Lange wachtlijsten voor de sociale huur verdwijnen niet zomaar. Er wordt niet genoeg gebouwd en woningen worden deels toegewezen aan voorrangsgroepen, buiten de wachtlijsten om. Wij vroegen wat jullie wilden weten over het toewijzen van deze woningen.

Bijna de helft van de mensen die een sociale huurwoning zoeken, wacht daar al langer dan 3 jaar op, bleek uit het jaarlijkse woononderzoek van EenVandaag onder 34.000 mensen. De lange wachttijden zijn het resultaat van een groot woningtekort, waarin vraag en aanbod niet op elkaar aansluiten. De vragen die jullie hierover instuurden, worden beantwoord door onderzoeker Frank Dirks van de onafhankelijke onderzoeksorganisatie over stedelijke en regionale ontwikkeling Platform31.

1. Waarom krijgen sommige groepen voorrang op een sociale huurwoning?

Dirks legt uit dat gemeenten voorrang kunnen geven aan bepaalde groepen, op voorwaarde dat er 'schaarste' is aangetoond: "Het gaat vaak om mensen voor wie het lastiger is om 'op eigen kracht' een passende woning te vinden dan dat dat voor andere mensen is."

Hij vertelt dat het verschilt per gemeente hoeveel mensen uiteindelijk voorrang krijgen: "Het Rijk legt geen verplichting op over hoeveel procent van de woningen naar voorrangsgroepen moet gaan." Cijfers van De Volkskrant tonen dat de helft van de gemeenten ziet dat de laatste jaren een groter deel van de huurwoningen naar voorrangsgroepen gaat dan voorheen.

Bron: eigen beeld

2. Wie krijgen voorrang op een sociale huurwoning?

Voorrangsregelingen bij sociale huurwoningen zijn niet nieuw, weet Dirks, maar steeds meer gemeenten zijn voorrangsregels gaan gebruiken bij het toewijzen van sociale huurwoningen én er zijn meer zogenoemde voorrangsgroepen bijgekomen.

"Vanuit het Rijk zijn gemeenten verplicht om twee groepen voorrang te geven: slachtoffers van huiselijk geweld, en mantelzorgers en mantelzorgontvangers. Daarnaast gaat het vooral om mensen met een achterstand op de woningmarkt, zoals jongeren en statushouders. Zij hebben minder kans vanwege hun korte inschrijftijd."

"Ook mensen met medische behoeften kunnen voorrang krijgen, zoals rolstoelgebruikers, mensen die niet goed kunnen traplopen of mensen met een chronische ziekte. Daarnaast mensen die te maken hebben gehad met lastige gebeurtenissen, zoals het kwijtraken van een huis of een verblijf in een GGZ-instelling. Ook kan iemand voorrang krijgen als hij de doorstroom bevordert. Denk dan aan een oudere die kleiner wil gaan wonen, waardoor er een grote woning vrijkomt voor bijvoorbeeld een gezin."

3. Waarom verschilt de toewijzing van sociale huurwoningen per gemeente?

"De woningmarkt is niet overal hetzelfde", zegt Dirks. "Elke gemeente krijgt de kans om te beslissen welke groepen voorrang krijgen, afhankelijk van de specifieke problemen en behoeftes in die gemeente. In grote steden, waar de woningmarkt gespannen is, krijgen soms bepaalde beroepsgroepen voorrang, zoals leerkrachten en politieagenten. In andere gebieden is dat niet of minder nodig."

Gemeenten kunnen hun voorrangsregelingen vastleggen in de huisvestingsverordening. Op dit moment wordt er gewerkt aan een wetsvoorstel dat gemeenten daartoe verplicht: in 2026 moeten voorrangsregels zijn opgenomen in de huisvestingsverordening.

"Wanneer gemeenten al zo'n verordening hebben, moeten ze daar nu verplicht specifieke regels in opnemen voor slachtoffers van huiselijk geweld en voor mensen die mantelzorg geven of ontvangen. Ook worden gemeenten verplicht om regels op te nemen voor andere urgente groepen", zegt Dirks.

4. Wanneer krijgen statushouders voorrang op een sociale huurwoning?

Tot 2017 kregen statushouders voorrang op andere wachtenden, maar sindsdien is dat niet meer zo, weet Dirks. "Statushouders zijn niet meer een verplichte urgentiecategorie. Oftewel: gemeenten zijn niet verplicht om statushouders voorrang te geven op anderen."

"Toch doen gemeenten dat vaak wel, omdat ze de wettelijke verplichting hebben om huisvesting te regelen voor statushouders. Die verplichting wordt concreet via de zogenoemde 'taakstelling', waarin het Rijk ieder half jaar aangeeft hoeveel statushouders elke gemeente moet huisvesten, afhankelijk van het aantal mensen dat er woont. Gemeenten hebben na de koppeling tien weken de tijd om een geschikte woning te vinden en vervolgens nog twee weken voor de verhuizing."

"Het lukt gemeenten dan niet altijd om dat vereiste aantal woningen beschikbaar te stellen voor statushouders, zonder hen voorrang te geven op andere woningzoekenden."

5. Hoe kunnen we het aanbod zo eerlijk mogelijk verdelen over alle bevolkingsgroepen?

Dirks deed onderzoek naar de verschillende manieren om zogenoemde aandachtsgroepen toe te wijzen in de sociale huur. Hij onderzocht de loketten waar medisch urgenten, (dreigend) dak- en thuislozen, studenten, ouderen of woonwagenbewoners kunnen aankloppen of zich kunnen inschrijven en naar welke voorrangsregelingen er zijn.

"Vaak spelen woningcorporaties een grote rol, maar in ons onderzoek zijn nog meer mogelijkheden naar voren gekomen, bijvoorbeeld particuliere organisaties die statushouders helpen om een tijdelijke woonplek te vinden, zoals Takecarebnb en De Thuisgevers. Met dit soort voorbeelden uit het land willen we woningcorporaties en gemeenten een inspiratiebron bieden voor een gesprek over hoe zij de toewijzing lokaal of regionaal (anders) kunnen organiseren."

Zelf vind Dirks een regel als 'twee gaan voor een' bij schaarste wel eerlijk. "Ik zie in de praktijk 4-kamerwoningen naar alleenstaanden gaan. Dat is voor hen misschien fijn, maar er kunnen ook tijdelijk twee of drie mensen uit een relatiebreuk wonen, of twee mensen die hun huis kwijtraakten, of twee jongeren die geen eigen plek kunnen vinden."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."