radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Vis en zeegroenten uit de Westerschelde laat Willy staan: zorgen over grote concentraties giftige PFOS in Zeeuws water

Vis en zeegroenten uit de Westerschelde laat Willy staan: zorgen over grote concentraties giftige PFOS in Zeeuws water
Bron: EenVandaag

Zeekraal, een gebakken visje; hoe lekker het er ook uitziet, als het uit de Westerschelde komt, eet Willy Wiskerke het niet op. Ze maakt zich grote zorgen om de hoge concentratie PFOS in het water. Ze eet alleen nog uit de Oosterschelde.

Vis uit het oostelijk deel van de Westerschelde bevat vijftien keer zoveel PFOS als de norm. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht. PFOS is een vorm van het giftige PFAS en onder andere aanwezig in de anti-aanbaklaag van je koekenpan en in je regenjas. Het wordt waarschijnlijk al jaren door Belgische bedrijven in het water geloosd.

Alleen uit de Oosterschelde

Dat de concentratie PFOS in de Westerschelde te hoog is, lijkt lang niet alle Zeeuwen te deren. Of ze laten het in elk geval niet merken. Er is al zo vaak alarm geslagen over dit soort dingen, zeggen ze. En zeekraal eten ze toch niet elke dag.

Toch is niet iedereen er gerust op. Willy Wiskerke uit Krabbendijke bijvoorbeeld, is al tijden huiverig voor alles wat uit de Westerschelde komt. Zij koopt bewust alleen maar zeegroenten en vis uit de Oosterschelde.

Hedwigepolder

De PFOS komt voornamelijk voor in het oostelijk deel van de Westerschelde. Het zakt daar naar beneden en komt in het slib terecht. Het is nog niet bekend in welke hoeveelheid. Als het vloed is, neemt het water het slib mee en bij eb trekt het water zich terug en blijft het slib achter, vertelt Willy.

De Zeeuwse is bang dat het nog erger wordt als straks de Hedwigepolder geheel is doorgestoken. "In plaats van een prachtig vruchtbaar natuurgebied ontstaat dan een vervuild slibdepot. Die polder had nooit opgeofferd mogen worden voor de industrie van Antwerpen."

Wel vis uit Walcheren

"Wij eten geen vis uit het oostelijk deel, omdat het dichtbij het vervuilde industriegebied van Antwerpen ligt", vertelt Willy. "Dat kan niet gezond zijn, daar ben ik zeker van."

Ze durft het wel aan om vis te kopen uit het gebied richting Walcheren, dat meer in het westen ligt, omdat ze het idee heeft dat het daar wat meer schoongespoeld is. Daar leven ook zeehonden, in tegenstelling tot in het oostelijk deel.

Lees ook

info

Wat is PFOS?

Samen met PFOA behoort PFOS tot de stoffengroep PFAS. Deze chemische verbindingen zijn niet kapot te krijgen en stoten water, vet en vuil af. Naast anti-aanbaklagen, verpakkingen en regenjassen, bevat ook blusschuim hoge concentraties PFOS.

De chemische stof verspreidt zich ook via fabriekspijpen in de grond en in het oppervlaktewater, zoals waarschijnlijk het geval is in de Westerschelde. Omdat PFOS niet biologisch afbreekbaar is, is het een probleem als het terecht komt in de natuur. De enige manier om het af te breken is verbranden bij hoge temperaturen.

Hoe gevaarlijk deze stoffen zijn, is op dit moment nog onduidelijk. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) doet daar onderzoek naar. PFAS en de stoffen die daaronder vallen, wordt ondanks het gebrek aan kennis erover gezien als 'Zeer Zorgwekkende Stof'.

Bron: RIVM

'Illegaal geloosd'

Willy is geboren in het dorpje Bath in de Zeeuwse gemeente Reimerswaal. Als kind zwom ze bij laag water graag in de Bocht van Bath, een havengeul in de Westerschelde. Later mocht Willy van haar ouders daar ook niet meer zwemmen, daarvoor gingen ze voortaan naar het zuivere water van de Oosterschelde. Ook de meeste vissers gaan tegenwoordig naar de andere kant.

"Vroeger was Antwerpen een stad, die ver weg lag. Maar we zagen de industrie oprukken. Inmiddels kunnen we de schepen bijna aanraken. De fabrieken komen steeds dichterbij." Volgens Willy wordt er in de nacht veel illegaal geloosd. Dat komt allemaal in het water terecht. Tot 2008 werd de volledige riolering van Brussel zelfs op de Schelde geloosd. "Als je door het industrieterrein fietst, val je bijna flauw van wat je allemaal inademt. En dat komt met de wind onze kant op."

Lees ook

Zeehonden terug

De PFOS-vervuiling is niet zichtbaar, omdat het zulke kleine deeltjes zijn. Maar Willy werd zich ervan bewust omdat de visstand afnam en de zeehonden verdwenen. Sinds een aantal jaar zijn ze weer terug en liggen ze te zonnen op de zandbanken.

"Maar ik maak me ongerust. De beesten eten vervuilde vis. Wat zal dat met hen doen? Hoe lang zullen ze er nog zijn?" vraagt Willy zich af. Ook is ze ongerust over de vele broedvogels die in natuurgebieden rond de Westerschelde verblijven. "En helaas, de milieu-eisen zijn pas de laatste jaren een beetje in beeld gekomen, vroeger trok men zich er niets van aan."

Staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat dient op 15 juli een voorstel in bij de Europese Commissie voor een Europees verbod op (de hele groep van) PFAS, om zo de risico's voor mens en milieu te beperken.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Nederlandse overheid te afhankelijk van Amerikaanse techbedrijven, waarschuwen experts: 'Donald Trump kan ons chanteren'

Nederlandse overheid te afhankelijk van Amerikaanse techbedrijven, waarschuwen experts: 'Donald Trump kan ons chanteren'
Het datacenter van Microsoft in het Noord-Hollandse Middenmeer
Bron: ANP

Nu de verhoudingen met de Verenigde Staten in rap tempo verslechteren, maken experts en politici zich steeds grotere zorgen over de Nederlandse afhankelijkheid van Amerikaanse technologie: van e-mail tot data-opslag zijn we vólledig afhankelijk.

"Het is echt vijf over twaalf", zegt Bert Hubert, technologie-expert en voormalig toezichthouder van de AIVD. "Wij zitten nu al in een situatie dat als men in Amerika met het verkeerde been uit bed stapt, organisaties in Nederland in z'n geheel kunnen worden stilgelegd, zoals recent is aangekondigd voor het Internationaal Strafhof - waar Trump niet blij mee is en hij sancties voor heeft uitgeschreven."

Alle gemeenten

Hubert en andere deskundigen schetsten onlangs aan Kamerleden in het parlement de Nederlandse afhankelijkheid van Amerikaanse clouddiensten, zoals die van Microsoft, Amazon en Google. "Honderd procent van de Nederlandse gemeenten is al afhankelijk van Microsoft", aldus Hubert.

"Zodra data over jou per e-mail wordt verstuurd, staat het in de Amerikaanse cloud en valt het onder het bereik van de Amerikaanse overheid." Daar zit de zorg, nu de Verenigde Staten een radicaal andere afslag hebben genomen. In de Tweede Kamer waarschuwden verschillende experts dat onze afhankelijkheid van de Amerikaanse techreuzen tegen ons gebruikt kan worden.

Bekijk ook

Ondoordacht gebruik

Nog voor de inauguratie van Donald Trump begin dit jaar concludeerde de Algemene Rekenkamer bovendien al dat Nederland clouddiensten ondoordacht is gaan gebruiken en nauwelijks stil staat bij de risico's.

"Laat ik het onomwonden zeggen: het risico bestaat dat buitenlandse regeringen, met name de VS, informatie van de Nederlandse rijksoverheid of van burgers kunnen inzien en wellicht zelfs aanpassen", zei Ewout Irrgang van de Algemene Rekenkamer. Risico's zijn er volgens hem voor de overheid, bedrijven én Nederlandse burgers.

Diensten uitschakelen

"Ik maak me heel erg zorgen", zegt Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA Kim van Sparrentak. In het zwartste scenario zou Trump volgens haar Europa kunnen chanteren door diensten uit te zetten. "Dat zou in de praktijk betekenen dat overheden niet meer bij hun data kunnen. Mensen krijgen hun toeslagen niet meer uitgekeerd. Al dat soort zaken lopen dan direct vast."

In de hele Europese Unie zijn er volgens Van Sparrentak maar enkele gemeenten die niet afhankelijk zijn van de Amerikaanse cloud. Hetzelfde speelt volgens haar bij ziekenhuizen. Inmiddels is zeventig procent van de Europese cloudmarkt in handen van grote Amerikaanse spelers.

Bekijk ook

Stresstest

Met veertig collega's heeft Van Sparrentak de Europese Commissie daarom verzocht in kaart te brengen wat er gebeurt als die diensten daadwerkelijk uitvallen. "We hebben te lang gedacht: Amerika is onze vriend."

VVD-Europarlementariër Bart Groothuis deelt de zorgen en vreest ook dat Trump bepaalde diensten domweg uit laat zetten als wij niet naar hem luisteren. "Bijvoorbeeld met de sancties tegen het Internationaal Strafhof in Den Haag, die totaal afhankelijk is van Amerikaanse technologie", zegt hij.

Eigen boontjes doppen

"Het gaat gewoon op zwart als Trump dat wil. We zullen onze eigen boontjes moeten doppen. Dat hadden we zelf niet zo voorspeld, dat de Amerikanen zo ver van ons af zouden kunnen drijven. En dat betekent voor ons dat er niks anders op zit dan onze technologische industrie in eigen hand nemen," aldus Groothuis.

"Er zijn Europese alternatieven, maar nog niet op de schaal die we nodig hebben. Die zul je langzaam moeten gaan creëren." Die investeringen kunnen volgens beide Europarlementariërs in de honderden miljarden euro's lopen. De EU zou daarbij vooral regels moeten opstellen om ervoor te zorgen dat data van Europese burgers ook altijd in Europa blijft.

Bekijk ook

Cloud Kootwijk

Maar vast staat volgens de Europarlementariërs dat Europa op eigen digitale benen moet komen te staan. Techexpert Hubert vindt ondertussen dat Nederland het heft in eigen handen moet nemen: Cloud Kootwijk, een Nederlandse, veilige cloud voor overheid en zorg - voor e-mail, chat, videobellen en bestandsdeling - zou digitale soevereiniteit moeten garanderen.

De naam is een verwijzing naar Radio Kootwijk, waarmee de Nederlandse staat zichzelf een eeuw geleden onafhankelijk maakte van buitenlandse communicatienetwerken. Zsolt Szabó, Staatssecretaris Digitalisering en Koninkrijksrelaties, komt nog voor de zomer met een nieuwe Nederlandse cloudstrategie.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Grote zorgen bij klimaatwetenschappers om beleid Donald Trump, in Amerika én daarbuiten: 'Staan aan rand van afgrond'

Grote zorgen bij klimaatwetenschappers om beleid Donald Trump, in Amerika én daarbuiten: 'Staan aan rand van afgrond'
Het nieuwe beleid van Donald Trump is geen goed nieuws voor klimaatwetenschap
Bron: NASA / EenVandaag

De nieuwe regering van president Donald Trump in de Verenigde Staten zet het mes in klimaatonderzoek en klimaatbeleid. "Wetenschappers worden geïntimideerd, er heerst echt chaos."

Meer dan 30 jaar werkte Dan Costa bij de Environmental Protection Agency (EPA), het Amerikaans milieuagentschap. Als National Director was hij onder meer verantwoordelijk voor onderzoek naar luchtvervuiling en klimaatverandering, en de gevolgen daarvan voor de volksgezondheid.

'Volksgezondheid kon hen niets schelen'

Costa werkte onder zes verschillende presidenten. "Er was altijd wel verschil te merken tussen Republikeinse en Democratische regeringen", vertelt hij.

"Maar toen de eerste Trump-regering aantrad kregen we voor het eerst het gevoel dat volksgezondheid hen eigenlijk niets kon schelen. We merkten snel dat alles wat werd gedaan op het gebied van milieu en volksgezondheid door die regering werd geïsoleerd en gemarginaliseerd."

Frontale aanvallen

Wat nu gebeurt gaat volgens Costa nog een stap verder: "De toekomst van veel wetenschappelijk onderzoek is opeens onzeker, mensen beginnen het gevoel te krijgen dat ze aan de rand van een afgrond staan. Wetenschappers worden geïntimideerd, er heerst echt chaos."

Costa doelt op het rappe tempo waarmee wetenschap onder de regering-Trump onder druk komt te staan. Vooral de takken die niet in de politieke ambities van de regering passen, zoals onderzoek naar klimaatverandering en klimaatadaptatie, krijgen met frontale aanvallen te maken.

Bekijk ook

'Geweldige denkers'

"Wat mij verbijstert, is de snelheid waarmee wetenschap wordt afgebroken. Ik ben echt sprakeloos", reageert de Nederlandse klimaatwetenschapper Heleen de Coninck.

"En dat terwijl de Amerikaanse klimaatwetenschap zo belangrijk is voor verdere kennisopbouw op de hele wereld. Er zitten daar geweldige denkers."

Samenwerking van 'levensbelang'

De Coninck is verbonden aan de TU Eindhoven en de Radboud Universiteit in Nijmegen en schreef mee aan verschillende VN-klimaatrapporten. Regelmatig werkt ze samen met collega's in de Verenigde Staten. "Er zit daar enorm veel wetenschappelijke kracht, met veel relevante data."

"Klimaatverandering is echt een mondiaal probleem. Als we resultaten met z'n allen blijven delen kunnen bijvoorbeeld ook ontwikkelingslanden zich beter voorbereiden op klimaatverandering en extreem weer. Goede internationale samenwerking is van levensbelang, letterlijk."

Bekijk ook

Helft van personeel moet weg

Of deze internationale samenwerking blijft bestaan, is de vraag: onlangs liepen medewerkers van miljardair Elon Musk, die de overheid efficiënter en goedkoper wil maken, het hoofdkantoor binnen van de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). Dit onderzoeksinstituut is vergelijkbaar met het Nederlandse KNMI.

NOAA speelt in de VS een cruciale rol bij het voorspellen van gevaarlijke weersomstandigheden, het beschermen van de oceanen en het verzamelen van wetenschappelijke gegevens over klimaatveranderingen. Desondanks kregen medewerkers te horen dat de helft van het personeel op termijn moet vertrekken en dat het budget met zo'n 30 procent wordt gekort.

'Trump-loyalist zonder inhoudelijke kennis'

"We verwachten dat ook binnen de Environmental Protection Agency zoiets zal gebeuren", zegt Dan Costa. "Maar het is onduidelijk hoe drastisch de gevolgen zullen zijn."

Gerust is hij er in ieder geval niet op: "De nieuwe EPA-baas is een Trump-loyalist en hij heeft geen enkele kennis van milieuwetenschappen."

Bekijk ook

Klimaatdata veilig stellen

Ook de NASA ligt onder vuur. Met behulp van satellieten, onderzoeksvliegtuigen en grondstations wordt daar een breed scala aan klimaatdata verzameld. Gegevens zoals temperatuurveranderingen in de atmosfeer, hittegolven en afwijkingen in klimaattrends, maar ook smeltende ijskappen, zeespiegelstijging, extreme regenval en meer.

"NASA doet veel moeite om ervoor te zorgen dat de datasets beschikbaar blijven, bijvoorbeeld op veilige parallelle servers en websites", vertelt Costa. "Zelfs als de oorspronkelijke websites offline worden gehaald."

Data beschermen

Al In 2016 werd daarvoor de Environmental Data Governance Initiative opgericht. "Betrokken wetenschappers ontwikkelden een strategie om gegevens te bewaren", legt Costa uit. "Ze proberen data te beschermen, toegankelijk en up-to-date te houden. Dat is nu cruciaal, de situatie is erg onzeker."

De ontgoocheling onder wetenschappers is groot. "Waarheid en feiten lijken er niet meer toe te doen", stelt De Coninck vast. "De redelijkheid is echt zoek. Tegenwoordig ontkent men wetenschappelijke bevindingen vaak glashard, en dat is op lange termijn zeer zorgelijk. Dat zeg ik niet alleen als wetenschapper, maar ook als burger."

Bekijk ook

Duur onderzoek

De Coninck stoort zich ook aan de beeldvorming rondom zogenaamd duur en log onderzoek, zoals nu in de VS. "Bedrijven zoals die van Musk bouwen voort op onderzoek en innovatie die ook door de Amerikaanse overheid zijn betaald", legt ze uit.

"De talenten, zoals ingenieurs die er werken, zijn opgeleid dankzij de overheid", benadrukt de wetenschapper. "Dus het saneren van overheden op deze manier zorgt eerder voor een innovatie-armer land dan een innovatievere economie."

'We leven in cruciale periode'

Haar Amerikaanse collega Dan Costa hoopt dat de wetenschap niet verder wordt ondermijnd. "We leven in zo'n cruciale periode. Als we klimaatverandering willen aanpakken, kunnen we niet verder met een, of zelfs twee handen op onze rug gebonden."

"Ik kijk vaak naar mijn kleinkinderen en vraag me af: wat is de erfenis die mijn generatie aan deze jonge mensen zal nalaten?", sluit hij af.

Grote zorgen bij klimaatwetenschappers om beleid Donald Trump, in Amerika én daarbuiten

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant