Een vegaburger, vega bitterballen of toch een kipschnitzel? De vleesvervanger is weer populair: de verkoop ervan aan horeca- en cateringbedrijven is in 2 jaar meer dan verdubbeld. Wij vroegen wat jullie wilden weten over vleesvervangers.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar levensmiddelenproceskunde Remko Boom van de Wageningen Universiteit en woordvoerder Maartje Boot van het Voedingscentrum.

1. Is minder vlees eten geen optie in plaats van het eten van vleesvervangers?

In de westerse wereld eten we meer eiwitten dan we nodig hebben, weet Boom. "We kunnen heel goed terug in de hoeveelheid eiwitten die we eten, maar dan moet je goed opletten op wat je eet."

"Het voedingscentrum adviseert om maximaal 500 gram vlees per week te eten, waarvan maximaal 300 gram rood vlees", vult Boot aan. Maar gezond eten zonder het consumeren van dierlijke producten, of met minder vlees, is zeker een optie.

Als je minder vlees eet, raadt ze aan om af te wisselen met vis, peulvruchten, eieren en noten. Dit wordt door het voedingscentrum ook gezien als geschikt alternatief.

2. Welke voedingsstoffen ontbreken in vleesvervangers?

Vlees is een belangrijke bron van eiwit, ijzer en vitamine B1 en B12 in onze voeding, gaat Boot verder. "Deze voedingsstoffen zitten niet van nature in alle vleesvervangers. Vitamine B12 zit alleen in dierlijke producten. In een goede kant-en-klare vleesvervanger zitten voldoende eiwitten, ijzer, vitamine B1 en/of vitamine B12. Daarmee leveren ze enkele belangrijke voedingsstoffen die in vlees zitten."

"IJzer en vitamine B12 worden vaak toegevoegd aan kant-en-klare vleesvervangers. Een goede kant-en-klare vleesvervanger bevat daarnaast niet te veel verzadigd vet en zout en bevat geen toegevoegde suikers", legt ze uit.

Bron: Eigen foto

3. Het zoutgehalte in de vleesvervangers is vaak hoog, kan dit niet naar beneden?

Boom: "Vleesvervangers bevatten inderdaad soms nog veel zout. Dit heeft alles te maken met het productieproces. Als je eiwitten uit peulvruchten wil halen, bijvoorbeeld soja-eiwit uit sojabonen, heb je daar zout voor nodig." Het is vervolgens lastig om het zout er daarna uit te krijgen, vertelt hij.

Volgens de hoogleraar werken onderzoekers in Wageningen momenteel aan nieuwe processen om op een duurzame manier eiwitten uit peulvruchten te halen, om het zoutgehalte naar beneden te krijgen.

4. Zijn er ook gezondere vleesvervangers?

Boot noemt de volgende gezonde alternatieve vleesvervangers waar minder zout in zit: peulvruchten, eieren en noten. "Maar ook tofu en tempé passen goed binnen een gezond voedingspatroon", zegt ze. "Bij kant-en-klare vleesvervangers kan je bijvoorbeeld denken aan verschillende soorten plantaardige burgers, vegetarisch gehakt, falafel en kipstuckjes."

5. Waarom zijn vleesvervangers duurder dan vlees?

Dit is een kwestie van schaal, zegt Boom. "De hoeveelheid vleesvervangers die nu worden geproduceerd is velen malen kleiner dan de hoeveelheid vlees dat wordt geproduceerd. En op het moment die producten op grotere schaal worden geproduceerd dan wordt het goedkoper per kilo."

Er zijn steeds meer leveranciers die vleesvervangers aanbieden, gaat hij verder. "Maar de schaal waarop dierlijke vlees geproduceerd wordt, is zo enorm groot. Het duurt dus nog wel even voordat de productie van plantaardige alternatieven in de buurt komt van de hoeveelheid van vlees."

Toch verwacht de hoogleraar dat de prijzen van vleesvervangers geleidelijk omlaag kunnen, naarmate we er meer van gaan eten.

6. Hoeveel water wordt er gebruikt om vleesvervangers te produceren, vergeleken met dierlijk vlees?

Boom: "Dit hangt af van de grondstoffen die worden gebruikt en van het type vleesvervanger. In het productieproces van ingrediënt tot vleesvervanger wordt niet zoveel water gebruikt, maar wel bij het kweken en verbouwen van de gewassen op het land. Ook bij het extractieproces, een scheidingstechniek om de eiwitingrediënten uit de peulvruchten te halen, wordt water gebruikt."

Uit verschillende studies blijkt dat vleesvervangers op basis van soja tussen de 1.100 en 3.800 liter water per kilogram verbruiken. Ter vergelijking met een varkensburger, waar 2.900 liter water per kilo voor nodig is. Bij een rundvleesburger ligt dit getal duidelijk hoger: 8.400 liter per kilo.

"Het is belangrijk om te benoemen dat het productieproces van vlees complexer is en er beduidend meer grondstoffen nodig zijn voor een stukje vlees", voegt hij toe.

7. Als vleesvervangers vooral gemaakt zijn van soja, gaat het dan niet ten koste van het regenwoud of andere natuur?

Het klopt volgens Boom dat de grootste hoeveelheid van soja nog steeds wordt geproduceerd in landen als Argentinië en Brazilië. "Je ziet dat voor de productie van soja andere gewassen worden verdrongen en dat die gewassen weer worden verbouwd ten koste van het regenwoud. Daar hebben nog wel een taak te doen." Overigens wordt het overgrote deel van deze soja verwerkt tot veevoer.

Ook voor vleesvervangers is soja nu nog de belangrijkste grondstof, maar deze komt grotendeels uit Europese landen, Canada en China en daar wordt geen natuur voor vernietigd. Bovendien wordt er gekeken naar alternatieve grondstoffen, weet Boom. "Er wordt veel onderzoek gedaan naar het gebruik van bijvoorbeeld erwteneiwit en raapzaadeiwit. Dit zijn gewassen die we heel goed in Europa kunnen telen."

In de praktijk is dit nu al terug te zien, zegt hij. "Als je goed kijkt op de verpakkingen van vleesvervangers, dan zie je dat er steeds meer producten op de markt verschijnen met erwteneiwit, raapzaadeiwit en kikkererwteneiwit. Er wordt hard gewerkt om naast soja meer andere ingrediënten te gaan gebruiken."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."