Je hoeft 's nachts maar om je heen te kijken en het zal je niet verbazen dat Nederland een van de landen met de meeste lichtvervuiling is. Maar in Groningen is een plek waar het wél donker is. Een plek die ons het belang van totale duisternis laat zien.

Het is vandaag, 21 december, de kortste dag van het jaar. De zon komt ongeveer om 8.45 uur op en gaat rond 16.30 uur weer onder, en dus is er nog geen 8 uur daglicht. Het zou dus ruim 16 uur donker moeten zijn, maar wat veel Nederlanders waarschijnlijk zelf ook wel merken: op de meeste plekken is het eigenlijk nooit écht helemaal donker.

Geen sterrenhemel

In een groot deel van Nederland, en dan vooral in de Randstad, is het 's nachts namelijk te licht door alle lampen die aanstaan. Vooral glastuinbouw, reclamezuilen en bedrijventerreinen zorgen voor de lichtvervuiling. De sterrenhemel en de Melkweg zijn dan ook op veel plekken niet of amper te zien.

Daarom is het bijzonder dat er twee plekken zijn in Nederland waar nog wel echte duisternis is, omdat er geen kunstmatige lichtbronnen zijn. Deze zogenaamde 'Dark Sky'-parken zijn het Nationaal Park Lauwersmeer en de Boschplaat op Terschelling, in het noorden van ons land.

'Onnodig kunstlicht is ongewenst'

Jaap Kloosterhuis is boswachter in Lauwersoog en organiseert nachtexcursies naar een van de donkerste plekken in Nederland: het Lauwersmeer. De excursies zijn bedoeld om mensen bewust te maken dat kunstlicht een negatief effect heeft op de natuur.

"Sinds de Tweede Wereldoorlog is er aanzienlijk meer kunstlicht gekomen", vertelt hij. "Op zich heeft het ons veel gebracht, maar onnodig kunstlicht in de nacht is ongewenst." In natuurpark Lauwersmeer leven veel dieren en zijn veel planten, vooral vogels en insecten hebben duisternis nodig.

Vogels en insecten verstoord

Te veel licht in het donker is schadelijk voor deze dieren, omdat het hun levenscyclus en natuurlijke processen kan verstoren. Meer dan de helft leeft 's nachts omdat ze zich in het donker veilig voelen, legt Kloosterhuis uit.

De boswachter somt de gevolgen van kunstlicht op: "Het aantal insecten neemt af omdat ze in de war raken van verlichting, afgestoten worden of juist erdoor aangetrokken worden. Trekvogels verliezen door het licht hun oriëntatie. En het moment van broeden van vogels wordt ook beïnvloed, wat gevolgen heeft voor hun overlevingskansen."

Effect op biologische klok

Niet alleen de natuur maar ook de mens heeft last van lichtvervuiling. Zo onderzoekt chronobioloog aan de Rijksuniversiteit Groningen Roelof Hut hoe kunstlicht onze slaapcyclus en biologische klok beïnvloedt. "We krijgen hierdoor steeds minder slaap en dat kan tot gezondheidsproblemen leiden."

"Kijk bijvoorbeeld naar mensen die werkzaam zijn in ploegendienst", legt hij uit. "We zien daar op lange termijn chronische ziektebeelden ontstaan, waaronder metabole ziekten als obesitas. En er is zelfs een aanwijzing dat ook op den duur kanker kan ontstaan, zoals we bij verpleegsters hebben gevonden die in de nachtdienst werkten."

Warm en koud licht

Volgens Hut is het licht in onze huizen niet zo goed voor mensen omdat het vaak 'cool white' licht bevat. Die heeft een sterke blauwe tint, waardoor we later gaan slapen. "Dat licht moeten we dus in de avond vermijden en eigenlijk vervangen door het 'warm white' licht, wat lijkt op het licht van oude gloeilampen. Daar is een deel van de blauwe tint uit. Dat is beter voor onze biologische klok."

Gelukkig is er ook goed nieuws, zegt de chronobioloog. We kunnen lichtbronnen ontwikkelen die overdag een beetje het zonlicht nabootsen, maar 's nachts het verstoren van de biologische klok sterk verminderen. "Met ledverlichting hebben we de technologie in huis om veel kleurencombinaties te maken. Zo kunnen we de lichtvervuiling verminderen."

'Draai gewoon het licht uit'

Hut vindt dat de landelijke politiek ook een taak heeft om lichtvervuiling tegen te gaan. "We willen heel graag met politici in discussie", vertelt hij. "Er zijn al door adviescommissies goede rapporten geschreven over lichtvervuiling, er zijn al Kamervragen over gesteld in het verleden, maar er is nog veel te weinig vertaald in landelijk beleid."

Ook boswachter Kloosterhuis vindt dat er nog veel te verbeteren is. "Er wordt bij uitbreiding van industriegebieden in veel gevallen nog nauwelijks rekening gehouden met licht." Ook wijst hij op wat mensen zelf kunnen doen: "Heel simpel, draai gewoon het licht uit wanneer het niet noodzakelijk is of dim het."

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. In het uiterste geval kan het Rode Kruis een hotelovernachting aanbieden aan gezinnen, ouderen of zieke mensen.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."