd er in de jaren 70 wel een 'irritatie-index' bedacht", zegt Gerritsma. "Deze index richtte zich op het aantal mensen dat bepaalde locaties bezocht. In het begin was de lokale bevolking enthousiast over en trots op het toerisme, maar er ontstond altijd een kantelpunt. Dat moment werd bereikt wanneer de straten overvol raakten en hulpdiensten moeite hadden bepaalde plekken te bereiken."

"Toch bestaat overlast uit meer dan de aantallen. Het wordt ook beïnvloed door sociale impact. Als we mensen vragen welke groep overlast veroorzaakt - een seniorengezelschap kunstgeschiedenis of een groep Engelse vrijgezellenfeestgangers - dan kiezen velen voor de laatste."

"Als we een hypothetische 'tourist footprint' zouden creëren, zou deze rekening houden met sociale, ecologische en culturele aspecten. De sociale impact van toerisme is duidelijk, net als de overlast in de vorm van CO2-uitstoot. Daarnaast moet ook de culturele impact worden meegewogen, vooral in landen waar religieuze waarden gerespecteerd dienen te worden."

Hoe mensen die in een toeristisch gebied wonen naar het toerisme kijken, verschilt wel per persoon. "Sommigen koesteren de drukte als gezelligheid," legt Gerritsma uit, "terwijl anderen sneller geïrriteerd zijn door factoren als het type woning waar iemand woont, de gezinssamenstelling en de persoonlijke voorkeur."

Bron: eigen beeld

3. Hoe kun je massatoerisme beperken zonder de rechten van mensen te schenden?

Gerritsma denkt dat dit de vraag van de toekomst wordt, onder meer doordat we ons steeds meer bewust zijn van de gevolgen van reizen voor het klimaat. Toch twijfelt ze of mensen hun reisgedrag willen aanpassen. "Dat vereist een verandering van je mindset. Bijvoorbeeld dat het oké is om je te beperken tot bijvoorbeeld één langeafstandsreis in de vijf jaar en één citytrip met het vliegtuig per jaar, en de rest van je reizen per trein te maken."

Het bewerkstelligen van zo'n gedragsverandering is volgens Gerritsma een complexe uitdaging. "Dit komt overeen met wat we zien bij roken. Het bewustzijn moet vanuit het individu zelf ontstaan; het is te eenvoudig om te suggereren dat de overheid ingrijpende maatregelen moet nemen."

Natuurlijk zijn er wel overheidsmaatregelen te bedenken. Maar of die wenselijk zijn, is een tweede, volgens de associate lector. "Er wordt nu bijvoorbeeld gesuggereerd om gebieden in steden als Venetië en Amsterdam te 'omheinen'. Maar dat gaat in tegen het recht op bewegingsvrijheid. Ook zouden overheden een nog veel hogere toeristenbelasting kunnen overwegen."

"In Bhutan, gelegen in Zuid-Azië, is zo'n hoge belasting geïntroduceerd, en zien we dat het effectief is om het aantal toeristen te beperken. Maar in Nederland zou zo'n belasting minder wenselijk zijn. Je sluit namelijk meteen bepaalde groepen mensen uit, terwijl inclusiviteit bij ons hoog in het vaandel staat. Wel is het denkbaar dat op de lange termijn Europese eilanden als Mallorca het aantal vluchten wil gaan beperken."

Dat heeft ook te maken met economische voordelen van toerisme. "Binnen de Europese Unie vormt toerisme een belangrijke inkomstenbron. Gemiddeld genomen is ongeveer 10 procent van de beroepsbevolking werkzaam in de toerismesector. De laatste jaren is de EU wel steeds meer bezig met duurzaam toerisme, maar ze kan niet zomaar grenzen van bepaalde landen of plekken sluiten, onder andere omdat ze ook rekening hebben te houden met economische factoren."

4. Wat betekent massatoerisme voor lokale economieën?

De impact van massatoerisme op lokale economieën is complex. Gerritsma geeft het voorbeeld van de gemeente Amsterdam. "Voor sommige stadsbewoners is de overlast door toeristen, met hun ongewenste gedrag zoals kotsen en wildplassen, ondraaglijk."

"Maar wanneer we naar het brede scala aan musea, theaters en restaurants kijken, wordt duidelijk dat deze voorzieningen nooit alleen voor Amsterdammers kunnen bestaan. Hieronder valt ook het uitgebreide openbaar vervoer voor de inwoners."

Er zijn veel individuen en organisaties die voordelen ervaren van toerisme. Als nog meer lokale bedrijven - zoals restaurants en lokale voedselproducenten - zouden profiteren van toerisme, zou dat volgens Gerritsma tot een meer positieve waarneming leiden.

Ook zouden gemeenten hun bewoners duidelijk kunnen maken waar de opbrengsten van toeristenbelasting naartoe gaan. "Wanneer ze kunnen aantonen dat het geld wordt geïnvesteerd zoals in speelplekken, meer groen of hondenvoorzieningen en straatonderhoud, wordt het voor bewoners transparanter en inzichtelijker."

5. Kunnen de voorzieningen die bedoeld zijn voor massatoerisme leiden tot een verdringing van faciliteiten voor inwoners en woningzoekenden?

"We raken nu het terrein van gentrificatie," zegt Gerritsma, "waarbij een buurt geleidelijk wordt opgewaardeerd en bewoners de stijgende prijzen ervaren, zoals bijvoorbeeld een kop koffie die nu 3,50 euro kost in Amsterdam."

"Gentrificatie kan er voor zorgen dat de bruine kroeg én bepaalde bewonersgroepen uit een buurt verdwijnen, met alle gevolgen van dien. We weten inmiddels ook dat mensen graag op een plek wonen waar veel vrijetijdsvoorzieningen zijn die aansluiten op iemands persoonlijke wensen, zoals in steden als Amsterdam, Berlijn en Barcelona. Dus in die zin hebben sommige bewoners niet alleen last van de voorzieningen die opgericht zijn voor toeristen."

Nu het bondgenootschap met de Verenigde Staten op losse schroeven staat, is Europa op zoek naar alternatieven. De Franse president Macron biedt aan om Europa te beschermen met eigen kernwapens, maar kan dat wel? "Alleen Macron kan op rode knop drukken."

Decennialang was de nucleaire bescherming van de Verenigde Staten een onmisbaar onderdeel van de Europese veiligheid. Maar die tijd lijkt voorbij, zegt kernwapenexpert Paul van Hooft. "Op dit moment hebben weinig landen nagedacht over een plan B als de VS die veiligheid niet meer biedt. Frankrijk heeft dat wel gedaan."

Europese atoomparaplu

President Emmanuel Macron pleit al langer voor een sterkere Europese defensie en ziet hierin een rol voor het Franse kernwapenarsenaal. Frankrijk beschikt over een eigen nucleaire afschrikking en wil deze mogelijk inzetten voor de bredere Europese veiligheid.

Frankrijk-kenner Niek Pas: "Macron heeft in 2020 al aangegeven dat Frankrijk openstaat voor gesprekken over een Europese atoomparaplu."

Strategisch belang voor Frankrijk

Volgens Pas sluit dit ook aan op de bredere visie van Macron op een zelfstandig en sterk Europa. "Maar", voegt hij eraan toe, "Frankrijk heeft ook een eigen strategisch belang."

Een sterke Europese defensie betekent ook een grotere rol voor Frankrijk als militaire grootmacht binnen Europa, zegt hij. "Bovendien kan de Franse defensie-industrie hier economisch van profiteren."

Kernwapens

Rusland en de Verenigde Staten hebben allebei meer dan 5.000 kernkoppen. Frankrijk heeft er slechts 290. Toch hoeft dat geen probleem te zijn, zegt kernwapenexpert Van Hooft.

"Frankrijk en Groot-Brittannië hebben meer dan genoeg kernwapens om Moskou en Sint-Petersburg te vernietigen en daarmee Rusland onacceptabele schade toe te brengen." Die afschrikking zou voldoende moeten zijn om Rusland te weerhouden van verdere agressie.

Hoe ver wil Frankrijk gaan?

Hoewel Macron openstaat voor Europese samenwerking, blijft het onduidelijk hoe ver Frankrijk hierin wil gaan.

"Frankrijk heeft altijd veel waarde gehecht aan zijn strategische autonomie", zegt Pas. "De Fransen zullen nooit volledige controle over hun kernwapens uit handen geven. Uiteindelijk blijft de Franse president degene die op de rode knop drukt."

Afschrikking

Daar ligt volgens Van Hooft een fundamenteel probleem.

"Afschrikking werkt alleen als tegenstanders geloven dat je bereid bent kernwapens in te zetten. Maar is Frankrijk echt bereid om Parijs op te offeren als Rusland provoceert in een Baltische staat? Dat is moeilijk te geloven."

Berlijn en Warschau

Duitsland en Polen lijken interesse te hebben in Macrons voorstel. De aankomend Duitse bondskanselier Friedrich Merz heeft al laten weten open te staan voor samenwerking. Toch zijn er ook praktische bezwaren.

Frankrijk heeft geen vaste lanceerinstallaties in andere Europese landen. De Franse afschrikking is afhankelijk van onderzeeërs en vliegtuigen, wat vragen oproept over de haalbaarheid van een bredere inzet.

Europese samenwerking

Van Hooft: "Je zou oefeningen kunnen doen met Franse militaire eenheden, samen met andere bondgenoten. Bijvoorbeeld vliegoperaties met Franse vliegtuigen die kernwapens kunnen dragen. En je zou de Fransen moeten terughalen in de Nuclear Planning Group van de NAVO, waar gesproken wordt over kernwapens."

Voor Frankrijk is een stabiel en veilig Europa ook in haar eigen belang. "Frankrijk ligt in Europa en heeft er zelf baat bij dat het continent veilig blijft", zegt Pas. "Dat is anders dan bij de VS, dat geografisch verder weg ligt."

Investeren in andere wapens

Toch blijft de Franse nucleaire paraplu omgeven door onzekerheid. Van Hooft: "Om de Franse kernwapens geloofwaardiger te maken, moet je gek genoeg investeren in conventionele wapens, niet-kernwapens dus, zoals lange-afstand kruisraketten."

"Daarmee kun je in een vroeg stadium van een conflict Rusland heel veel schade toebrengen zonder dat je direct naar atoomwapens hoeft te grijpen. Dat maakt de afschrikking geloofwaardiger."

'Kunnen niet zonder de VS'

Tweede Kamerleden Eric van der Burg (VVD) en Derk Boswijk (CDA) zien het Franse nucleaire arsenaal als een stap richting meer Europese autonomie.

Van der Burg (VVD): "We kunnen nog niet zonder de VS, maar moeten naast de Amerikanen wel een tweede zekerheid inbouwen. Dus ben ik blij met de woorden van Macron, dat hij ook de Franse wapens als onderdeel van de veiligheid van heel Europa aanbiedt."

VVD en CDA voorstander plan Macron

Ook Boswijk (CDA) vindt dat Europa het aanbod van Macron met twee handen moet aangrijpen. Daarbij is wel behoefte aan duidelijke afspraken.

"Macron denkt in onze lijn, maar je weet niet wie de volgende Franse president gaat zijn. Uiteindelijk beslist degene daar dan over. Bijvoorbeeld als het Le Pen wordt. Gaan we die nucleaire bescherming dan ook nog genieten?"

Samen betalen voor 'de Franse nucleaire paraplu'

Verder denkt Boswijk, dat het belangrijk is om de Fransen aan ons te binden. Bijvoorbeeld door de nucleaire wapens samen te financieren.

"Dat zou inderdaad één van de punten kunnen zijn: dat alle landen die gebruik willen maken van het aanbod van de Fransen daar ook de lasten voor gaan dragen."

Staatssecretaris Coenradie van Justitie en Veiligheid wil gevangenen met een celstraf van maximaal 1 jaar 2 weken eerder vrijlaten vanwege het tekort aan cellen. Hoe heeft het zover kunnen komen? "Sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Het gevangeniswezen verkeert in 'code zwart': er is een groot tekort aan zowel cellen als bewaarders. Daardoor wachten duizenden veroordeelden, de zogenoemde zelfmelders, buiten de cel op een plek om hun straf uit te zitten. Daarnaast worden sommige gedetineerden al enkele dagen eerder vrijgelaten. Een voorstel om deze termijn te verlengen naar maximaal 2 weken stuit op weerstand.

Meerdere personen in één cel

Coalitiepartijen PVV, VVD en BBB keerden zich vandaag in een debat tegen het plan van de eigen staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV) om gevangenen vanwege een nijpend cellentekort vervroegd vrij te laten. Volgens PVV-Kamerlid Emiel van Dijk kunnen er meer personen op een cel om het probleem op te lossen. "Celstraffen worden niet voor niets opgelegd en moeten dan ook volledig ten uitvoer worden gebracht. Laten we niet doen alsof er geen andere mogelijkheden zijn dan het vervroegd vrijlaten van veroordeelde criminelen."

Als het aan Van Dijk ligt worden er dus meerdere personen op een cel geplaatst. "Het gaat om 6.700 privécellen die als meerpersoonscel kunnen worden ingezet, dat volledig binnen alle regelgeving Europees en nationaal kan worden bereikt."

Zware criminaliteit

Dat er nu een cellentekort is was volgens hoogleraar Criminologie en Vergelijkende Penologie Miranda Boone in zekere zin voorspelbaar. "De instanties richten zich al sinds 2016 op zwaardere vormen van criminaliteit: ondermijnende criminaliteit en georganiseerde drugscriminaliteit. En dan kan je op een gegeven moment voorspellen dat dat er ook toe leidt dat er meer druk op de gevangenis komt."

Ze legt uit: "Het zijn vooral die zware straffen die ook druk op de gevangeniscapaciteit brengen. Tegelijkertijd hebben we sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Alternatieven voor een gevangenisstraf

Een rechter legt een straf op maar de persoon die de straf moet uitzitten, zit 2 weken korter volgens het plan van Coenradie. Boone vindt dat er met het plan afbreuk wordt gedaan aan het oordeel van de rechter. Zij zou liever zien dat er in plaats van een gevangenisstraf, vaker gekeken kan worden naar alternatieven om de vrijheid van een gedetineerde te beperken.

Als voorbeeld noemt ze een enkelband of intensieve toezicht bij reclassering. "Daar is ook heel veelvuldig gebruik van gemaakt in de jaren 90 toen we eigenlijk nog veel meer druk op de gevangeniscapaciteit hadden in Nederland", zegt Boone.

Risico voor veiligheid

Het 2 weken eerder vrijlaten van gevangenen zou ten koste gaan van de veiligheid, zo zegt Geert Wilders op reactie van de plannen van Coenradie.

Boone is het daar niet mee eens: "Voor de korte termijn zou je kunnen zeggen dat ze meer mogelijkheden hebben om strafbare feiten te plegen. Tegelijkertijd weten we dat onder toezichtstelling bij de reclassering of elektronische detentie vaak voor de langere termijn een veel positiever effect heeft op die resocialisatie. En dat de gevangenisstraf eigenlijk een negatief effect heeft op die resocialisatie en op die recidieven."

'We kunnen nu niet anders'

Staatssecretaris Coenradie herhaalde in het debat dat zij het vervroegd vrijlaten van gevangenen een 'rotmaatregel' vindt maar geen andere keuze heeft omdat het tekort aan cellen te groot is. "We hebben naar alles gekeken. En de conclusie is: we kunnen nu niet anders." Meer personen op een cel zou het gevangenispersoneel in gevaar brengen.

Dinsdag stemt de Kamer over het voorstel gevangenen vanwege het cellentekort in het uiterste geval 2 weken eerder vrij te laten. Het is op dit moment nog onduidelijk of de staatssecretaris op een meerderheid kan rekenen.