Waarom minder vlees eten de enige oplossing lijkt om import van soja (en daarmee ontbossing) te stoppen

Over 4 jaar moet meer dan de helft van alle plantaardige eiwitrijke grondstoffen die we nodig hebben binnen de EU worden geproduceerd. Dat staat in de Nationale Eiwitstrategie. Tot nu toe komt daar weinig van terecht en groeit vooral de import van soja.

Nederland is binnen Europa de grootste importeur van soja. Wereldwijd staan we volgens het CBS op plaats vier. Veel van onze soja komt uit Zuid-Amerika en dat aandeel groeit ook nog eens flink. Vorig jaar werd er 40 procent meer soja uit Brazilië gekocht dan het jaar daarvoor. En dat is geen goed nieuws, volgens hoofddocent Biodiversiteit en Landgebruik aan de Universiteit Utrecht Pita Verweij.

De longen van de wereld

Om plantages met sojaplanten aan te leggen, worden namelijk veel bossen gekapt in Zuid-Amerika. "Veel mensen weten ondertussen dat in het Amazonegebied grote processen van ontbossing aan de gang zijn", zegt Verweij. En dat gebied breidt steeds meer uit omdat de vraag naar soja nog altijd toeneemt.

Ontbossing is schadelijk voor de biodiversiteit, maar ook voor het klimaat. "Tropische wouden zijn een beetje de longen van de wereld", legt ze uit. Verweij heeft zelf 2 jaar in het Amazonegebied gewoond en maakte de gevolgen van de sojateelt van dichtbij mee. "In sommige perioden kon ik maar 10 meter voor mij kijken door de smog van alle bosbranden."

Longen van de wereld

Naast de schade voor natuur en klimaat, ervoer ze ook wat het betekent voor de inheemse bevolking. "Toen ik daar was, werd er een stam op een net platgebrand stuk bos aangetroffen, ze waren de weg kwijt. Hun territorium was compleet onherkenbaar geworden."

Om de ontbossing tegen te gaan, hebben de EU-lidstaten in 2018 afgesproken maatregelen te nemen. Nederland maakte daarvoor vorig jaar afspraken in de Nationale Eiwitstrategie. De komende 5 a 10 jaar moet er flink worden geëxperimenteerd met de Nederlandse eiwitteelt, zodat we als land zelfvoorzienend kunnen worden.

Te koud en te nat

Een mooie ambitie, maar het blijkt in de praktijk nog niet zo eenvoudig om een eiwitrijk gewas te vinden dat in Nederland goed wil groeien, en ook nog eens iets oplevert. Zo blijkt de sojaboon niet te houden van ons Nederlandse klimaat. "Op het moment dat er geoogst moet worden is het vaak te koud en te nat", zegt boer Ad Raaijmakers, die zelf de proef op de som nam.

De akkerbouwer uit Best sloot zich in 2017 aan bij de zogenaamde 'Green Deal Soja': een ambitieus plan om te kijken of soja ook in Nederland levensvatbaar was. Niet dus, stelde boer Ad na twee jaar proberen vast. En meer boeren lijken ondertussen deze conclusie te hebben getrokken. Volgens het CBS is de Nederlandse sojateelt in het afgelopen jaar met 73 procent afgenomen.

Veldbonen in plaats van soja

Nu experimenteert Ad Raaijmakers met veldbonen. Ook dit gewas zit namelijk boordevol met eiwitten. De bonen zitten net een week onder de grond, maar Ad kijkt al voorzichtig optimistisch naar de toekomst.

Terwijl het koud is geweest, zit er op veel van zijn bonen toch al een klein kiempje. "Dat is in ieder geval een goed teken", aldus de boer. Bij zijn laatste sojateelt was dat namelijk wel anders. Meer dan de helft van de bonen ontkiemde toen niet, met alle financiële gevolgen van dien.

Ruimte nodig om te experimenteren

En daar zit misschien wel de grootste uitdaging als het gaat om experimenteren op eigen grond, ziet ook Pita Verweij. "De boeren nemen een groot risico door te experimenteren met nieuwe gewassen."

En als de oogst mislukt, liggen de kosten bij de pionier. "Ik denk dat het essentieel is dat er ruimte wordt geboden om te experimenteren", zegt Verweij. "En dat betekent ook dat de overheid moet bijspringen op het moment dat een experiment mislukt."

Minder vlees

Hoe succesvol de veldboon of meelworm ook mag worden, het zal op zichzelf niet genoeg zijn voor een succesvolle eiwittransitie, zegt Pita Verweij. "Daar hebben we toch echt iets anders voor nodig. Omdat het gros van onze soja-import nu opgaat aan veevoer, is onze vraag gewoon veel te groot."

De echte oplossing is daarom om simpelweg minder vlees te eten, legt ze uit. "Zo hoeven we tien keer minder grond te gebruiken en kunnen we onze ecologische voetafdruk echt verminderen."