Volgens deze bioloog is het niet donker genoeg in Nederland en wil dat overheid in actie komt: 'Slecht voor natuur én mens'

Je hoeft 's nachts maar om je heen te kijken en het zal je niet verbazen dat Nederland een van de landen met de meeste lichtvervuiling is. Maar in Groningen is een plek waar het wél donker is. Een plek die ons het belang van totale duisternis laat zien.

Het is vandaag, 21 december, de kortste dag van het jaar. De zon komt ongeveer om 8.45 uur op en gaat rond 16.30 uur weer onder, en dus is er nog geen 8 uur daglicht. Het zou dus ruim 16 uur donker moeten zijn, maar wat veel Nederlanders waarschijnlijk zelf ook wel merken: op de meeste plekken is het eigenlijk nooit écht helemaal donker.

Geen sterrenhemel

In een groot deel van Nederland, en dan vooral in de Randstad, is het 's nachts namelijk te licht door alle lampen die aanstaan. Vooral glastuinbouw, reclamezuilen en bedrijventerreinen zorgen voor de lichtvervuiling. De sterrenhemel en de Melkweg zijn dan ook op veel plekken niet of amper te zien.

Daarom is het bijzonder dat er twee plekken zijn in Nederland waar nog wel echte duisternis is, omdat er geen kunstmatige lichtbronnen zijn. Deze zogenaamde 'Dark Sky'-parken zijn het Nationaal Park Lauwersmeer en de Boschplaat op Terschelling, in het noorden van ons land.

'Onnodig kunstlicht is ongewenst'

Jaap Kloosterhuis is boswachter in Lauwersoog en organiseert nachtexcursies naar een van de donkerste plekken in Nederland: het Lauwersmeer. De excursies zijn bedoeld om mensen bewust te maken dat kunstlicht een negatief effect heeft op de natuur.

"Sinds de Tweede Wereldoorlog is er aanzienlijk meer kunstlicht gekomen", vertelt hij. "Op zich heeft het ons veel gebracht, maar onnodig kunstlicht in de nacht is ongewenst." In natuurpark Lauwersmeer leven veel dieren en zijn veel planten, vooral vogels en insecten hebben duisternis nodig.

Vogels en insecten verstoord

Te veel licht in het donker is schadelijk voor deze dieren, omdat het hun levenscyclus en natuurlijke processen kan verstoren. Meer dan de helft leeft 's nachts omdat ze zich in het donker veilig voelen, legt Kloosterhuis uit.

De boswachter somt de gevolgen van kunstlicht op: "Het aantal insecten neemt af omdat ze in de war raken van verlichting, afgestoten worden of juist erdoor aangetrokken worden. Trekvogels verliezen door het licht hun oriëntatie. En het moment van broeden van vogels wordt ook beïnvloed, wat gevolgen heeft voor hun overlevingskansen."

Effect op biologische klok

Niet alleen de natuur maar ook de mens heeft last van lichtvervuiling. Zo onderzoekt chronobioloog aan de Rijksuniversiteit Groningen Roelof Hut hoe kunstlicht onze slaapcyclus en biologische klok beïnvloedt. "We krijgen hierdoor steeds minder slaap en dat kan tot gezondheidsproblemen leiden."

"Kijk bijvoorbeeld naar mensen die werkzaam zijn in ploegendienst", legt hij uit. "We zien daar op lange termijn chronische ziektebeelden ontstaan, waaronder metabole ziekten als obesitas. En er is zelfs een aanwijzing dat ook op den duur kanker kan ontstaan, zoals we bij verpleegsters hebben gevonden die in de nachtdienst werkten."

Warm en koud licht

Volgens Hut is het licht in onze huizen niet zo goed voor mensen omdat het vaak 'cool white' licht bevat. Die heeft een sterke blauwe tint, waardoor we later gaan slapen. "Dat licht moeten we dus in de avond vermijden en eigenlijk vervangen door het 'warm white' licht, wat lijkt op het licht van oude gloeilampen. Daar is een deel van de blauwe tint uit. Dat is beter voor onze biologische klok."

Gelukkig is er ook goed nieuws, zegt de chronobioloog. We kunnen lichtbronnen ontwikkelen die overdag een beetje het zonlicht nabootsen, maar 's nachts het verstoren van de biologische klok sterk verminderen. "Met ledverlichting hebben we de technologie in huis om veel kleurencombinaties te maken. Zo kunnen we de lichtvervuiling verminderen."

'Draai gewoon het licht uit'

Hut vindt dat de landelijke politiek ook een taak heeft om lichtvervuiling tegen te gaan. "We willen heel graag met politici in discussie", vertelt hij. "Er zijn al door adviescommissies goede rapporten geschreven over lichtvervuiling, er zijn al Kamervragen over gesteld in het verleden, maar er is nog veel te weinig vertaald in landelijk beleid."

Ook boswachter Kloosterhuis vindt dat er nog veel te verbeteren is. "Er wordt bij uitbreiding van industriegebieden in veel gevallen nog nauwelijks rekening gehouden met licht." Ook wijst hij op wat mensen zelf kunnen doen: "Heel simpel, draai gewoon het licht uit wanneer het niet noodzakelijk is of dim het."