radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Waarom Hongarije het coronasteunfonds nog steeds tegenhoudt: 'Orbán heeft Europees geld nodig om aan de macht te blijven'

Waarom Hongarije het coronasteunfonds nog steeds tegenhoudt: 'Orbán heeft Europees geld nodig om aan de macht te blijven'
De Hongaarse premier Viktor Orbán
Bron: EPA

Polen en Hongarije blokkeren nog steeds de EU-begroting en het coronasteunfonds. De Hongaarse premier Orbán wil niet dat de subsidies worden gekoppeld aan regels voor de rechtsstaat. Volgens journalist Andras Petho draait het om zijn macht.

De EU probeert al jaren iets te doen aan de afbreuk van de Hongaarse rechtstaat, maar de juridische stappen hebben tot nu toe niets uitgehaald. Daarom grijpt Brussel nu naar een ander machtsmiddel: geld. Elk land in de Europese Unie krijgt subsidies, maar de EU wil daar nu voorwaarden aan stellen. Landen die hun rechtsstaat afbreken, waar Polen en Hongarije al jaren mee bezig zijn, kunnen daardoor subsidies mislopen.

Onderzoek naar het geld

Halverwege november reageerden Hongarije en Polen door de Europese meerjarenbegroting en het coronasteunfonds van 750 miljard te blokkeren, waar veel Zuid-Europese landen met smart op wachten. Orbán wil de subsidie niet kwijt. Dat komt mede omdat veel mensen om hem heen ervan profiteren, zegt Petho. "Als je de groei van zijn bedrijf vergelijkt met die van Facebook-baas Mark Zuckerberg, dan is het imperium van Lörinc Mészáros, een vriend van de premier, sneller gegroeid dan dat van Zuckerberg. Maar hij had dan ook de EU-subsidies die hem een handje hielpen."

Petho deed samen met zijn collega's van Direkt36 jarenlang onderzoek naar de geldstromen rondom Orbán en zijn vrienden en familie. Als we hem via videoverbinding interviewen, staan achter hem tientallen dozen met daarin meer dan honderdduizend pagina's aanbestedingscontracten van de grootste infrastructurele projecten in Hongarije van de afgelopen jaren. Bij aanbestedingen mogen meerdere bedrijven reageren op één opdracht.

Straatverlichting

Die opdrachten gaan in het geval van Hongarije wel heel vaak naar bedrijven van Orbáns vrienden of familieleden, blijkt uit onderzoek van Petho. Ook zijn ze (mede-)gefinancierd met Europees geld. De casus van Orbáns schoonzoon István Tiborcz laat goed zien hoe dat kan. Tiborcz was tot een paar jaar geleden mede-eigenaar van een elektrotechnisch bedrijf. Zijn bedrijf, Elios, kreeg de meeste aanbestedingen voor de aanleg van straatverlichting, omdat de eisen in die aanbestedingen wel heel specifiek waren.

"Er werd bijvoorbeeld gezegd welke lampen er gebruikt moesten worden, en toevallig was het bedrijf van Tiborcz het enige dat die lampen gebruikte," vertelt Petho. Soms werd zelfs de precieze kleurcode van de verf voor de straatlantaarns beschreven. Er waren vaak goedkopere alternatieven, maar Elios was dan toevallig het enige bedrijf dat aan alle eisen kon voldoen.

Rijkste man van Hongarije

En ook Orbáns vader, Gyözö Orbán sr., heeft in de afgelopen jaren goede zaken gedaan. "Zijn mijnbouwbedrijf groeide de afgelopen jaren spectaculair, met een winstmarge van 40 procent. We hebben het uitgezocht en er is geen ander mijnbouwbedrijf dat ook maar in de buurt van die resultaten kan komen," zegt Petho.

Orbán sr. werkt in bouwprojecten vaak samen met bedrijven van Orbáns jeugdvriend Lörinc Mészáros. Die laatste had 10 jaar geleden nog een simpel gasfittersbedrijf in Felcsút. Een klein dorpje net buiten Boedapest waar hij samen met Viktor Orbán opgroeide. Inmiddels is Mészáros met een geschat vermogen van 1,2 miljard dollar de rijkste man van Hongarije.

Orban familie
Bron: eenvandaag
De Hongaarse premier Viktor Orbán, en zijn broer, vader, schoonzoon en jeugdvriend (van rechts naar links)

Slecht uitgevoerde projecten

Volgens voormalig Hongarije-correspondent Runa Hellinga zijn het niet alleen de directe naasten van de premier die van de subsidies profiteren. "Het geld wordt ook gebruikt om aan de bevolking te tonen: wij doen van alles voor u. In allerlei dorpen is met EU-geld een pleintje aangelegd, zijn de bushaltes vernieuwd, dat soort dingen."

Dat is op zich geen probleem, ware het niet dat die projecten vaak veel te duur worden aanbesteed en vervolgens goedkoop en slecht uitgevoerd. Hellinga noemt een voorbeeld van een fietspad in het stadje Hatvan. "Hier is voor de tweede keer geasfalteerd, want na 2 of 3 jaar was het al niet meer verhard. Het riet groeit er nu alweer doorheen. Er ligt geen fundering onder of wat dan ook."

fietspad
Bron: Runa Hellinga
Het fietspad in Hatvan. Slechts enkele jaren geleden aangelegd met Europees geld, maar nu alweer stuk.

'Orbán koopt loyaliteit'

Bij die kleinere projecten verdwijnt er dus ook EU-geld in de zakken van lokale functionarissen. En daarmee koopt Orbán in het hele land loyaliteit, zegt Hellinga. "Als je mensen hebt die er financieel beter van worden, dan zijn ze sneller geneigd om op je te stemmen. Je koopt op die manier trouw."

Ook hebben de jaarlijkse miljarden die vanuit de EU naar Hongarije vloeien een positief effect op de Hongaarse economie als geheel. In 2019 ontving Hongarije 6,2 miljard euro vanuit Brussel, zo'n 5 procent van de gehele Hongaarse economie.

Onderzoek naar fraude

De macht van Orbán steunt dus voor een groot deel op deze EU-subsidies, die hij weer door kan schuiven naar vrienden, familie en lokale machthebbers. Maar het misbruik van EU-subsidies in Hongarije laat precies zien waarom de EU zo'n punt maakt van de rechtsstaat.

De EU zelf deed ook al onderzoek naar fraude wat betreft de zaak rond Orbáns schoonzoon. Er is door het Europese Antifraudebureau OLAF bewijs aangeleverd, maar uiteindelijk moet de Hongaarse justitie overgaan tot vervolging. En in een land waar de hoogste openbaar aanklagers en rechters loyaal zijn aan de regering, gebeurt er met dat bewijs dus helemaal niets.

Lees ook

Reportage over hoe het kan dat Orbáns familie en vrienden zo snel rijk worden van onder anderen EU-subsidies.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Minder zorgstudenten in het mbo, terwijl personeelstekort groeit: 'We moeten ons rot schrikken als samenleving'

Het aantal studenten op mbo-opleidingen voor verpleegkundigen en verzorgenden blijft maar dalen. In de laatste 5 jaar ging het om een daling van 30 procent, terwijl er juist veel vraag is naar zorgpersoneel. De MBO Raad wil nu actie van het kabinet.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Kans op inslag van asteroïde 2024 YR4 op aarde steeds groter, maar volgens deze ruimteonderzoeker hoeven we niet bang te zijn

Kans op inslag van asteroïde 2024 YR4 op aarde steeds groter, maar volgens deze ruimteonderzoeker hoeven we niet bang te zijn
Bron: Unsplash

Een groep astronomen trekt aan de bel, want de kans dat een asteroïde de aarde gaat raken wordt steeds groter. In 2 weken tijd steeg deze van 2,6 naar 3,1 procent. "Historisch, maar niet te vergelijken met de asteroïde die dinosaurus heeft uitgeroeid."

De asteroïde, die volgens NASA op 22 december 2032 de aarde zou kunnen raken, heeft zelfs al een naam: 2024 YR4. Hij heeft een geschatte doorsnee van tussen de 40 en 90 meter, en verplaatst zich met een snelheid van meer dan 10 kilometer per seconde. Mocht hij de aarde raken, dan krijgen we dus met een flinke klap te maken.

'Neem het met een korrel zout'

Zijn we over 7 jaar in gevaar? Als je het aan ruimtevaartspecialist Angelo Vermeulen vraagt, niet. "Je moet het met een grote korrel zout nemen", merkt hij op. "Het is een vrij relatief hoog cijfer. Maar de gemeenschap van astronomen wereldwijd maakt zich eigenlijk geen zorgen."

"Want wat er meestal gebeurt, is dat naarmate men meer en meer informatie te weten komt over de baan en de snelheid van de asteroïde, door meerdere metingen te doen, ze zich eigenlijk realiseren dat de kans kleiner wordt dat hij de aarde zou raken."

Bekijk ook

Nog geen 'doomsdag'

"Dit is dus zeker nog geen 'doomsday-scenario'", zegt Vermeulen. Op het moment van de eerste observatie is de asteroïde namelijk nog ver verwijderd van de aarde. Het is een klein object in de verre verte. Om hem te spotten hebben astronomen een sterke telescoop nodig.

"Dan probeer je zo goed mogelijk de baan en de snelheid op te meten", legt hij uit. "Het percentage gaat dan vaak schommelen, soms omhoog en dan soms weer omlaag. Wanneer hij dichterbij de aarde zit kunnen we hem veel makkelijker observeren en opmeten." Pas dan kunnen astronomen écht spreken over de kans op een inslag. "Maar in het verleden is eigenlijk altijd gebleken dat die kans dan 0 procent werd en dat het dan langs de aarde heen vliegt."

Meerdere asteroïden in zonnestel

Naast 2024 YR4 vliegen er meer dan een miljoen asteroïden door het zonnestel, weet Vermeulen. Tussen Mars en Jupiter zit een asteroïdengordel waar een groot deel van deze 'mini planeetjes' vliegen. "Die zitten daar eigenlijk vrij veilig, want ze draaien in een baan om de zon. Ze zijn geen bedreiging."

"Maar er zijn dus ook asteroïden die los door het zonnestelsel vliegen." En voor die losse - zoals 2024 YR4 - moeten we uitkijken. "Ze zouden mogelijk op de aarde kunnen neerstorten. En dat is in het verleden al gebeurd, er zijn genoeg voorbeelden. De bekendste is natuurlijk het uitsterven van de dinosauriërs, veroorzaakt is door zo'n inslag."

Bekijk ook

Zeer zeldzame gebeurtenis

Ook in de Amerikaanse staat Arizona sloeg zo'n 50.000 jaar geleden een asteroïde in. Onderzoekers schatten in dat deze een diameter van ongeveer 50 meter had en rond de 300.000 ton woog. "Je kan hem bezichtigen, een prachtige geologische formatie", noemt de ruimtevaartspecialist het.

De aarde blijft dus niet gespaard van zulke inslagen, vertelt Vermeulen. "Maar dat het zal gebeuren in een tijdbestek van een mensenleven is zeer zeldzaam."

DART

Ook vertelt de ruimtevaartspecials dat NASA technologie heeft ontwikkeld om de banen van asteroïden te wijzigen, zodat ze de aarde niet raken. "Tijdens die missie, genaamd DART, heeft men met een ruimte toestel van ongeveer 600 kilo recht op een asteroïde laten inslaan om te zien of we de baan van die asteroïde konden wijzigen."

"En dat is een groot succes geworden", gaat hij verder. De baan is zelfs veel meer veranderd dan gehoopt. "Dus we kunnen asteroïden wel van een baan doen afwijken. En als je dat op tijd doet, zelfs al is het een kleine wijziging, dan heeft het groot effect wanneer het in de buurt van de aarde komt."

Bekijk ook

Tsunami als gevolg

Maar stel het gebeurt wel, hoe zou dat er dan uit zien? "De gevolgen van zo'n inslag zijn niet te overzien", antwoordt Vermeulen. "Maar het zal minder apocalyptisch zijn dan wat je ziet in films."

En dat komt vooral doordat het grootste oppervlak van de aarde, ongeveer 70 procent, bedekt is met water. "In het Los Alamos National Laboratory heeft men een computersimulatie laten maken (van een asteroïde inslag, red.). En zo hebben ze ontdekt dat het best meevalt. Wat je krijgt is een tsunami, en het blijkt dat maar een fractie van de totale energie van die asteroïde omgezet wordt in golven. De golven zullen niet zo heel ver reizen. Dus we kunnen daar ook wel wat wat geruster over zijn."

Aardbevingen en klimaatverandering

Wel kan die eventuele inslag op 22 december 2032 voor seismisch effecten zorgen, zoals een aardbeving. "En in een gebied waar veel vulkanische activiteit is, kan het die activiteit gaan uitlokken. Want je krijgt bij een inslag sowieso een enorme schokgolf als een asteroïde in de atmosfeer ontploft of op aarde neerstort." Hij vergelijkt het met honderdmaal de kracht van een bom van Hiroshima.

"En als zo'n ding in de atmosfeer komt, genereert dat verder ook heel veel hitte waardoor het branden kan veroorzaken", gaat Vermeulen verder. "Dat is een effect dat lang na de inslag nog kan blijven doorwerken, het werpt allerlei stoffen in de atmosfeer op, die dan een deel van het zonlicht kunnen blokkeren en waardoor je het klimaat kan gaan verstoren."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant