Nederlanders zijn dol op lijstjes, en aan het eind van het jaar passeert er een hele reeks de revue. Maar waarom rangschikken we zo graag? Filosoof Frank Meester legt het uit, wij zetten het op een rijtje.

De Top 2000, de Politicus van het Jaar, het Getal van het Jaar, de warmste dag, de koudste dag, de Sporter van het Jaar, de Ziekenhuis top 100, de Oliebollentest, het boodschappenlijstje... De lijst der lijsten is oneindig. En het zijn niet alleen eindejaarslijstjes waar we dol op zijn. Een mentale opruim oefening met Frank Meester, die iedere dag met een lijstje begint.

1. Orde

'Er komt een enorme hoeveelheid informatie op ons af. Zonder ordening zouden we gek worden. Die ordening gebeurt in ons hoofd en gaat vanzelf. Er zijn ordeningsprincipes zoals religie of een bepaalde manier van leven 'dit doet er toe, dat niet, zo moet je leven' maar als zoiets wegvalt blijft de behoefte aan orde bestaan. Een lijstje is dus een manier van opruimen. We vinden het ook fijn als ons huis een beetje netjes is. Dankzij lijstjes kunnen we omgaan met de wereld.'

2. Imitatie

'Op een bestsellerslijstje zie je welk boek het meest wordt gelezen. Mensen denken: 'Dat wil ik ook lezen'. Wij zijn geneigd om elkaar te imiteren. Dat wordt mimetische begeerte genoemd: kinderen spelen in een zandbak en er ligt speelgoed in de hoek waar niemand naar omkijkt. Niets aan de hand. Dan pakt een kind het en opeens willen ze het allemaal. We imiteren elkaars verlangen.'

3. Herinnering

'Muziek is erg persoonlijk en heeft te maken met herinneringen. Zo'n Top 2000 is een soort teletijdmachine: je hoort iets uit je jeugd en bent terug in die tijd en sfeer. Toen de Top 2000 in 1999 begon bestond het uit nostalgische liedjes van de mensen die toen stemden. Maar het wonderlijke is dat die liedjes nu nog steeds een belangrijke rol spelen. Uiteindelijk luistert iedereen er elk jaar naar, ook kinderen, die liedjes blijven hangen en zo houdt de lijst zichzelf in stand.'

4. Houvast

'Sommige lijstjes komen steeds weer terug. Dat is vertrouwd. We zitten in een wereld die altijd maar doorgaat, we moeten streven naar vooruitgang, naar betere baan, meer geld verdienen, maar dit komt ieder jaar terug, net als die liedjes. Dat heeft iets prettigs, iets fijns.'

5. Luisterlust

'Mensen blijven 's nachts op voor het liedje waarop ze hebben gestemd. Je kunt het ieder moment luisteren maar opblijven is leuk, dat is een wonderlijk mechanisme. Je ziet dat trouwens vaak, neem een festival. Ik hou zelf van jazz, en ga naar obscure bandjes in het BIMhuis. Daar komen misschien 20 mensen komen. Staat diezelfde groep op North Sea Jazz dan zie je opeens vierhonderd mensen staan dringen.'

6. Onderscheid

'Het is grappig onze lijstjes kunnen verschillen. Als ik door het Vondelpark loop zie ik mensen heel voorzichtig op een reiger afsluipen om een foto te maken. Wij vinden dat een heel normaal dier, misschien zelfs irritant want reigers gaan op je auto zitten en poepen deze onder. Maar reigers komen in veel landen niet voor. Daarom staat de reiger voor veel mensen hoog op het lijstje van bijzondere vogels.'

'Tegelijkertijd staan er dingen niet op lijstjes. Die doen er opeens niet meer toe, maar gelukkig zijn er mensen die gaan zelf zoeken en die vinden dat juist weer belangrijker omdat het niet op het lijstje staat.'

7. Afstrepen

''s Morgens maak ik eerst een lijstje van wat ik allemaal wil doen. Want er zitten allemaal dingen in mijn hoofd: 'Dat moet ik nog en dat ook nog' als ik er een lijstje van maak en allemaal afstreep dan word ik daar rustig van.'

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."