Waarom bij seksueel misbruik de vertrouwenspersoon niet snel gevonden wordt

Sinds #MeToo lijkt het of er elke week een organisatie in het nieuws wordt geconfronteerd met seksueel misbruik. Bijna altijd zijn de organisaties geschrokken, en bijna altijd wijzen ze erop dat ze vertrouwenspersonen hebben. Maar is dat voldoende?

"Als een vrouw onderwerp is van een seksueel getinte opmerking of grap kan ze twee dingen doen" zegt docent Nathalie Scholz. "Niet reageren, of wel. Als je reageert word je door sommige mannen geridiculiseerd. Dan leer je het reageren snel af."

Vertrouwenspersoon: wel/geen zin

"Zo werd ik er tijdens mijn werk bij de Universiteit van Amsterdam (UvA) steeds aan herinnerd dat ik een vrouw ben, en dus een object", zegt Nathalie Scholz. "In plaats van een medewerker met kwaliteiten."

Scholz is docente geschiedenis bij de Amsterdamse universiteit. Toen ze een kleine 10 jaar geleden in aanmerking kwam voor een vaste aanstelling kreeg ze te maken met haar hoogleraar, die die aanstelling niet zag zitten. Volgens Scholz deed hij er alles aan om haar het leven zuur te maken. 'Intimidatie', zegt Scholz. Soms seksueel getint, altijd vanuit macht. "Als je stelselmatig wordt geïntimideerd, dan word je ziek. Zo gaat het met iedereen." Uiteindelijk heeft Scholz veel gehad aan de vertrouwenspersoon van de UvA. Een luisterend oor, iemand die jij vertrouwt en die je helpt.

Afhankelijkheid en machtsmusbruik

Toen NRC in mei publiceerde dat een hoogleraar arbeidsrecht 15 jaar lang zijn macht misbruikte was Scholz niet verrast. De man, die onder studenten de bijnaam 'een 8 voor een nacht' had, kon zijn gang gaan zonder dat zijn medewerkers of studenten er ooit melding van maakten. Er kwam welgeteld 1 melding binnen bij de vertrouwenspersoon. Maar die nam de zaak niet al te serieus, en toen werd de klacht weer ingetrokken. Dat verrast Scholz niet. Wie geen vertrouwen heeft in het systeem klaagt niet. Vertrouwenspersonen zijn onderdeel van de hiërarchie, en bij een universiteit is iedereen uiteindelijk afhankelijk van de hoogleraar. En die kan je maken of breken.

"Sinds universiteiten worden gerund als bedrijven is machtsmisbruik toegenomen" zegt Scholz. "Wetenschappelijke medewerkers moeten presteren en publiceren, en dat kan via intimidatie worden afgedwongen." En wanneer de vertrouwenspersonen ook afhankelijk zijn van de hoogleraar is de kans klein dat er klachten komen.

'Top weet niets'

Inge te Brake staat nog regelmatig versteld van wat ze aantreft in organisaties. De oud politie-agente is al 35 jaar vertrouwenspersoon, en inmiddels ook secretaris van de Nederlandse Vereniging van Vertrouwenspersonen. In haar praktijk merkt ze dat organisaties reageren op een misstand. Maar dan is het kalf al verdronken. En die reactie is maar al te vaak: 'We gaan iedereen wijzen op het bestaan van onze vertrouwenspersonen'. "Dat is niet de oplossing, dat is het sluitstuk van een beleid", zegt te Brake.

"Er zijn zo veel organisaties waar de top zegt van niets te weten, terwijl het al jaren scheef zit. Maar je kunt je niet verschuilen achter onwetendheid. Je kunt niet zeggen: 'Ik wist het niet dus ik kan er niets aan doen'. Het begint ermee", zegt te Brake, "Dat je je organisatie kent. Ga eens met die mensen praten. Binnen de kortste keren weet je wat er speelt."

'Geen grote knelpunten'

Woordvoerder van de UvA Yasha Lange vertelt dat eind 2018 een extern bureau een audit deed naar het systeem van vertrouwenspersonen. In januari 2019 kwam de conclusie: er zijn geen grote knelpunten, maar dat de bekendheid en facilitering kan beter. "Daarnaast wordt sociale veiligheid en diversiteit vast onderdeel in het trainingsprogramma voor leidinggevenden", zegt Lange.

Ook komt er een onafhankelijke ombudspersoon bij de UvA: deze is extern en ervaren op het gebied sociale veiligheid in een academische omgeving. "De UvA is momenteel bezig om uitgebreid programma op te zetten voor het versterken van sociale veiligheid", vertelt Lange.