Waarom we lakser worden in het naleven van de coronaregels

Volle parken, terrassen en steeds meer moeite om afstand te houden. Waar we ons eerst massaal aan de coronaregels hielden, lijkt het alsof we nu steeds minder aandacht voor de regels hebben.

"We zien de boel sinds een week of vier verslappen. Dat is ook helemaal niet raar. In de beginfase waren mensen heel bang voor het virus. Daardoor was de bereidheid binnen te blijven groot. Als gevolg daarvan liepen de cijfers terug. En nu neemt de angst voor het virus af én daarmee de bereidheid om gedrag aan te passen", legt hoogleraar sociale psychologie Frenk van Harreveld uit.

Ingewikkelde regels

Van Harreveld doet samen met team van collega's aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar de psychologische achtergronden van het naleven van de gedragsregels rondom corona. Naast dat de angst voor het virus minder is, worden volgens Van Harreveld de regels ook steeds ingewikkelder.

"De regel 'blijf binnen', is makkelijker op te volgen dan een regel als 'vermijd drukte'. Wat is drukte? Hoe vermijd je drukte in een grote stad? Ook in winkels zijn de regels steeds anders. Als winkelend publiek moet je jezelf bij iedere winkel afvragen; hoe zit het hier? Welke pijlen moet ik hier volgen? Het wordt er niet makkelijker op."

Sociale norm

Daarnaast speelt in gemakzuchtigheid de sociale norm een grote rol. "Als je ziet dat anderen zich niet aan de regels houden, krijg je het gevoel dat het minder belangrijk is. Steeds minder mensen doen het niet: waarom ik dan wel?" Van Harreveld vergelijkt het met de Belastingdienst. "We vinden het goed dat er een belastingsysteem is, maar alleen als iedereen betaalt."

Ook is het coronavirus volgens Van Harreveld erg abstract. "De meeste mensen kennen niemand of weinig mensen die corona gehad hebben. Zo'n virus is heel onzichtbaar. Het is geen neerstortend vliegtuig of een ontplofte bom. Voor de mensen die niet direct iemand kennen met corona, is het een kwestie van RIVM-statistieken op het nieuws."

'Het knelt voor jongeren meer'

Als het gaat om het niet naleven van de regels, worden jongeren vaak genoemd. Uit onderzoek van Van Harreveld en zijn collega's blijkt dat zij zich inderdaad minder aan de coronaregels houden. "Maar dit ligt genuanceerd. Veel mensen zeggen: jongeren voelen zich niet kwetsbaar en zien het als een ver-van-hun-bed-show. Maar uit ons onderzoek blijkt dat jongeren er meer last van hebben. Ze hebben vaker te maken met eenzaamheid, stress en depressie als gevolg van de maatregelen. Het knelt voor hen meer."

Van Harreveld maakt zich zorgen over polarisatie in de samenleving. "Er is een groep die zich kwetsbaar blijft voelen, die het belangrijk vindt dat we aan social distancing blijven doen. En een groep die denkt: ammehoela, ik doe hier met meer aan mee. Als die groepen van elkaar afdrijven, krijg je grote spanningen."

'Enforced lockdown'

De maatregelen zijn versoepeld en de besmettingscijfers, sterftecijfers en ic-opnames nemen af. Maar dat betekent zeker niet dat we er al zijn. "Dat we ons er nu minder druk over maken, is het gevolg van dat we ons er eerst wél druk over maakten. We gedragen ons relaxter. Een gevolg daarvan kan zijn dat er meer besmettingen komen", zegt Van Harreveld.

De hoogleraar verwacht dat er bij een eventuele tweede coronagolf strenger gehandhaafd gaat worden. "We lopen het risico op een meer 'enforced lockdown'. Het paste bij Nederland: een beroep doen op de bereidheid van mensen. Als die bereidheid er straks niet is, moet meer gehandhaafd worden."

Waarom we door het coronavirus in lockdown zaten en door eerdere epidemieën niet